«tasdiqlayman» № O’quv ishlari prorektori prof. A. Soleev

Tavsiya etiladigan adabiyotlar:

1. 
   Xrestomatiya po psixologii. Psixologiya pamyati. M - 1993.
   
2. 
   Praktikum po obhey psixoloii. M - 1994.
   
3. 
   Praktikum po obhey i eksperimental’noy psixologii.T.LGU 1994.
   
4. 
   Umumiy psixologiya. A.V. Petrovskiy taxriri ostida. T.1992.
   
5. 
   Umumiy psixologiyadan amaliy mashg`ulotlar, T. 1994
   

4- MAVZU: OPERATIV XOTIRANI O’RGANISH


REJA:

1. 
   Operativ xotirani o’rganish
   
2. 
   Xotirani tajriba yo`li bilan o`rganish
   
3. 
   Ixtiyoriy va ixtiyorsiz xotira
   

Mavzu yuzasidan asosiy tushunchalar:

• 
  Xotira-individning hayotiy tajribasini esda qoldirish, esda saqlash, qayta esga tushirishi
  
• 
  Esda qoldirish- mustahkamlash yo`li bilan o`z bilimlarini yangi ma`lumotlar bilan boyitish.
  
• 
  Esda saqlash- esda qoldirilgan materialni qayta esga tushirishga tayyor turishi.
  
• 
  Unutish-esda qoldirilgan materialni qayta esga tushira olmaslik.
  
• 
  Esga tushirish-avval idrok qilingan materialni ongimizda qaytadan tiklanishi.
  
• 
  Antitsipatsiya-biror faoliyatning natijasi, voqealar davomini u yoki bu shaklda oldindan ko`rish.
  
• 
  Operativ xotira-juda kichik vaqt oralig`ida materialni esda qoldirish, esda saqlash, qayta esga tushirish.
  

1. Operativ xotira inson tomonidan bevosita amalga oshirilayotgan faol tezkor harakatlar, usullar uchun xizmat qiluvchi jarayonni anglatuvchi mnemik holat operativ xotira deb ataladi. Hozirgi zamon psixologiyasida ushbu holatni namoyon qilish uchun quyidagi misol keltiriladi. Matematik amalni bajarishga kirishar ekanmiz, biz uni muayyan bo’laklarga ajratib hal qilishni maqsad qilib qo’yamiz. Shu boisdan oraliq natijalarni yodda saqlashga intilamiz, nihoyasiga yaqinlashgan sari ayrim materiallar esdan chiqa boshlaydi.
Mazkur holat matnni talaba yoki o’quvchi tomonidan o’qishda, uni ko’chirib yozishda, ijodiy fikr yuritishda, aqliy faoliyatni amalga oshirishda yaqqol ko’zga tashlanadi.
Operativ xotirani ko`pincha amaliy maqsadlarda tadqiq etiladi. Ayniqsa, bu muammo bilan muhandislik psixologiyasi shug`ullanadi. Operativ xotirani o`rganish jarayonida esda qoldirish xajmi, esda saqlash muddati, materialni qayta esga tushirishning aniqligi e`tiborga olinadi.
Laboratoriya tadqiqotlarida G.V.Repkina ishlab chiqqan va T.P.Zinchenko tomonidan qayta ishlangan metoddan foydalaniladi. Tajriba raqamli material yordamida olib boriladi. Bunda tasmaga bir, ikki, uch xonali sonlar yoziladi. Tekshiriluvchining vazifasi eksperimentator tomonidan ko`rsatilgan raqamlarni o`chirishdan iborat.
Natijalarni tahlil qilish uchun quyidagi uchta ko`rsatkich olinadi; Birinchidan, barcha sinovlar uchun to`g`ri topilgan raqamlarning o`rtacha miqdorini topish. Bu ko`rsatkich esda qoldirishning o`rtacha xajmi (V) ya`ni,

bu erda m- har bir sinovda tekshiriluvchi tomonidan to`g`ri topilgan raqamlar soni, N - sonlarning dasturdagi mikdori.
Ikkinchidan; - bu operativ xotirada materialning saqlanish muddati:

bu erda l - tajriba boshlanishdan tekshiriluvchining birinchi xatoga yo`l qo`yguncha o`tgan tasma(lenta) uzunligi, S - tasmaning o`tish tezligi
(bu erda S q5 mm G` s.)
Uchinchidan: - bu operativ xotirada qayta esga tushurishning aniqligi (A).

bu erda P - tekshiriluvchining xatolari soni.
Tajriba boshlangunga qadar o`zi yozib oluvchi tasmaga 30 ta uch xonali (1-bosqich uchun), 60 ta 2 xonali (2-bosqich uchun) va 30 ta 1 xonali (3-bosqich uchun ) sonlar yozib tayyorlab qo`yiladi.
1-bosqich – 1 sinovdan, ikkinchisi 2 ta va 3-bosqich 1 ta sinovdan iborat. V, T va A ko`rsatkichlari solishtirilib, vazifaning murakkabligi operativ xotiraga qanday ta`sir etishi haqida xulosa chiqariladi.
Xotirani tajriba yo`li bilan o`rganish qanday amaliy ahamiyatga ega?

Inson xotirasining tiplari sof holda juda kam uchraydi. Ko`p hollarda ular bir-biri bilan qo`shilib ketgan bo`lib, ulardan biri boshqasiga nisbatan etakchilik qilish mumkin.

Ana shu etakchi xotira tipini aniqlash uchun qatorning ushlab qolingan a`zolari metodidan foydalaniladi. Bu metodning mohiyatiga ko`ra tekshiriluvchiga qator so`zlar o`qib beriladi, so`zlardan esda qoldirilganlarini qayta esga tushirib aytib berishi kerak. Xotirada qoldirilgan so`zlar soni (m) ni hisoblab, qayta esga tushirish koeffitsientini (Kv) topish mumkin.

Etakchi xotira tipini aniqlash uchun qo`zg`atuvchi material turli usulda ko`rsatilishii mumkin. (ko`rish, eshitish, yoki aralash). eksperimentator materialni ko`rsatishi, o`qib berishi, yoki tekshiriluvchiga materialni o`qib berilayotganda pichirlab takrorlab turishi, havoda qo`li bilan yozib turishiga ham ruxsat berilishi mumkin. Har bir sinovdan so`ng tekshiriluvchi eslab qolgan so`zlarini tartibidan qat`iy nazar varaqqa yozib chiqadi.
Tajriba natijalarini tahlil qilishda qayta esga tushirish koeffitsienti taqqoslanib, xotiraning etakchi tipi haqida xulosa chiqarish mumkin.