Tasdiqlayman” O’quv ishlari bo’yicha prorektor

2. NAZARIY TAdaSHOTLARNING BIRINCHI BOS^ICHI.
Nazariy tadkikot Eta boskichdan iborat.
1 — boskich, bu yangisini kurish yoki ma’lum bulgan nazariy bazissh kengaytirish. Agar borlik
xakidagi ma’lum bulgan ilmiy tasvir mavjud bulga! muammolarni yecha olmasa, biz yangi goya va
tushunchalar, tamoyil va taxminla] asosida borlikning yangi tasvirini kurishga xarakat kilamiz.
- Borlikning ilmiy tasviri - bu tegishli falsafiy bilim va goyalar asosid; kurilgan va ma’^m rivojlanish
boskichiga tegishli bulgan ma’lum fan soxas] buicha dastlabki nazariy tushuncha, tamoyil va
taxminlarni uz ichiga oladiga]
tabiat xakidagi umumiy tasavvurlarning tizimidir. Borlshning mexanik, fizik va biologik tasvirlari
mavjud.
- Tushuncha. Umumiy tushunchalarning kelib chikishi turlicha talkin etiladi. Idealistlar tomonidan ular
goyaviy mukaddimani tugulishi deyilsa, materialist umumiy tushunchalar tajribalar asosida yuzaga
keladi va bizning tasavvurlarimizni umumlashtiradi deb xisoblaydi.
- Ilmiy tamoyil - bu nazariy kurilma uchun dastlabka asos yoki mukaddimadir. Nazariy bilimning
dastlabka tamoyili tashki dunyoning mavjudligi va uni kishi tafakkurida aks etishidir.
- Ilmiy taxmin. Taxmin -ilmiy gumon yoki farazdir.
- Fikriy tajriba -u real tajribani fikran utkazishdir, ya’ni uni utkazishga tayyorlash jarayonida aloxidagi
kismlarni uylab kurishdir.
- Ideallashtirish. Bunda urganilayotgan jarayonlarning real kechishi ma’lum krnunlar va mavjud
sharoitlarni xisobga olgan xolda fikrlar xarakati bilan almashtiriladi.
3. NAZARIY TAdaSHOTLARNING IKKINCHI BOS1SHCHI
Nazariya tadkikotlarning 2-boskichi topilgan asosga, poydevorga ilmiy nazariyani kurishdan
iboratdir. Nazariyani kurishi uchun avval ba’zi-bir umumiy tushunchalar, tamoyillar va gipotezalarni
topish va ularni asos sifati kullash zarur.

---

---

64
Nazariya deb ma’lum bir xodisani tushuntirib berish va aniklashga yunaltirilgan goyalar yigindisiga

aytiladi. U tor va maxsus ma’noda ilmiy bilimni tashkil etishning eng yukori va rivojlangan shaklidir.
Nazariya ob’ektni uning ichki boglanishlarini e’tiborga olgan xolda va tizim sifatida bir butun xolda
tushunish imkonini beradi. Nazariya nafakat umumlashtirish funksiyasini balki ilmiy bashorat kilish
funksiyasini xam bajaradi.
Nazariyaning uz mantikiy strukturasi mavjud. Nazariyani kurish metodlariga aksiomatik va genetik
metodlar kiradi, ular deduksiya va induksiyaga tayanib bir -birini inkor etmaydi va bir -biridan
ajralmaydi. Ilmiy konun ilmiy nazariyaning asosini tashkil kdpadi. Uning yordamida ilmiy dalillar
tegishli nuktai-nazar buyicha umumlashtirilib, bir tizimga solinadi va shunga kura olingan dalillar
asosida ichki boglanishlar ochiladi.