Tanalarni deformatsiya qiluvchi kuch

Ish bilan bog'liq stress
Misol ishda stress reaktsiyalari qanday paydo bo'lishi mumkinligini va ular salomatlik va hayot sifati nuqtai nazaridan nimaga olib kelishi mumkinligini aniqlab berishi mumkin. Keling, taxminiy erkak ishchi uchun quyidagi vaziyatni tasavvur qilaylik. Iqtisodiy va texnik nuqtai nazardan kelib chiqqan holda, rahbariyat ishlab chiqarish jarayonini yig'ish liniyasida bajarilishi kerak bo'lgan juda oddiy va ibtidoiy elementlarga ajratishga qaror qildi. Ushbu qaror orqali ijtimoiy tuzilma yaratiladi va stress va kasalliklarni keltirib chiqaradigan voqealar ketma-ketligining boshlang'ich nuqtasi bo'lishi mumkin bo'lgan jarayon harakatga keltiriladi. Yangi vaziyat ishchi uchun uni birinchi bo'lib idrok etganida, psixososyal stimulga aylanadi. Bu tasavvurlarga ishchining ilgari keng qamrovli tayyorgarlikdan o'tganligi va natijada malaka darajasini pasaytirish emas, balki yuqori malaka talab qiladigan ish topshirig'ini kutayotganligi ham ta'sir qilishi mumkin. Bundan tashqari, yig'ish liniyasida oldingi ish tajribasi juda salbiy edi (ya'ni, oldingi ekologik tajribalar yangi vaziyatga reaktsiyaga ta'sir qiladi). Bundan tashqari, ishchining irsiy omillari uni qon bosimi ortishi bilan stress omillariga ko'proq ta'sir qiladi. U ko'proq asabiylashgani uchun, ehtimol, xotini uni yangi topshiriqni qabul qilib, muammolarini uyiga olib kelgani uchun tanqid qiladi. Bu omillarning barchasi natijasida, ishchi, ehtimol, spirtli ichimliklarni iste'mol qilishning ko'payishi yoki qon bosimining ko'tarilishi kabi istalmagan fiziologik reaktsiyalarni boshdan kechirish bilan bezovtalik hissiyotlariga munosabat bildiradi. Ishdagi va oiladagi muammolar davom etadi va uning reaktsiyalari, dastlab vaqtinchalik bo'lib, barqaror bo'lib qoladi. Oxir-oqibat, u surunkali tashvish holatiga tushishi yoki alkogolizm yoki surunkali gipertonik kasallik rivojlanishi mumkin. Bu muammolar, o'z navbatida, uning ishdagi va oilasi bilan bo'lgan qiyinchiliklarini oshiradi, shuningdek, uning fiziologik zaifligini oshirishi mumkin. Insult, ish joyidagi baxtsiz hodisa yoki hatto o'z joniga qasd qilish bilan yakunlanishi mumkin bo'lgan yomon tsikl paydo bo'lishi mumkin. Ushbu misol atrof-muhitni ko'rsatadi dasturlash Ishchining xulq-atvori, fiziologik va ijtimoiy reaktsiyasida ishtirok etadi, bu zaiflikning kuchayishiga, sog'lig'ining yomonlashishiga va hatto o'limga olib keladi.
Stress (inglizcha: stress — „bosim“, „kuchlanish“, „tanglik“) — odam va hayvonlarda kuchli taʼsirotlar natijasida sodir boʻladigan oʻta hayajonlanish, asabiylik holati. Stress — bu gomeostazni buzish bilan tahdid qiluvchi turli ekstremal omillar taʼsirida yuzaga keladigan tananing oʻziga xos boʻlmagan reaktsiyasi va asab va endokrin tizimlar faoliyatida stereotipik oʻzgarishlar bilan tavsiflanadi. Organizmda har xil taʼsirotlarga nisbatan rivojlanadigan nomaxsus neyrogormonal reaksiya. „stress“ terminini kanadalik patolog G. Selye taʼriflab, tibbiyotga kiritgan (1936). Olim stress holatiga olib keluvchi omilni stressorlar deb, ular taʼsirida organizmda roʻy beradigan oʻzgarishlarni moslashish (adaptatsiya) sindromi deb atadi. Fizik (issiq, sovuq, shikastlanish va boshqalar) va psixik (qoʻrquv, qattiq tovush, oʻta xursandchilik) stressorlar ajratiladi. Organizmda bu omillar taʼsirini yengishga qaratilgan moslashuvchi biokimyoviy va fiziologik oʻzgarishlar rivojlanadi, bu stressorning kuchi, taʼsir etish muddati, odam yoki hayvonning fiziologik sistemasi va ruhiy holatiga bogʻliq. Nerv sistemasi yuqori rivojlangan odam va hayvonlarda, his-tuygʻu koʻpincha stressor vazifasini oʻtaydi va u fizik stressor taʼsiriga zamin tugʻdiradi. Odamda bir xil kuchdagi stress ham xavfli, ham ijobiy boʻlishi mumkin. Shuning uchun maʼlum bir darajadagi Stresslarsiz faol hayot kechirib boʻlmaydi, chunki stresslar boʻlmasligi bu oʻlim bilan barobar degan edi, Hans Selye. Demak, stresslar nafaqat xavfli, balki organizm uchun foydali ham boʻlishi mumkin (eustress), bu holat organizm imkoniyatlarini ishga soladi, salbiy taʼsirotlarga chidamliligini oshiradi (masalan, infeksiyalar, qon yoʻqotish va boshqalar), maʼlum bir somatik kasalliklar (masalan, yara kasalligi, allergiya, yurak kasalliklari va boshqalar) kechishini yengillashtiradi yoki bemorning ulardan form boʻlishiga yordam beradi. Zararli stresslar (distress) organizm rezistentligini pasaytiradi, koʻpgina kasalliklarning kechishini ogʻirlashtiradi. Stress taʼsirida kasalliklar paydo boʻlishida organizmning dastlabki holati katta ahamiyatga ega. Masalan, gipertoniya kasalligi bilan ogʻrigan bemorda stress ogʻirroq, yaʼni gipertonik krizlar bilan kechadi.
Hans Selye, stress natijasida rivojlanadigan kasalliklar yo stressorning kuchli taʼsir etishi, yoki gormonal tizimning „notoʻgʻri“ reaksiya berishiga bogʻliq deb hisoblagan. Chunki ayrim hollarda distress uncha kuchli boʻlmagan stressor taʼsirida yuzaga keladi. Stressning organizmga ijobiy yoki salbiy taʼsir etishi organizmning ushbu stressorga nisbatan reaksiyasiga bogʻliq. Stress xrlatini faol oʻzgartirishga qaratilgan choralar organizm chidamliligini oshiradi va natijada kasallik rivojlanmaydi yoki, aksincha, faol kurashish boʻlmasa, moslashish sindromi susayib, ogʻir holatlarda organizmni nobud boʻlishigacha olib kelishi ham mumkin. Organizmdagi hamma oʻzgarishlarni nazorat qilishda miyadagi katexolaminlar miqdori katta ahamiyatga ega. Shunday qilib, nerv sistemasi organizmning stressga reaksiya berish holatini belgilaydi (qarang Neyrogumoral regulyasiya).
Hozirgi „stress“ termini juda keng maʼnoda tushuniladi, masalan, nerv sistemasi boʻlmagan quyi hayvonlar, hatto oʻsimliklarda ham suv miqdori yoki harorat keskin oʻzgarsa, ularda kechayotgan fiziologik jarayonlar buziladi.Stress (ing. Stress — taranglik)