Tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy

Maktab rahbarining vaqtdan unumli foydalana olish madaniyati  

---

50 
Rahbarning vaqtni boshqarishi muammoni malakali tarzda aniqlay olish, 
maqsad va vazifani to‘g‘ri belgilash, xodimlar o‘rtasida ishni taqsimlay olish 
qobiliyatiga asoslanadi.
Umumiy o‘rta ta’lim maktab rahbari ish faoliyatida vaqtni to‘g‘ri 
taqsimlamaslik oqibatida quyidagi muammolar kelib chiqishi mumkin:  
1. Doimiy shoshilish. SHoshilish holatida shaxs biron-bir masala ustida 
to‘xtab, batafsil mulohaza yuritolmaydi, jamoaga mos qaror qabul qila olmaydi va 
qaralaѐtgan masalaga takroran qaytishga to‘g‘ri keladi. 2. CHarchash. Doimiy 
shoshilinch sharoitida uzoq vaqt ishlash, o‘rinbosarlariga ishlarni to‘g‘ri 
taqsimlamaslik natijasida yuzaga keladigan holat.
3.Pala-partishlik. Ishni ѐmon tashkil etish, rejalashtirmaslik natijasi. Bu 
ayrim hollarda inson o‘z hissiѐtini boshqara olmaslik oqibatida namoѐn bo‘ladi.
4. Ishni rejalashtirmaslik. Ko‘p hollarda bu xislat alohida shaxs emas, balki u 
ishlaydigan tashkilot muammosi hamdir.
5. Mehnat qilishga bo‘lgan motivatsiyaning sustligi. Bu omil ish 
unumdorligining pastligiga va natijada me’ѐrdagi vazifalarni vaqtida bajara 
olmaslikka sabab bo‘ladi.
6. Iroda sustligi. Diqqatni jamlay olmaslikda, beqarorlikda namoѐn bo‘ladi. 
Qaror qabul qilishning qiyinligi uning ijrosini ham orqaga cho‘zib yuboradi.
7. Ishni bajarishda ѐki uni tashkil etishda kasbiy mahorat – 
professionalizmning etishmasligi.
Vaqtni samarali boshqarish bo‘yicha har bir rahbar va pedagog xodim 
quyidagilarni ѐdda tutishi lozim:  
1. Vaqtni haqiqatan ham juda muhim vazifalarni hal etishga sarflash.
2. Kunni rejalar bilan to‘ldirib yubormaslik, belgilangan ishlar orasida 
tasodifiy va tezkor ishlar uchun bo‘shliqlar qoldirmaslik.
3. Muhim (3 tagacha) va ikkinchi darajali (5 tagacha) ishlarni rejalashtirish.
4. Kunini qiyin, muhim va ѐqimsizroq ishlardan boshlash va yakunlashda 
oddiyroq, ѐqimliroq ishlarga o‘tish.
5. Eski ishni tugallab, keyin yangisiga kirishish. YAngi ishni boshlab har 
qanday sharoitda uni tugatishga ishonch hosil qilish.
6. Vaqtni ko‘p oladigan ѐki o‘z vaqtini rahbar hisobidan tejaydigan 
xodimlardan uzoqroq bo‘lish.
7. Vaqtni boshqarishga oid qobiliyatni tahlil qilishga o‘rganish.
8. O‘zini ―harakatsizlikda‖ ayblayvermaslik. Rahbar faoliyatida ijodiy 
tanaffuslar bo‘lib turishi maqsadga muvofiq.
«Ikir-chikirlar bezovta qilganligi» doim quloqqa chalinadi, xizmat 
vazifalarini bajarishga vaqt qolmaydi. Ijod haqida gapirmasa ham bo‘ladi. Aytish 
joizki, bunday so‘zlar asoslidir. Rahbar bu hakda jiddiy o‘ylab ko‘rishi kerak. 
CHarchagan, holdan toygan xodim ѐki maktab o‘qituvchisi ijodiy ishlashga qodir 
emas.
Nima qilish kerak?
• 
Xodim (o‘qituvchi)ning ortiqcha ishlashida aybdorlarni o‘zingizdan 
tashqarida izlamang.
• 
O‘qituvchi vaqti uchun sabot bilan, izchil ish olib boring.

