Техник конструкциялаш ва моделлаш

Umumiy ma’lumotlar: Fan va texnikaning jadal rivojlanib borishi shuni ko‘rsatadiki, ijodkorlik-bu “hunarmandlik” bo‘lib, uni o‘qib o‘rganish zarur ekan. Uni o‘rganish uchun esa, avvalo uning qonuniyatlarini bilish lozim. Ijodiy fikrlashning qonuniyatlarini o‘rganishga urinishlar dastlab Arximed, Geraklit, Suqrot, keyinchalik F. Bekon,R Dekart, G.Leybnits va boshqalar tomonidan bajarilgan.Bunday urinishlar natijasida ma’lum bo‘ldiki, ijodiy uchun ma’lum qonuniyatlar mavjud ekan. Bu qonuniyatlarni texnik masalalar yechishni qidirishning samarali usullarini yaratishda qo‘llash mumkin. Bunday qonuniyatlarni qo‘llash natijasida ijodkorlik masalalarini yechishning juda samarali usullari yaratilgan bo‘lib, ularni ikki guruhga ajratish mumkin.Birinchi guruhga “aqliy hujum” usuli,Sinektika, fokal obyektlar usuli,nazorat savollari usuli, “ sinov va xatolar “ usuli, morfologik tahlil usullari kiradi. Bu usullar ikkita umumiy mexanizmga asoslangan-assotsiativ fikrlash va izlanishning tasodifiy xarakterdaligi. Bu usullarni qo‘llash oddiy, biroq qo‘llaniladigan obyektning mohiyati bilan uzviy bog‘langan bo‘lmaydi.Ikkinchi guruh usullari (IMEA-ixtirochilik masalalarini yechishning algoritmi) bir muncha qo‘llashda murakkab bo‘lib, lekin ular qo‘llaniladigan obyekt mohiyati bilan yaxshi bog‘liqda bo‘ladi.
“Sinov va xatolar” usulining mohiyati shundan iboratki, ixtirochi masala yechimini qidirishda barcha mumkin bo‘lgan variantlarni to‘playdi va ular ichidan qo‘yilgan talablarni qanoatlantiradiganini aniqlaydi.
Texnik masalalarni hal qilishdaagi ijodiy faoliyatni ilmiy tashkil etishdagi izlanishlar yangi usullarni paydo bo‘lishiga olib keldi.Yangi usullardan biri “aqliy hujum” usuli bo‘lib, u amerikalik ixtirochi va tadbirkor A.Osborn tomonidan taklif etildi. A. Osborn izlanishlar natijasida shunday xulosaga keladi, ayrim ixtirochilar g‘oyalar yaratishga moyil, boshqalar esa bunday g‘oyalarni tanqidiy tahlil qilishga moyil bo‘ladi.Shunday ekan, A.Osborn taklifiga ko‘ra texnik masalani yechishni “g‘oya generatorlari” hamda “ekspertlar”dan tashkil topgan jamoa zimmasiga yuklash maqsadga muvofiq ekan.Shundan keyin “aql bilan o‘ylash”usulining quyidagi qonuniyatlari ishlab chiqildi:
1. Yechilishi lozim bo‘lgan masalani hal etshda qatnashadigan ishtirokchilarning optimal soni 12-25 kishini tashkil etishi kerak. Ularning yarmi g‘oyani ilgari suradi, qolgan yarmi esa bu g‘oyani tahlil qiladi.
2. “Generatorlar “ning asosiy vazifasi hal qilinishi lozim bo‘lgan masalani yechish uchun maksimal miqdordagi g‘oyalarni taklif etishdan iborat (g‘oyalar fantastik ko‘rinishda bo‘lishi mumkin). Ilgari surilgan g‘oyalar yozma ravishda yoki magnitofon yordamida qayd qilib boriladi. “Ekspertlar”ning vazifasi bajarilishi mumkin g‘oyalarni to‘plab olishdan iborat.Muhokamani olib boruvchi (o‘qituvchi) u yoki bu guruhdagilarga yon bosmagan holda savollar berishi takliflar kiritishi va qatnashchilar fikrini oydinlashtirishi mumkin hamda suhbat uzilib qolmasligini nazorat qilib borishi lozim.
3. Muhokamaning davomiyligi qo‘yilgan masalaning murakkabligiga bog‘liq bo‘ladi,biroq 30-50 minutdan oshmasligi kerak.
4. Muhokama qatnashchilari o‘rtasida erkin va do‘stona aloqa o‘rnatilgan bo‘lishi lozim.G‘oya ilgari surilayotgan paytda har qanday tanqid,kinoyali kulish,harakat va mimikalar bo‘lishi ta’qiqlanadi. Bir qatnashchi tomonidan berilgan g‘oya guruhdagi boshqa ishtirokchilar tomonidan qo‘llab quvvatlanishi lozim.”Ekspertlar “tomonidan g‘oyalarni tahlil qilish diqqat bilan bajarilishi kerak. Sinchiklab tahlil qilmay turib fantastik yoki mantiqsiz g‘oyalarni ham yo‘qqa chiqarilmaydi. Tahlil olib borishda g‘oyalar baholab boriladi,har bir”ekspert” fikri hisobga olinadi.
5. Agar muhokama natijasiz tugasa, masala yechilmay qolsa,muhokamani avvalgiday qaytarishdan ma’no yo‘q. Guruhlarni almashtirib ko‘rish kerak yoki masalani qo‘yilishini o‘zgartirish lozim. Biroq masalani hal etishdan olinadigan yechim maqsad o‘zgarmay qolishi kerak.