Tashkil qilish

M ustahkam lash uchun savollar:
1. Darsni tashkil etishda ko'rgazmali qurollarning roli nimalarda ko'rinadi?
2. Ko'rgazmali qurollar o'quvehilarni puxta bilim olishlari
uchun qanday yordam beradi?
3. Mashg'ulot jarayonida ko'rsatib izohlash m u m k in bo'lgan
ko'rgazmali qurollar turlariga nimalar kiradi?
4. O'qituvchi mashg'ulotlarga ko'rgazmali qurollarni tanlashda nimalarga e'tibor beradi?
5. Hozirgi zamon o'qitish vositalariga nimalarni kiritish m u m ­
kin?
6. Trenajerlar haqida m a ’lumot bering.
7. O'qitish vositalarining rivojlanish istiqbollari haqida qanday
fikrlarni bildira olasiz?
8. O'qitish vositalaridan kompleks foydalanishning samaradorligini oshirish uchun qanday talab va tavsiyalar beriladi?
4 .4 . M eh n a t ta ’lim i, kasb ta n la sh g a y o ‘lla sh darslarida
am aliy d arslarn i ta sh k il qilish m eto d ik a si
Reja:
1. Mehnat darslarining xususiyati va tarkibi.
187
2. Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish metodikasi.
3. Sinfdan tashqari amaliy mashg‘ulotlarni olib borish turlari.
Tayanch iboralar: o'qitish shakllari, malakali ishchi, o'quv sexlar, yo'riqnomalar, ijtimoiy mehnat, unumli mehnat, musobaqa,
mehnat brigadalari.

1.	M ehnat darslarining xususiyati va tarkibi. Dars maktabdagi
ta ’lim ishining asosiy tashkiliy shaldidir. Bu gap, ju m la d a n texnik
m ehnat uchun ha m taalluqli. Ustaxonadagi	mashg'ulotlarda

dars m ehnat t a ’lim ining asosiy vazifalarini amalga oshirish,
yangi materialni bayon qilish ni amaliy topshiriq berish va uni
hal qilish bilan yaxshi bog'lash, o'quvchilarni faollashtirish, ijtimoiy foydali mehnatga jalb etishni amalga oshirish imkonini beradi.
Amaliy mashg'ulot deganda o'quvchilarning o'quv materialini faol, ongli va m ustahkam o'zlashtirish maqsadida mehnat o'qituvchisi rahbarligida amalga oshiriladigan ham jamoa, ham vakka holdagi ish turlarini o'z ichiga oladigan o'quv mehnat faoliyatini aniq tashkil etishni tushunish kerak.
Mehnat sohasidagi amaliy mashg'ulotlar turli xilda bo'lishi,
ya’ni yangi texnik-texnologik m a ’lumotlarni mehnat operatsiyalarini o'rganishga, bilimlarni, mehnat ko'nikmalari va malakalarini mustahkamlashga, nazorat-tekshirish ishlari, korxonalarga ekskursiyalar o'tkazish va hokazolarga bag'ishlangan mashg'ulotlar bo'lishi mumkin. Lekin o'quv ustaxonalarida o'tkaziladigan a m a ­
liy mashg'ulotlarning turlari xilma-xil bo'lishiga qaramasdan,
ularning hammasi quyidagi umumiy talablarni qondirishi lozim:
• Mashg'ulotning maqsadi hamda vazifalari aniq va ravshan fodalangan bo'lishi lozim.
• Mashg'ulotning tarkibi ni didaktik jihatdan ketma-ket (bilim
ko'nikma, malaka, mahorat) va o'quv materialining mazmuniga
to'liq javob beradigan bo'lishi kerak.
• Amaliy ishlarning obyekti to'g'ri tanlanishi, ijtimoiy foydali
qiymatga ega bo'lishi va o'rganiladigan mehnat operatsiyalari va
usullarining talablariga muvofiq kelishi zarur.
• Mashg'ulotlarda foydalaniladigan mehnat ta’limi metodlari
dars talablariga va o'quv materialining mazmuniga to'liq javob
berishi lozim.
» 0 ‘quv ustaxonalarida mashg'ulotning tashkiliy-metodik tu ­
zilishi o'quvchilar bilan jam oa va yakka holda ish olib borishni
nazarda tutishi kerak.
• Mehnat t a ’limi bo'yicha amaliy mashg'ulotlarda o'tkaziladigan t a ’lim ishlari tarbiyaviy tavsifga ega bo'lishi, ya’ni maktab o'quvchilarida qayta ko'rish m a ’naviy sifatlarini tarkib topishiga yordam berishi lozim.
Mehnat sohasidagi amaliy mashg'ulotlar turlarining xilmaxilligiga qaramasdan, ulardagi um umiy didaktik elementlarni ha m t a ’kidlab o'tish kerakki, bular o'quvchilarni navbatdagi o'quv materialini o'zlashtirish uchun jalb qilishga qaratilgan m ashg'ulotlarni uvushtirish; o'quvchilarning oldingi mashg'ulotlardan o'zlashtirgan bilimlari, mehnat ko'nikmalari va malakalarining darajasini tekshirish, yangi materialni tushuntirish va mehnat operatsivalarini hamda amaliy ishlarni bajarish vaqtida mehnat usullarini ko'rsatib berish; o'quvchilarning yangi mavzuga oid operatsiyalar va ishlarni bajarish vaqtida ularning bilimi, mehnat usullari darajasini aniqlash; mehnat usullarini mashqlar bilan
m ustahkamlash va ularni dastlabki mehnat ko'nikmalari darajasiga yetkazish. Bunda mehnat o'qituvchisining puxta nazorat qilishiga erishish; amaliy topshiriqning mustaqil bajarilishi va o'tgan m a s h g 'u l o t n i n g natijalariga y akun y asa shdan iborat.
Yuqorida sanab o'tilgan elementlar amaliy mashg'ulotning tarkibini tashkil etadi. Shunday qilib, amaliy mashg'ulot tarkibi deganda didaktik elementlarning qat'iy izchilligi va o'zaro bog'lanishidagi nisbatni tushinish kerak, ular esa mashg'ulot maqsadlari va o'quv materiallarining m azm unini taqazo qiladi.
Mehnat darslari boshqa o'quv fanlariga nisbatan qator xususiyatlarga ega. Bu xususiyatlar quyidagilardan iborat:

1. 
   Darsda markaziy o'rinni o'quvchilarning amaliy ishlari egallaydi (taxminan 80%). Shu munosabat bilan ustaxonalardagi mashg'ulotlarni qo'shaloq darslar sifatida o'tish m a ’qullangn.
   45 minutlik darsning noqulayligi shuki, unda o'quvchilarning
   bevosita amaliy ishlariga juda kam vaqt qoladi. Uning ko'p
   qismi ish o'rnini tayyorlash va yig'ishtirishga, o'qituvchining
   yo'riqnomasiga ketadi. 90 minut davomida o'quvchilar m a ’lum
   m ehnat topshirig'ini bajarishga ulguradilar, bu esa ularga m a ’naviy ko'nikish bag'ishlaydi va o'qituvchiga ish natijalarini baholash imkonini beradi.
   2. 0 ‘quvchilarning amaliy ishlari unumli mehnat bazasida
   tashkil qilinadi.
   3. Ustaxonalardagi mashg'ulotlarda o'quvchilar har xil qirquvchi asboblar vordamida ishlaydilar, materiallarga stanokda ishlov
   berishni bajaradilar. Shu sababli dars uni o‘tkazishning xavfsizligini ta’minlovchi maxsus tayyorgarlikni talab qiladi.