---

51 
• 
Sizning ko‘rsatma, talablaringiz qancha vaqt sarf talab qilaѐtganligini tahlil 
qiling.
• 
Muayyan bir xodim ish vaqtini xronometraj qiling, vaqtning ishga oid 
bo‘lmagan sarflarini aniqlang va tahlil qiling. Eslatma. «Rahbar va vaqt»  
1. O‘zining va boshqalar vaqtini tashkil k
ilishga o‘rganish vaqtni idora 
qilishni o‘rganishdir.
2. Hamma narsani o‘z vaqtida qilish — haѐtdagi va ishdagi eng katta boylik.
3. Siz vaqtga qanday munosabatda bo‘lsangiz, u sizga shunday munosabatda 
bo‘ladi.
4. Rahbar vaqtdan unumli foydalanishga va boshqalarni shunga o‘rgatishga 
majbur bo‘lgan tashkilotchidir.
5. O‘z vaqtida bajarilmagan narsa o‘z ijrosi uchuy ancha ko‘p vaqt va kuch 
talab qiladi.
6. Vaqt ozligidagina emas, balki ko‘pligida ham ishlashni bilish kerak.
7. Rahbar vaqt ustidan hukmron emas, lekin u vaqtdan oqilona foydalanishi 
mumkin.
8. Har qanday vaqt oralig‘ida biror foydali va zarur narsa qilish mumkin.
9. Hozir va bugun bajarish mumkin bo‘lgan narsani keyinga va ertaga 
qoldirmaganingiz yaxshi.
10. Vaqt ozligida ѐki yo‘qligida vaqt topa bilish — raqbarning eng oliy 
san’ati.
11. Eng qimmat haq boy berilgan va yo‘qotilgan vaqt uchun to‘langan 
hakdir.
12. Eng ko‘p tarqalgan jinoyat vaqtni o‘g‘irlash, sarflash va behuda 
o‘tkazishdir.
Vaqtdan foydalanishni o‘rganish maqsadga yo‘l topish demakdir.
Xulosa  
Dars jaraѐnida ta’kidlanganidek, raqbarning belgilangan vaqtdan samarali 
foydalanishi muvaffaqiyatli boshqaruv bilan chambarchas bog‘likdir. Bu esa, o‘z 
navbatida, quyidagi xulosalarni kdlishga asos bo‘ladi.
Birinchi xulosa. Rahbarlar haftalik vaqti byudjetining o‘tkazilgan 
xronometraji natijalarining ko‘rsatishicha, ular eng ko‘p vaqtni ma’muriy-xo‘jalik 
faoliyatga, yuqori tashkilotlar topshiriqlari bo‘yicha hisobotlar tayѐrlashga, 
majlislarda ishtirok etishga sarflaydilar.
Pedagoglar jamoalari bilan ishlashga, ta’lim muassasalaridagi o‘quv-tarbiya 
jaraѐnining holatini tahlil qilishga sarf qilinadigan vaqt o‘rtacha bor-yo‘g‘i 10-15 
foizni tashkil etmoqda. Ushbu natijalar rahbarlar faoliyatida pedagogik yo‘nalishga 
e’tibor sustligini ko‘rsatadi.
Bu, o‘z navbatida, ta’lim boshqaruvi idoralari va muassasalari rahbarlarining 
malakasini doimiy oshirish, bunda ularning kasbiy faoliyatlaridagi pedagogik 
yo‘nalishni kuchaytirish, rahbarlikning pedagogik va tashkiliy-xo‘jalik jihatlarini 
to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish zaruratini hisobga olish vazifasini qo‘yadi.
Ikkinchi xulosa. Darsdagi muhokamalar jaraѐnida, tinglovchilar tajribalaridan 
kelib chiqqan holda, yillik, oylik, haftalik va kunlik ish maromini belgilab olib, 

---

52 
vaqtdan samarali foydalanish rejalarini tuzish va uni ongli ravishda joriy etish 
lozimligini ta’kidlashdi.
Uchinchi xulosa. Ishlab chiqarilgan rejaga asosan, amalga oshirish lozim 
bo‘lgan ishlarni quyidagi tarzda uch guruhga bo‘lish mumkin: