Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor, professor Teshaev O. R

Chet el adabiyoti:

1. 
   Consuelo T Lorenzo et al. Physical Medicine and Rehabilitation Medscape Reference 2011 – WebMD
   
2. 
   Marlis Gonzalez-Fernandez, MD, PhD, Jarrod David Friedman, MD Physical Medicine and Rehabilitation Pocket Companion
   
3. 
   Mark Harrast, MD, Jonathan Finnoff, DO Sports Medicine Study Guide and Review for Boards
   
4. 
   Mika T. Warshava. Fizikaterapia. 460.2000
   
5. 
   Sara J. Cuccurullo (Editor) Physical Medicine and Rehabilitation Board Review 2004 - Demos Medical Publishing, 848 pp.
   
6. 
   Teylor S.B., Miller N.H. “Basic physiologic principils relatied to Group exirsise programs” Filadelphiya 1990
   
7. 
   Tehaxton L. “Phithiological and psythological effects of short term exirsise eddiction on habitual runners.” 1992 96.
   
8. 
   Wainapel, Stanley F.; Fast, Avital (Editors) Alternative Medicine and Rehabilitation A Guide for Practitioners 2003 - Demos Medical Publishing.
   

Internet saytlari:

http://www.medscap.com

http://www.about. com.

http://www.healthline. com

http://www.medlinks.ru

http://www.sportmed.com

1-Ma'ruza. ShIFOBAXSh JISMONIY TARBIYaNING UMUMIY ASOSLARI . JISMONIY MAShQLARNI

ODAM ORGANIZMIGA TA'SIR MeXANIZMI ASOSLARI. DJTni STOMATOLOGIYaDA QO‘LANIShI.


Toshkent - 2013


1-Ma'ruza. ShIFOBAXSh JISMONIY TARBIYaNING UMUMIY ASOSLARI . JISMONIY MAShQLARNIODAM ORGANIZMIGA TA'SIR MeXANIZMI ASOSLARI. DJTni STOMATOLOGIYaDA QO‘LANIShI.

Ma'ruza stomatologiya fakultetining 4-kurs talabalari uchun mo‘ljallangan.

Ma'ruzaning maqsadi

Talabalarni jismoniy mashqlarning shifobaxsh ta'sir mexanizmi va usullari bilan tanishtirish. Bemorlarning holatiga va toshxisiga qarab shifobaxsh gimnastika kompleksini tuzishni o‘rgatish.

Tarbiyaviy maqsadi

Talabalarni fan orqali deontologiya haqidagi tushuncha, ularda vatanparvarlik tuyg‘usini tarbiyalash. Ularni aholining sog‘lig‘ini yaxshilash, ish va mehnat qobiliyatini oshirish, shu bilan bir qatorda shifobaxsh jismoniy tarbiya vositalari yordamida kasallikning oldini olish va reabilitatsiya tadbirlarini o‘tkazishga o‘rgatish.

Ma'ruzaning vazifalari

1.Talabalarda bemorning holatiga javobgarlikni tarbiyalash.

2.Fan haqida tushuncha, maqsad va vazifalarini berish.

3.Talabalarni shifobaxsh jismoniy tarbiya usullarining o‘ziga xosligi va jismoniy mashqlarning ta'sir mexanizmi bilan tanishtirish.

4.Talablarni shifobaxsh jismoniy tarbiyaning asosiy vositalari, shakllari va harakat tartibotlari bilan tanishtirish.

Ma'ruzada ko‘riladigan savollar

1.Shifobaxsh jismoniy tarbiya fani, uning maqsadi va vazifalari.

-10 dakika

2.Shifobaxsh jismoniy tarbiya – davolash usullari, jismoniy mashqlarning shifobaxsh ta'sir mexanizmi. -10 dakika

3.Shifobaxsh jismoniy tarbiyaning vositalari. -25 dakika

4.Shifobaxsh jismoniy tarbiyaning shakllari. -20 dakika

5.Shifobaxsh jismoniy tarbiyaning harakat tartibotlari, shifobaxsh gimnastika kompleksini tuzish prinsiplari. -25 dakika

Shifobaxsh jismoniy tarbiya (ShJT) – bu jismoniy tarbiya vosita-larini kasallikni davolash, oldini olish va bemorlarni reabilitatsiyasi maqsadida qo‘llashdir.

