Tasavvuf va adabiyotining diniy-falsafiy asoslari

6-mavzu. Tasavvufda
xol
va
fano
tushunchalari
Hol tushunchasining sharhi. Hol darajalari. Muqoshifa va
muroqiba. Robita va g‘ayb ilmini bilish, g‘ayb olamidan xabar
berish.
Fano so‘zining ma’nosi. Navoiydagi “faqru fano” g‘oyasi
talqini. Hol tushunchasining shari. Hol darajalari. Muqoshifa
va muroqiba. Robita va g‘ayb ilmini bilish, g‘ayb olamidan
xabar berish.
Foniylik - nafsni tark etish demak. Axloqi zamima va axloqi
xumida. Foniylik va behudlik. Mansur Xalloj ta’limoti.
Analhaq sharhi. Farididdin Attorning insonga bergan ta’rifi va
fano haqidagi fikri. Mansur - ilohiy haqiqatni ifodalagan
siymo.
2
7.
7-mavzu.
Tasavvuf
silsilalari
Silsila (zanjir) va shajara (daraxt) tushunchalari. Silsilani
Muhammad payg‘ambar s.a.v.ga olib borib bog‘lash an’anasi
va buning sabablari. Nuri Muhammadiya g‘oyasi. G‘oyibona
ma’naviy ruhlanish, uvaysiylik. O‘z piri va o‘zga pirlardan
ta’lim olish. Tariqatlar orasidagi farqlar va umumiyliklar. Pir
iste’dodi va yo‘li. Sunniy va shia yo‘nalishidagi silsilalar,
qorishiq silsilalar. Arabiston mamlakatlari, Iroq, Eron va
Hindistonda shakllangan silsilalar.
Suxravardiya, Nuriya, Chishtiya, Bektoshiya, Mavlaviya
tariqatlari, ularning udumlari, ta’limoti.
2
8.
8-mavzu.
Markaziy
Osiyodagi tarikatlar
Markaziy Osiyo - tasavvuf ta’limoti rivojlangan ulug‘
makon. Movarounnahr va Turkiston pirlari, shayhlari. Ilmi
kalom, ilmi hikmat va ilmi tavxid (tasavvuf) nazariyotchilari,
allomalari.
Sulton ul-orifin Xoja Axmad Yassaviy va yassaviylik
tariqati. Xuroson va Movarounnaxr tariqatlari. Xoja
Abu’yakub Yusuf Xamadoniy faoliyati. Abulxayr Abusaid va
Ibn Sino, Najmiddin Kubro va Xorazm shayhlari.
Qodiriylik tariqati. XIII asr oxirida asos solingan ushbu
tariqatning o‘ziga xos jihatlari.
Kubraviya tariqatining mohiyati, undan ajralib chiqqan
silsilalar. Najmiddin Kubro shogirdlari faoliyati.
Hazrati Bahovuddin Naqshband va naqshbandiya tariqati.
Abduholiq G‘ijduvoniy asos solgan xojagon silsilalari va uning
roli. Muhammad Baxovuddin Naqshbandning hayoti, ta’limoti,
ruknlari. Zikri xafiy va zikri jariy (johriy). Xilvat va anjuman
konsepsiyasi. “Safar dar vatan, nazar dar kadam, xush dar
dam” ruknlarini tushuntirish. Paygambar izidan borish va
tariqatni shariat bilan kelishtirish. Tasavvufning tabaqalar va
millat-elatlar orasidagi muholafatni yuzaga kelishtirish
missiyasi.
Naqshbandiyya va mulkdorlar sinfi. “Shoh va darvesh”
(“Shohu gado gado”) g‘oyasi.
Naqshbandiya shajarasi. Alouddin Attor, Muhammad Porso,
Xoja Ahror Vali, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy,
Xojagoy Kosoniy faoliyatida naqshbandiyaning rivoji.
2
9.