Tarbiyaviy ishlar metodikasi fanining ilmiy asoslari

Sinf rahbari nazoratchi – o’quv-tarbiyaviy jarayonda o’quv­chilarning ishtirokini ta’minlaydi (davomatni nazorat qiladi, o’quvchilar uchun kerakli sharoitni yaratishga ko’maklashadi, o’quvchilarning ota-onalarga bo’lgan munosabatlarini aniqlaydi, o’quv-tarbiya jarayoniga e’tiborsizlik, mas’uliyatsizlik, sinfdoshlari va o’qituvchilarga esa hurmatsizlik, manmanlik qilayotgan o’quvchilar bilan yakka holda ish olib boradi).
Sinf rahbari ilm mamlakatiga boshlovchi – o’qishga bo’lgan qiziqish va xohishni tashkillashtiradi (o’quvchilarga qo’yilgan talablar bilan ota-onalar va o’quvchilarni tanishtiradi, tarbi­yaviy tadbirlarni tashkil qiladi, mustaqil ishlashda o’quvchilarga yordam ko’rsatadi).
Sinf rahbari axloqli, namunali, ma’naviy ustoz – o’quvchi­lar o’rtasidagi o’zaro munosabatda hamda o’quvchilar va o’qituvchilar o’rtasida vujudga keladigan ziddiyatlarni hal etishda, o’quv-tarbiya jarayonida ichki tartib-qoidalarga rioya qilishlikda, ularni kerakli me’yorda bajarishlariga ko’maklashadi (o’zini tuta bilish, muomala qilish madaniyatiga o’rgatadi, odob-axloq mavzularida suhbatlar, yakka holda ishlar olib boradi, axloqiy normalarni va ichki tartib-qoidalarni buzgan yoki buzayotgan o’quvchilar bilan ularning haq-huquqlari va vazifalari to’g’risida yakka, jamoaviy suhbatlar o’tkazadi, ularning tartib-intizomiga baho beradi, axloqiy, ijtimoiy, huquqiy mavzularda turli tadbirlar tashkil etadi va boshqalar).
Sinf rahbari madaniyat sohibi – umuminsoniy va madaniy qadriyatlar asosida o’quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil qiladi (ekskursiya tashkil qiladi, teatr, muzey va ko’rgazmalarga jamoa bo’lib boradi, madaniyat mavzusida kecha va suhbatlar o’tkazadi, maktabda tarbiyaviy tadbirlar, bahs-munozaralar o’tkazadi).
Sinf rahbari ijtimoiy pedagog – o’quvchilarning har xil ijti­moiy muammolarini yechishga ko’maklashadi, (uy va maktabda o’zaro muloqot uchun sharoit yaratadi, o’quvchi huquqlarini himoya qiladi, o’quvchilarda ijtimoiy hayot ko’nikmasini shakllantiradi).
Sinf rahbari o’quvchilarning yaqin do’sti – o’quvchilarni turli xil faoliyatlarga kirishishlariga ko’maklashadi, o’quvchilarga bo’lgan g’amxo’rlikning bir qismini o’ziga oladi (guruhda ja­moaviy ijodiy faoliyatni tashkil qilishni shakllantiradi, o’quvchilarga o’zini o’zi tushunishida, o’ziga o’zi baho berishida, biror-bir faoliyatga o’z imkoniyati va e’tiborini qaratishiga yordamlashadi (suhbat, trening, o’yinlar o’tkazib, o’quvchilar bi­lan yakka ishlaydi),
Sinf rahbarining tashkilotchilik qobiliyati
Bu shaxs individual xususiyatlarining shunday birikuviki, kishiga u yoki bu ishni tez, ishonchli, o’ziga ishongan holda tashkil etishga imkon beradi. Tashkilotchining umumiy shaxsiy sifatlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Chuqur bilimga egalik – talab etilayotgan ishni tashkil etishni bilish;
  
• 
  Faollik – amaliy vazifalarni bajarishda g’ayrat-shijoat bi­lan harakat qila olish;
  
• 
  Tashabbuskorlik – alohida ijodiy faollik ko’rsatish, g’oya va takliflar kiritish;
  
• 
  Kirishimlilik – o’zgalarga oshkoralik, muloqotga tayyor kishilar bilan aloqaga kirishish ehtiyoji;
  
• 
  Ziyraklik – hodisalarning mohiyatiga qadar yetish qobili­yati, ularning sabab va oqibatlarini ko’ra olish, asosiysini belgilash;
  
• 
  Qat’iyat – iroda kuchi, tirishqoqlik ko’rsatish, ishni oxiriga yetkazish mahorati;
  
• 
  O’zini tuta bilish – murakkab vaziyatlarda o’z hissiyotini, o’z xulqini nazorat qila olish qobiliyati;
  
• 
  Ishchanlik – chidamlilik, jiddiy ishlarni bajarish qobiliyati uzoq muddat charchamaslik;
  
• 
  Kuzatuvchanlik – ko’ra olish mahorati, yo’l-yo’lakay diqqatga sazovor joylarini belgilash, xotirada tafsilotlarni saqlay olish;
  
• 
  Mustaqillik – mustaqil hal etish, vazifani o’zi tomonidan bajarish yo’llarini topish mahorati, javobgarlikni o’z ustiga ola bilish;
  
• 
  Hamjihatlik (uyushqoqlik) – o’zini ishning zarur tartibiga bo’ysundira olish qobiliyati, o’z faoliyatini rejalashtirish, izchillik, ixchamlikni namoyon etish.
  