ShJTning o‘ziga xos xususiyatlari yoki davolash usullari :

-ShJT tabiiy biologik davolash usulidir. Bunda davolash jarayonida tabiiy bo‘lgan harakatlar va tabiiy omillardan foydalaniladi;

butun davolanish jarayonida bemorlar faol ishtirok etadilar;

-ShJT patogenetik davolash usulidir. Jismoniy tarbiya vositalari yordami bilan kasalliklrning patogeneziga ta'sir ko‘rsatiladi. Masalan : bronxial astmada bronxlarning torayishi (spazmi) kuzatiladi. Beriladigan maxsus mashqlar yordamida bronxlarning torayishiga ta'sir etib, yo‘qotiladi. Bunda o‘pka ventilyasiyasi oshiriladi, drenajlovchi nafas mashqlari yordamida turib qolgan sekretlar haydaladi;

-ShJT nospetsifik davolash usulidir. Davolash maqsadida beriladi-gan mashqlar spetsifik ta'sir qilish bilan bir vaqtda, organizmning umumiy reaktivligi,modda almashinuv jarayonlari,organlarning qon bilan ta'minlanishlarini kuchaytiradi;

-ShJT funksional davolash usulidir. Patologik jarayonning rivojlanishi hisobiga organ va sistemalarning funksional holatlarida buzilishlar kuzatiladi. ShJT vositalari bilan buzilgan funksional holatlar yaxshilanadi va tiklanadi. Masalan : jarohat vaqtida singan suyak-larga gips qo‘yiladi, bunda yaqin bo‘lgan ikki bo‘sh bo‘g‘im fiksatsiyalanadi. Natijada uzoq vaqtga qo‘yilgan gips bo‘g‘imlardagi harakatlarni chegaralaydi, ularning qon bilan ta'minlanishi buziladi va mushaklar atrofiyaga uchraydi. Bemorlarga beriladigan jismoniy tarbiya vositalari bu holatlarni kamaytirishga, yo‘qotishga va funksiyasini yaxshilashga va qisqa vaqt davomida tiklashga qaratiladi. Shifobaxsh gimnastika muolajasi gips qo‘yilgan birinchi kundan boshlab ochiq joylarga, bo‘sh bo‘g‘imlarga beriladi. Gips olinganidan so‘ng har xil mashqlar beriladi (tuzatuvchi, mexanotera-piya, muvozanatga, koordinatsiyaga va h.z) va ular yordamida buzilgan funksiyalar yaxshilanadi va tiklanadi.

Shifobaxsh jismoniy tarbiyaning ta'sir mexanizmlari :

1.Neyro-reflektor-gumoral ta'sir – jismoniy mashqlar nerv retsep-torlarining nospetsifik qo‘zg‘atuvchilari bo‘lib hisoblanadilar. Ular nerv retseptorlariga ta'sir etib, markazga intiluvchi yo‘l orqali MNSga bora-dilar. U yerda gipofiz-gipotalyamus sistemasi orqali o‘tib, retikulyar for-matsiya va po‘stloq ostida joylashgan har xil markazlarga ta'sir etib, impulslarni o‘zgartirilgan holda markazdan qochuvchi nerv yo‘llari orqali patologik o‘chog‘iga qaytib tushadi va quyidagilarga olib keladi:

-qon va limfa aylanishi yaxshilanadi;

-modda almashinuv jarayoni faollashadi;

-biologik aktiv moddalarning ajralishi kuchayadi;

-regeneratsiya va reporatsiya jarayonlari yaxshilanadi;

-to‘qima trofikasi yaxshilanadi.

Bunday ta'sirlar natijasida og‘riq susayadi va qoladi, yallig‘lanish holatlari kamayadi, spazmalitik ta'sirni yuzaga keltiradi.

2.Kompensator (to‘ldiruvchi) ta'sir – bunda organizmdagi patologik o‘zgarishlar o‘rni to‘ldiriladi va patologik jarayonning avj olib ketishi-ning oldi olinadi. Masalan : nafas organlari kasalliklarida, nafas jarayo-nida ishtirok etuvchi mushaklarga mashqlar beriladi, ya'ni diafragmaga, qovurg‘alar oralig‘iga, yelka kamariga, orqa mushaklariga. Hazm organlari kasalliklarida qorin oldi mushak pressiga mashqlar, tos tubi organlari kasalliklarida oraliq va anus sfinkteriga mashqlar va h.z.

