Tarixiy materiallardan integrativ asosda

International Conference on Developments in Education 
Hosted from Amsterdam, Netherlands 
https
: 
econferencezone.org June 8
th
 2022 
98 
Tarixiy materiallarni o‘qitish jarayoni, muammoli metod va tushuntirish metodlari orasida bog‘lanish bo‘lib, 
ular o‘zining tuzilishiga ko‘ra, monologik, dialogik, ko‘rgazmalilik, evristik, izlanuvchanlik, algortmik, 
dasturlashtirish kabi metodlar bilan bog‘lanadi. Dars berish jarayonida shu turdagi metodlarni qo‘llash 
jarayoni o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lib, bu xususiyat berilayotgan o‘quv materialining mazmunini 
tuzilishiga bog‘liq ravishda yuzaga keladi. Masalan, o‘quvchilarni “vaqt”, “taqvim”, “ulush” kabi o‘lchov 
birliklari bilan tanishtirish darslarida tarixiy materiallarni o‘rgatish jarayoni boshqa darslarga nisbatan bir oz 
farq qiladi. Darslarning turllaridan tarixiy materiallarga oid tushunchalar tizimini yanada kengaytirish 
imkoniyati ortadi. O‘qitish metodida esa, tarixiy materiallardan ko‘rgazmalilikka tayangan holda o‘qitishni 
tashkil qilish o‘quvchilarning tarixiy ongini shakllantirishga yordam beradi. Shuningdek, tarixiy 
materiallarning o‘zini o‘qitishda o‘quvchilarni mavhum fikrlashining o‘sishiga yordam berish bilan birga 
qo‘llaniladigan metodlar, qoidalar, omillar, materiallarning o‘zaro bag‘lanishi, bir-birini to‘ldirishini 
ta’minlash va o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratiladi. O‘quvchida iqtidorlilik ham 
rivojlanib, bolada matematik mantiq, ko‘nikma va malakalarning ham rivojlanishiga alohida hissa qo‘shadi.
Birinchi prezidentimiz I.A.Karimovning “Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q” asarida “o‘zlikni anglash tarixni 
bilishdan boshlanadi”, degan muhim g‘oyalari mavjud. Kichik yoshdan o‘tmish tarixini bilish o‘z xalqi va 
millatiga xos tarixiy saboqlarni bilishni va undan tegishli xulosalar chiqarishni o‘rgatadi. Asrlar davomida 
ajdodlarimizning aqlu-zakovati bilan yuzaga kelgan milliy qadriyatlar inson shaxsining har tomonlama kamol 
topishida yetakchi omil bo‘lib kelgan. Shu sababli bugungi kunda yosh avlodning ongini boyitish katta 
ahamiyatga ega. O‘sib kelayotgan yosh avlodni ota-bobolarimiz tomonidan yaratilgan ilmiy boyliklar bilan 
tanishtirish ularning dunyoqarashini yanada kengaytiradi, bilim darajasini yuksaltiradi. O‘tmishda goh 
ayanchli, goh hayajonli kechgan tarixini ajdodlarimiz merosi orqali tanishishi bolada milliy g‘urur, milliy 
iftixor tuyg‘ularini shakllanishiga yordam beradi.
Buyuk ajdodlarimizning matematika sohasidagi ishlari haqida matematika tarixiga oid manbalarda ko‘plab 
ma’lumotlar keltirib o‘tilgan. Keyingi yillarda A.Axmedov, A.P.Yushkevich, G.N.Qori-Niyoziy, 
S.X.Sirojiddinov kabi olimlarimiz ishlarida shu mutafakkirlarimiz haqidagi, ularning matematika fanining 
rivojiga qo‘shgan hissasi haqida ko‘plab ma’lumotlar keltiriladi. O‘qituvchi darsda yoki darsdan tashqari 
mashg‘ulotlarda O‘rta Osiyo olimlarining ishlariga doir tarixiy materiallari haqida ma’lumot berib borsa, 
o‘quvchilarning matematikaga bo‘lgan qiziqishi ortadi, tarixiy ongi shakllanadi.
O‘quv mashg‘ulotlarida, sinfdan tashqari ishlarda, to‘garaklarda o‘qituvchi o‘quvchilarni o‘tmishdagi va 
hozirgi davrdagi buyuk olimlarning tarjima hollari, ularninig ilmiy xizmatlari bilan tanishritib borishi bolada 
o‘z halqining tarixiga nisbatan jiddiy qarashni shakllantiradi va Vatanga bo‘lgan muhabbat rivojlanadi. 
Masalan, buyuk o‘zbek matematik olimi Al-Xorazmiy tarjima holi va uning ilmiy xizmatlari ayniqsa katta 
ahamiyatga ega
1
.
Maktabda fanlarni o‘qitish metodi milliy tarbiyaning umumiy masalalaridan va matematika, o‘qish, tarbiya 
kabi fanga oid, materiallarning o‘ziga xosligidan kelib chiqqan holda o‘z vazifasini belgilab olishi kerak. 
Maktabda fanlarni o‘qitishning eng muhim vazifasi bu fanni o‘quvchilarga chuqur singdirishdir. Fanlarni 
metodik jihatdan to‘g‘ri o‘qitish bilan bir qatorda mafkuraviy masalalarni hal qilishga ham katta yordam 
beradi.
O`quvchilarda milliy mafkura asosida tarbiya barcha darslarda tarixiy materiallarni qo‘llanishda amalga 
oshiriladi. O‘qituvchi fanlarning tarixi haqidagi ma’lumotlardan foydalangan holda dasturni o‘quvchi 
tomonidan o‘zlashtirilishini osonlashtirish imkoniga ega bo‘ladi, buning natijasida eng qiyin bo‘lgan nazariya 
ham bola tomonidan oson o‘zlashtiriladi. O‘qituvchining eng ma’suliyatli vazifasi o‘quvchilar bilan muomala 
qilishda xulq-atvor to‘g‘risida chuqur o‘ylab ko‘rish, o‘qitish uslubi, o‘quvchilardan talab qilish tizimi, 
shundan kelib chiqadigan tarbiyaviy ta’sir jamiyat manfaatiga muvofiq kelishi lozim.
Yangi O‘zbekiston taraqqiyotini yanada oshirish yosh avlod oldidagi katta vazifalardan biridir. Milliy 
mafkuraning barcha harakatlantiruvchi kuchlari uning ravnaqi, xalqining farovonligi va tarixiy madaniyatini 
tiklashga qaratish yoshlar zimmasidadir. Buning uchun bo‘lajak l o‘qituvchilar ham qat’iyatli, to‘siqlardan 
qo‘rqmaydigan, aksincha, ularga qarshi doim optimal qarorlar qabul qila olish kompetentligiga ega kreativ 
bilimdon bo‘lishlari talab etiladi.
1
Таджиева З.Г., Жумаев М.Э. ва б. Бошланғич синф математика таълими самарадорлигини оширишда тарихий 
материаллардан фойдаланиш / ўқув қўлланма. -Т.: 2007. 

---