Tashkilotchilikning o’ziga xos xususiyatlari:
Tashkilotchilik – boshqa kishini tushunish qobiliyati, buning uchun go’yo uning ichki dunyosiga kira olish, uning kayfiyati va ruhiy holatini sezgirlik bilan anglay olishi.
Faol ruhiy ta’sir etish qobiliyati – boshqa kishilarga istehzoli kulgidan qat’iy buyruqqacha bo’lgan vositalardan foydalangan holda ta’sir ko’rsata olish.
Tashkilotchilik ishlariga bo’lgan qobiliyat – bu o’z ustiga ixtiyoriy ravishda tashkilotchilik majburiyatlarini yuklash bo’lib, atrofni o’rab turganlarning ixtiyoridan qat’i nazar, tashkilotchi­lik ishlariga mustaqil kirisha olish.
Tashkilotchi shaxsining yo’nalganligi – bu tashkilotchining axloqiy qiyofasi, uning fuqarolik yetukligi, g’oyaviy e’tiqodi.
Tashkilotchining individualligi – tashkilotchilarning (shartli ravishda) ,,tashkilotchi-san’atkorlar“, “tashkilotchi-mutafakkirlar”, “tashkilotchi-amaliyotchilar” tiplari mavjud. “Tashkilotchi-san’atkorlar” boshqalarga jo’shqin nutqi va imo-ishoralar, qalb harorati, istiqbol yutuqlarining obrazli suratlari bilan ta’sir ko’rsatadi. Unda orzular, xayollar, hissiy ko’tarinkilik nihoyatda ko’p. “Tashkilotchi-mutafakkirlar” isbot etish mantiqiga, tafakkurdagi izchilikka tayangan holda harakat qiladilar, ishdagi qonuniyatlarni topishga intiladilar. Hodisaning tashqi tomoni ikkinchi darajaga surib qo’yiladi. Muhimi – mazmun, maqsadga muvofiqlik topish, ishning oqilona mohiyatini ko’ra olish. “Tashkilotchi-amaliyotchilar” o’zlarining namunalari bilan ishtiyoq uyg’otishga, qanday ishlashni isbotlash va gapirishdan ko’ra uni amalda ko’rsatishga intiladilar. Ularni amaliy tirishqoqlik, asoslilik ko’proq xarakterlaydi.
Sinf rahbarining ish faoliyati:
O’quv yili boshida: sinf ro’yxatini tuzadi va jurnalni rasmiylashtiradi (o’quv haftasining birinchi yarmida);

• 
  o’quvchilar bilan hamkorlikda guruhning ish rejasini tu­zadi va maktabning ma’naviyat va ma’rifat ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari bilan muvofiqlashtiradi (sentabr oyi ichida).
  

Har kuni:

• 
  sinf jurnalida qatnashmayotgan o’quvchilarni belgilaydi, ularning darslarga qatnashishlari bilan qiziqadi;
  
• 
  sinf o’quvchilarini o’z-o’zini boshqarish organlariga pe­dagogik yordam ko’rsatadi;
  
• 
  o’quvchilarning tashqi ko’rinishini nazorat qiladi;
  
• 
  sinfda navbatchilikni joriy etadi va uni nazorat qiladi.
  

Har haftada:

• 
  fan o’qituvchilari tomonidan sinf jurnalining olib borilishini nazoratdan o’tkazadi;
  
• 
  tarbiyaviy soat haqida muloqot o’tkazadi.
  

Har oyda:

• 
  sinf jamoasining turli tadbirlar va ishlarda ishtirok etishini tashkil etadi;
  
• 
  maktabda sinf jamoasi uchun ajratilgan hududni tozalashni tashkil etadi.
  

Yil davomida:

• 
  sinfda uch oyda bir marotaba ota-onalar yig’ilishini o’tkazadi:
  
• 
  zaruriyat bo’lsa, har oyda bir marotaba;
  
• 
  sinfda ota-onalar qo’mitasi ishini tashkil etadi.
  

Yil oxirida:

• 
  sinfning o’tgan bir yil davomida o’quv natijalari va fao­liyatini yakuniy tahlil qiladi;
  
• 
  ma’naviyat va ma’rifat ishlari bo’yicha direktor o’rinbosariga bajarilgan ishlar haqida hisobot beradi;
  
• 
  sinf faoliyatining yakuniy natijalarini e’lon qilishni tash­kil etadi;
  
• 
  o’quv xonalarini ta’mirlashni tashkil etadi.