3.Trofik ta'sir – qo‘llanilayotgan jismoniy tarbiya vositalari ta'si-rida tomirlar kengayadi, qon aylanishi yaxshilanadi, modda almashinuvi yaxshilanadi, natijada jarohatlangan joyning trofikasi yoki oziqlanishi yaxshilanadi.

Shifobaxsh jismoniy tarbiya vositalariga quyidagilar kiradi :

1.Jismoniy mashqlar

2.Tabiatning tabiiy omillari

3.Shifobaxsh massaj

4.Mehnat bilan davolash

Jismoniy mshqlar.

Jismoniy mashqlar ShJTning asosiy vositasi bo‘lib hisoblanadi. Jismoniy mashqlar quyidagilarga bo‘linadi :

1.Gimnastik mashqlar

2.Amaliy sport mashqlari

3.O‘yinlar

Gimnastik mashqlar jismoniy mashqlarning asosini tashkil etadi. Gimnastik mashqlar o‘z navbatida bo‘linadi :

A.Nafas mashqlariga :

a)statik yoki turg‘un nafas mashqlari

-ko‘krak nafas mashqlari

-diafragmal yoki qorin orqali nafas mashqlari

-to‘liq yoki aralash nafas mashqlari

-lokal yoki mahalliy nafas mashqlari

b)dinamik nafas mashqlari

-fiziologik nafas mashqlari

-Strelnikova bo‘yicha paradoksal nafas mashqlari – o‘pkaning venti-lyasiyasini oshirish va drenajini yaxshilash uchun beriladi, qo‘l va oyoqlar bilan birgalikda harakat qilinib, asosiy e'tibor nafas olishga qaratiladi.

v)maxsus nafas mashqlari

-ritmik yurish – bunda nafas olish yurishga moslashtiriladi, ya'ni 1-nafas olinadi, 2-nafas chiqariladi.

-tovushli nafas mashqlari – tovushli nafas mashqlarini bajarish maqsadida unli va undosh harflardan foydalaniladi. Bu mashqlar o‘pka ventilyasiyasini oshirish maqsadida qo‘llaniladi, masalan : nafas olib, nafas chiqarishda unli harflardan foydalaniladi. Shuningdek nafas yo‘lla-ridan balg‘amni haydash maqsadida nafas chiqarishda undosh harflarni aytish bilan amalga oshiriladi.

-drenajlovchi nafas mashqlari – asosiy e'tibor drenajlovchi dastlab-ki holatlarga qaratiladi, ya'ni unga talab shuki, patologik o‘chog‘ bronxlar bifurkatsiyasidan, tananing bosh qismidan yuqori turishi kerak. Quyidagi dastlabki holatlar qo‘llaniladi :

a) sog‘ yon boshda yotgan;

b) tizza-tirsak;

v) qorinda yotib, boshi pastga tushurilgan;

g) qorinda yotib, oyoq qismi 15, 30, 45 graduslarga ko‘tarilgan;

d) o‘tirgan, bosh qismi pastga engashtirilgan.

B.Umumiy rivojlantiruvchi mashqlarga :

Umumiy rivojlantiruvchi mashqlar belgilari bo‘yicha quyidagilarga bo‘linadi :

a) anatomik belgisi bo‘yicha

-yuz, ensa mushaklari uchun mashq

-bo‘yin, yelka va orqa mushaklari uchun mashq

-qo‘l mushaklari uchun mashq

-qorin oldi mushaklar pressi va tos tubi mushaklari uchun mashq

-oyoq mushaklari uchun mashq

-butun tana mushaklari uchun mashq

b) faollik belgisi bo‘yicha mashqlar

-passiv mashqlar – tushak tartibotidagi bemorlar uchun tavsiya etiladi, metodist, shifokor, hamshira yoki boshqalar yordamida mashqlar bajariladi

