Tayanch – harakat organlari fiziologiyasi rеja: Tayanch-harakat organlarining ahamiyati

Suyakning kimyoviy tarkibi. Quritilgan va yog’sizlantirilgan suyak 30 % organik modda, 60 % mineral moddalar va 10 % suvdan tashkil topgan. Suyakning organik moddalari orasida tolali oqsil (kollagen), uglevodlar va ko’plab fermentlar bo’ladi.Suyakning mineral moddalari kalsiy, fosfor, magniy tuzlari, shaklida berilgan bo’lib,ulardan tashqari ko’plab mikroelementlar (alyuminiy, ftor, marganes, qo’rg’oshin, stronsiy, uran, kobalt, temir, molibden va boshq.) ham mavjudligi kuzatiladi.
Voyaga yetgan odam skeletida 1200 g.ga yaqin Ca, 530 g P, 11 g Mg, jamlangan, odam tanasidagi barcha Ca ning 99 % suyaklarda saqlanadi.
Agar suyakni bir necha kunga kislota eritmasiga solib qo’ysak, u o’zining shaklini saqlab qoladi, ammo shunchalik yumshoq bo’lib qoladiki, undan tugun tugish mumkin, chunki uning tarkibida endi Ca tuzlari yo’qoladi. Olovda kuydirilgan suyak organik moddalardan ajraladi, kuyib yo’qoladi va eziladigan-maydalanadigan bo’lib qoladi.
Bolalarning suyak to’qimasida organik moddalar ko’p bo’ladi, ularning skeleti egiluvchan, elastik bo’lganligi sababli juda yengil deformasiyalanadi, uzoq muddatli va og’ir yuk ko’targanda qiyshayib qoladi va tana holatining buzilishi kuzatiladi. Yosh ulg’ayishi bilan suyakdagi mineral moddalarning miqdori ortadi, natijada suyaklar mo’rtlashib qoladi va ko’pchilik holatlarda sinadi.
Organik va mineral moddalar suyakni mustahkam, qattiq va tarang qiladi. Bundan tashqari suyakni mustahkamligini gubkali moddasidagi bosim kuchi va cho’ziluvchanligiga mos holda joylashgan suyaklar xarilarining joylanish tuzilmalari xam ta’minlaydi. Suyak g’ishtga nisbatan 30 marta, granitga nisbatan 2,5 marta qattiq-mustahkamdir. Suyak dubdan ham mustahkam, mustahkamligi bo’yicha qo’rg’oshindan 9 marta ustun turadi va cho’yannikiga teng bo’lgan mustahkamlikga ega.
Odamning son suyagi tik qilib qo’yilganda 1,5 tonnalik yuk bosimiga bardosh bersa, katta boldir suyagi esa 1,8 tonnagacha yukga bardosh beradi.
Suyaklarning o’sishi. Embrional rivojlanish davrida skelet xuddi biriktiruvchi to’qimalar singari hosil bo’la boshlaydilar. Bola tug’ilguniga qadar biriktiruvchi to’qimalar tog’aylar bilan almashinadi, shundan keyingina sekin-asta tog’aylarning parchalanishi boshlanadi va uning o’rniga suyak to’qimalari hosil bo’la boshlaydi. Suyaklanish jarayoni organizmning butun rivojlanishi davomida uzoq davom etadi. O’sayotgan organizmlarda uzun suyaklarning uchlari –epifizlar uzoq muddat tog’ayligicha qoladi.
Yosh-yangi suyaklar bo’yiga –uzunasiga ularning uchlari va tanalari orasida joylashgan tog’aylar hisobiga o’sadilar. Suyaklarning o’sishini oxiriga kelib tog’aylar to’liq suyak to’qimalari bilan almashadi. Bolalarning suyaklarini o’sishi davomida uning tarkibidagi suvning miqdori kamayadi, mineral moddalarning miqdori esa ortadi. Bu paytda organik moddalarning miqdori esa kamayadi.
Erkaklarda suyaklarning o’sishi 20-24 yoshga kelib tugaydi. Bu vaqtda suyaklarni bo’yiga o’sishi tamomlanadi va ularning tog’ayli qismlari to’liq suyak to’qimalariga aylanib bo’ladilar. Ayollarda skeletning rivojlanishi 2-3 yil oldin tamom bo’ladi.