-faol mashqlar – bemorlar o‘zi mustaqil mashqlarni bajaradi

-ideomotor mashqlar – hayolan bajariladigan mashq, organizmga neyroreflektor ta'sir ko‘rsatadi

v) snaryadlarni qo‘llash belgisi bo‘yicha mashqlar

-snaryadsiz bajariladigan mashqlar

-snaryadlar bilan bajariladigan mashqlar (gimnastik tayoqcha, meditsin-bol, koptok, sakratgich, halqa, espander, gantella va h.z)

-snaryadlarda bajariladigan mashqlar (gimnastik skameykalar, sog‘lomlashtiruvchi narvon, sog‘lomlashtiruvchi disk va h.z)

-mexanoterapiya – bunda tibbiy asboblar, apparatlar va trenajerlardan foydalaniladi. Tibbiy asboblar – og‘izni va lablarni kengaytiruvchi, apparatlar – ortopedik moslamalar, yordamchi moslamalar va Jom apparati, trenajerlar – veloergometr, velotrenajer, yuguruvchi yo‘lka, “eshkak eshish”, kuch talab qiluvchi trenajerlar, “chigiritka” trenajeri va h.z.

g) o‘quv-tarbiyaviy belgisi bo‘yicha mashqlar

-intizomlashtiruvchi mashqlar

-tayyorlovchi mashqlar

-tuzatuvchi (korreksiyalovchi) mashqlar

-mos harakatli (koordinatsiyaga) mashqlar

-ritmoplastik mashqlar

-muvozanat uchun mashqlar

-tirmashish mashqlari

-o‘rmalash mashqlari

-osilib turish mashqlari

-irg‘itish mashqlari

-sakrash mashqlari

-qarshilikda bajariladigan mashqlar

Amaliy sport mashqlari – bu mashqlar yordamida yuklamalarga mos-lashtirish, oshirib borish, qon va limfa aylanishlari, modda almashinuvi-ning yaxshilanishi amalga oshiriladi. Ularga quyidagilar kiradi : yurish, yugurish, o‘tirgan va turgan holatlarda eshkak eshish, suzish, chang‘i va konki uchish, velosiped haydash.

O‘yinlar – ular quyidagilarga bo‘linadi :

-kam harakatli o‘yinlar – shaxmat, shashka va h.z. Bunda bemorlarni kasallikdan chalg‘itish, emotsional-ruhiy holatiga ta'sir etish, e'tiborini kuchaytirish amalga oshiriladi;

-harakatli o‘yinlar – stol tennisi, badminton, kegelban, kreket va h.z. Ular yordamida bemorlarning emotsional holati yaxshilanadi, harakat kengligi oshiriladi, o‘sib boruvchi yuklamalarga organizm moslashtiriladi;

-sportga oid o‘yinlar – voleybol, basketbol, futbol va h.z. Ular ham bemorlarning emotsional holatini yaxshilaydi, o‘sib boruvchi yuklamalarga organizmni moslashtiradi.

Tabiatning tabiiy omillari

Tabiatning quyidagi tabiiy omillaridan foydalaniladi :

-aeroterapiya – havo bilan davolash;

-gidroterapiya – suv bilan davolash;

-tallasoterapiya – dengiz suvlari bilan davolash;

-gelioterapiya – quyosh nurlari bilan davolash.

Bu omillardan organizmni chiniqtirish, kasallikning oldini olish va davolash maqsadida qo‘llaniladi.

Shifobaxsh massaj

Massaj qo‘l yoki apparat yordamida amalga oshiriladi. Qo‘l bilan massaj qilinganda quyidagilarga e'tibor beriladi, qo‘l har doim limfa oqimi bilan yaqin yotgan limfatugunlari tomon harakat qiladi. Qo‘l bilan massaj qilinganda quyidagi usullar qo‘llaniladi :

-silash;

-siqib chiqarish (qon tomirlardagi qon haydaladi);

-yumshatish (bo‘yin, orqa, qo‘l, qorin, sonning oldingi yuzasi, dumba mushagi, boldir);

-surtish (ko‘krak qafasi, orqa, hamma bo‘g‘imlar);

-tebratish.

Massaj doim silash bilan boshlanadi va silash bilan tugatiladi, bundan tashqari har bir usuldan so‘ng silash o‘tkaziladi. Qo‘l yordami bilan quyidagi massajlar amalga oshiriladi : klassik, segmentar-reflektor va nuqtali. Klsssik massajda odam tanasi bir necha qismlarga bo‘linib massaj qilinadi, ya'ni qo‘l, oyoq, qorin va h.z(1 birlik 10 minut). Segmentar-reflektor massajda ta'sir ma'lum segmentlarga ko‘rsatiladi, masalan : yoqa sohasi, bo‘yin-ensa sohasi, yuqori ko‘krak sohasi va h.z., ya'ni ichki organlar-ning nerv sistemasi tomonidan inervatsiyasiga bog‘liq holda amalga oshiri-ladi. Nuqtali massajda odam tanasidagi ma'lum nuqtalar massaj qilinadi, ya'ni biologik aktiv nuqtalar. Bunda massaj ko‘rsatkich yoki uchinchi barmoq bilan o‘tkaziladi.

Apparat bilan massajga taalluqli :

-gidromassaj;

-vibriomassaj;

-pnevmomassaj;

-baromassaj;

-vakuum massaj.

Vakuum massaj asosan o‘pka, nafas yo‘llari kasalliklarida, osteoxon-drozda qo‘llaniladi. Tananing tuzilishiga va teri osti yog‘ qatlamining rivojlanishiga qarab yoki unga bog‘liq holda vakuum massaj tibbiy bankalar yoki 200 ml, 500 mlli bankalar yordamida o‘tkaziladi. Bunda bemor kushetkaga shunday yotishi kerakki, uning orqasi tekis bo‘lishi shart. Shundan so‘ng orqa maz bilan surtiladi va banka orqaga vakuum hosil qilgan holda qo‘yiladi. Vakuum massaj o‘tkazilganda quyidagilarga amal qilinishi kerak, ya'ni banka aylanma holida sekin harakat qildiriladi yoki ilon izi holida harakat qildiriladi, masalan : zotiljamda, bronxial astmada, bronxitda va h.z. Osteoxondrozda bankalar paravertebral soha bo‘yicha to‘g‘ri chiziqli harakat qildiriladi.

Massaj organizmga trofik, mexanik, neyroendokrin, reflektor va neyrogumoral ta'sir ko‘rsatadi. Bu ta'sir mexanizmlari natijfsida fizio-logik ta'sirlar yuzaga keladi, ya'ni terining funksiyasini yaxshilaydi, qon va limfa aylanishini, modda almashinuvini, asab sistemasining qo‘zg‘atuv-chanligining pasayishini oshiradi, tashqi nafas funksiyasini yaxshilaydi, mushak va bo‘g‘imlarni mustahkamlaydi va h.z. Massajga qarshi ko‘rsatmalar : teri butunligining buzilishi, piodermiya, dermatitlar, ekzema, angiomalar, haroratli holat va h.z.

Mehnat bilan davolash

Bemorning emotsional ruhiy holatlariga oid savollarni xal qilish uchun qo‘llaniladi. Mehnat bilan davolash shifoxona va uy sharoitlarida olib boriladi. Shifoxonada, ayniqsa asab kasalliklari, travmatologiya, revmatologiya va boshqa bo‘limlarda muhim ahamiyatga ega. Asab kasalliklari bo‘limida bemorlarning o‘ziga-o‘zi xizmatini tiklash, travmatologiyada – mehnat stendlaridan foydalanib, bemorni hayot faoliyatida zarur mehnat-larga o‘rgatish. Uy sharoitida meva va sabzavotlarni tozalash, hamirli ovqat qilish, tugish, bichish mashqlari, bog‘ va polizlarda me'yorli ishlash.

Shifobaxsh jismoniy tarbiya shakllari

ShJT shakllari ikki guruhga bo‘linib o‘rganiladi :

1.Shifoxonada qo‘llaniladigan ShJT shakllari :

-ertalabki badan tarbiya

15 – 20 minut davomida bajariladi, qo‘llashdan maqsad organizmning umumiy tonusini ko‘tarish, tetiklashtirish. Shakl yakka, kichik guruh, guruh holida o‘tkaziladi;

-shifobaxsh gimnastika muolajasi

shifoxonada o‘tkziladigan shakllarning asosiysi bo‘lib hisoblanadi. Muolaja 3 qismdan iboratdir, ya'ni

- kirish qismi - bunda organizm asosiy yuklamani bajarishga tayyorlanadi. Birinchi qismda yengil mashqlar berilib, umumiy vaqtning 15-25 %ni tashkil etadi;

- asosiy qismi - bunda organizmga aso-siy mashqlar beriladi va uning jismoniy yuklamaga moslashishi amalga oshiriladi. Mashqlar, yuklamalar asta-sekin o‘sib boradi, avvaliga umumiy vaqtning 50 %, keyinchalik 70 % ajratiladi;

- tugallanish qismi – bunda organizm-ga yengil, bo‘shashtiruvchi mashqlar beriladi, organizmning dastlabki holati-ga qaytishi ta'minlanadi. Avvaliga umumiy vaqtning 25 %, keyinchalik 15 % ajratiladi.

Shifobaxsh gimnastika muolajasini amalga oshirish uchun har bir sistema kasalligiga, har bir kasallikka alohida gimnastik mashqlar kompleksi tuziladi va yakka, kichik guruh, guruh holida o‘tkaziladi;

-bemorlarga beriladigan individual topshiriqlar

bemorlarga kasalligini bilgan holda shifokor yoki metodist tomonidan individul bajarishi uchun mashqlar beriladi. Masalan : nafas organlari kasalligida – drenajlovchi dastlabki holatlarda mashqlar baja-rish, maxsus tovushli nafas mashqlari va h.z.;

-me'yorli yurish

bu shakl yurak-qon tomir sistemasi, nafas organlari, tayanch-harakat apparati kasalliklarida, modda almashinuvi buzilishlarida qo‘llaniladi. Shakl davolovchi shifokor yoki metodist tomonidan nazorat qilinadi. Masalan : miokardning o‘tkir infarkti – bemorlar me'yorli yurishni palata-da, so‘ngra koridorda ma'lum masofalarni o‘tish bilan amalga oshiradilar.

2.Shifoxonadan tashqarida qo‘llaniladigan ShJT shakllari :

-terrenkur

Har xil ko‘tarilib tushish burchagiga, masofa uzunligiga ega bo‘lgan maxsus tayyorlangan yo‘lka. Bu shakl asosan sanatoriya-kurortlarda, dispan-serlarda qo‘llaniladi. Yurak-qon tomir kasalliklarida, nafas organlari, oshqozon-ichak yo‘li, tayanch-harakat apparati kasalliklari va modda almashinuvi buzilishi bor bemorlarga tavsiya etiladi. Davolash maqsadida buyurilishi uchun terrenkurning 4 ta mashruti tavsiya etiladi, ular :

-1-marshrut – ko‘tarilish burchagi 4 gradusdan oshmaydi, masofa uzun-ligi 500 metr;

-2-marshrut – ko‘tarilish burchagi 5-10 gradus, masofa 1000 metrgacha;

-3-marshrut – ko‘tarilish burchagi 11-15 gradus, masofa 2000 metrgacha;

-4-marshrut – ko‘tarilish burchagi 16-20 gradus, masofa 3000-5000 metrgacha.

-sog‘lomlashtiruvchi yugurish

me'yorli sur'atda yugurish uchun oyoqlar ma'lum balandlikka ko‘trilib yuguriladi;

-sayr qilish, ekskursiya

sog‘lomlashtirish, organizmni mustahkamlash, chiniqtirish, emotsional tonusni tiklash maqsadida foydalaniladi;

-yaqin turizm

asosan sanatoriya-kurortlarda, tog‘li sharoitda qo‘llanilib, bemorlarga kuniga ko‘p emas, kam emas o‘rta hisobda 15 kmgacha yurish tavsiya etiladi;

-o‘yinli darslar

shifoxonadan tashqarida o‘yin vositalaridan foydalangan holda o‘yinli darslar amalga oshiriladi. Bu bilan bemorlar organizmini o‘sib boruvchi jismoniy yuklamalarga moslashtirib boriladi.

-ommaviy jismoniy tarbiyaviy chiqishlar.

Shifobaxsh jismoniy tarbiyada harakat tartibotlari

ShJTda quyidagi harakat tartibotlari va ularning vazifalari farqlanadi :

1.Tushak harakat tartiboti

A) qat'iy

B) kengaytirilgan

Muolajaning davomiyligi 5-7 minut, ishlash – dam olish nisbati 1:1, o‘rta hisobda 8-10 ta mashq beriladi, har bir mashq 3-4 marta sekin sur'atda qaytariladi.

Umumiy vazifalari :

a.Bemorga ta'sir etayotgan ruhiy va jismoniy ta'sirlarni kamayti-rish yoki yo‘qotish.

b.Qon aylanishning ekstrakardial omillarini faollashtirish yoki yaxshilash.

v.Qat'iy tushak tartiboti asoratlarining oldini olish (yotoq yara, qon dimlanishi, ichak parezi, mushak atrofiyasi, kontraktura va h.z.).

2.Yarim tushak yoki palata harakat tartiboti

Muolajaning davomiyligi 15-20 minut, ishlash – dam olish nisbati 3:1, o‘rta hisobda 20-25 ta mashq beriladi, mashqlarning qaytarilish soni 6-8 marta, sekin sur'atda.

Umumiy vazifalari :

a.Qon aylanishning ekstrakardial omillarini asta – sekin chiniqti-rish;

b.yengil jismoniy yuklamalarga organizmni asta-sekin moslashtirish.

v.Dimlanish holatlari bilan kurashish.

3.Erkin harakat tartiboti

A) erkin avaylovchi

B) erkin avaylovchi-chiniqtiruvchi

V) erkin chiniqtiruvchi

Muolajaning davomiyligi 30-45 minut, ishlash – dam olish nisbati

5 : 1, o‘rta hisobda 25-35 ta mashq beriladi, mashqlarning qaytarilish soni 10-12 marta, sekin, o‘rta sur'atlarda.

Umumiy vazifalari :

1.O‘sib boruvchi jismoniy yuklamalarga organizmni moslashtirib borish.

2.Organ va sistemalar orasidagi o‘zaro aloqalarning korrelyativli-gini yaxshilash.

3.Bemorlarni kasb va yashash faoliyatlariga tayyorlash.

Shifobaxsh gimnastika muolajasini tuzish prinsiplari :

1.Dastlabki holatni tanlash.

2.Patogenetik belgisi bo‘yicha maxsus mashqlarni tanlash.

3.Muolajaning davomiyligi.

4.Beriladigan mashqlarning soni.

5.Har bir mashqning qaytarilish soni.

6.Bir mashqning davomiyligi (tushak tartiboti – 10-15 sekund, yarim tushak tartiboti – 15-20 sekund, erkin tartiboti – 30-40 sekund).

7.Qo‘llaniladigan mashqlarning tarqoqligi, ya'ni muolajaga har xil mashqlar kiritilishi kerak.

8.Berilayotgan yuklamaning asta-sekinlik prinsipi, ya'ni muolaja shunday tuzilishi kerakki, avval bemor organizmi yengil mashqlar yordamida asosiy yuklamaga tayyorlanadi, so‘ngra muolaja oxirida bo‘shashtiruvchi mashqlar yordamida bemor organizmi dastlabki holatga qaytarilishi lozim.

9.Qo‘llaniladigan mashqlar sur'ati (sekin, o‘rta, tez, tezlashadigan).

10.Muolaja vaqtida ishlash-dam olish nisbati.

11.Muolaja vaqtida bajariladigan harakatning ritmi va amplitudasi.

12.Muolajaga emotsional omillarni qo‘shish (musiqa, raqslarga xos mashq).

ShJT bo‘yicha vrachning majburiyatlari

1.Bemorlarni qabul qilish va tekshirish.

2.Davolovchi shifokorlar bilan ShJTga ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar haqida suhbat o‘tkazish.

3.Mashg‘ulotlarning effektivligini aniqlash.

4.Vrachli-pedagogik nazoratni o‘tkazish.

5.Metodistning malakasini oshirishni muntazam nazorat qilish.

6.ShJT mashg‘uloti sxemasini tuzish va shifobaxsh gimnastika muolajasini tuzishda ShJTning vazifalarini tavsiya etish.

Shifobaxsh gimnastika muolajasini o‘tkazishga qarshi ko‘rsatmalar:

1.Nisbiy qarshi ko‘rsatmalar :

-bemorlarning umumiy og‘ir holati;

-kasallikning o‘tkir davri;

-tana haroratining 37,5 gradusdan ortishi;

-jismoniy mashqlar bajarishda og‘riqning zo‘rayishi;

-yiringli jarayonning bo‘lishi;

-shikastlangan suyak bo‘laklarining yetarli bo‘lmagan immobilizatsiyasi;

-yirik qon tomir va nerv yaqinida yod tanalarning bo‘lishi;

-qon ketish va qon ketishga moyillik.

Bu ko‘rsatmalarning nisbiy deyilishiga sabab shuki, ular bartaraf etilganidan so‘ng shifobaxsh jismoniy tarbiya muolajasini bemorga tavsiya etish mumkin.

Stomatologida DJT ni ko‘llashga asosiy ko‘rsatmalar.

-Umumiy: burun, xalqum va og‘iz bo‘shlig‘i to‘qimalarining patologik buzilishi (yallig‘lanish jaranyolari,og‘riq,travma) oqabatida nafas funksiyasining buzilishi.

-Maxalliy tipda:tug‘ri ovqatlanish, chaynash,til bilan ovqatni aralashtirish va yutishning buzilishi.
Stomatologiyadagi maxsus mashqlar.

-Chaynovchi muskullar uchun mashq.

-Mimika muskullari uchun mashq.

-Xarakat koordinatsiyasi uchun mashq.

-Yumshoq tanglay, yuqori lab va til mushaklari chiniqtiruvchi mashqlar.

-Mexanoterapiya

Yuz, jag‘ soxasi (YuJS) zararlanishi va kasalliklari kechishida DBT vazifalari (o‘tkir davr)

-Ichki a'zolar tamonidan yuzaga kelishi mumkin bulgan asoratlar profilaktikasi.

-Jarayonni qaytishida regenerativ xususiyatini yaxshilash maxsadida zaralanish soxasida qon va limfa sistemasini kuchaytirish.

-Yuz, jag‘ soxasida qo‘pol tortuvchi chandiqlar, chiynovchi mushaklar kontrakturalari kelib chikishini oldini oluvchi profilaktikasi.

-Elementar maishi usullar o‘ylab topish.

Yuz, jag‘ soxasi zararlanishi (o‘tkir osti) yoki kasalliklari kechishi ikkinchi davri DJT vazifalari.

-Kontraktura kelib chikishiga qarshi kurashish

-Yuz, jag‘ soxasi xarakatini taminlash.

-Turli guruh mushaklari faoliyatini tiklash.

Kontraktura kelib chikishiga qarshi kurashish. Yuz, jag‘ soxasi xarakatini taminlash. Turli guruh mushaklari faoliyatini tiklash.

-Yuz, jag apparati faoliyatini tiklash zararlangan suyak tukamalarini tiklanishini taminlash;

-Zararlangan yumshok tukimalarda epitelizatsiya yeki chandiklanishni tugatish;

-Bemor mexnat faoliyatini tiklash;

2.Absolyut qarshi ko‘rsatma :

-yomon sifatli shishishlar yoki onkologik kasalliklar.

Xulosa

Ma'ruzada ShJT usullarining boshqa dori-darmon bilan davolash usullaridan afzallik tomonlari ko‘rsatildi, jismoniy mashqlarning ta'sir mexanizmlari tushuntirildi. ShJT vositalari, shakllarining klassifikatsiyalari, harakat tartibotlari va unga bog‘liq holda shifobaxsh gimnastika muolajasini tuzish prinsiplari haqida fikr yuritildi.

Tinglovchilar bilan o‘zaro aloqani o‘rnatish uchun savollar

1.Davolash-reabilitatsiya kompleksida ShJT qanday maqsadda qo‘llani-ladi ?

2.ShJTning usullari va ularning afzalliklari?

3.Jismoniy mashqlarning shifobaxsh ta'sir mexanizmi.

4.Jismoniy mashqlar qanday guruhlarga bo‘linadi?

5.Qaysi holatlarda ideomotor mashqlarni qo‘llash tavsiya etiladi?

6.Harakat tartibotini kengaytirish qachon va kim bilan xal etiladi?

7.Harakat tartibotlari va ularning vazifalari qanday?

8.Shifobaxsh gimnastika muolajasini tuzishda nimaga e'tibor berish kerak?

9. Stomatologiyadagi maxsus mashqlarni ayting?

10. Stomatologik kasalliklarida ShJTga karshi kursatmalar
Qo‘llanilgan adabiyotlar