Rivojlanish falsafasi reja

---

Rivojlanish falsafasi 
 
REJA: 
 
1. Falsafa tarixida rivojlanish haqidagi qarashlar evolYusiyasi. Rivojlanish 
konsepsiyalari. 
2. Qonun tushunchasi va uning turlari. Falsafaning asosiy qonunlari.
3. Kategoriya 
gushunchasi 
va 
ularning 
turlari. 
Fan 
va 
falsafa 
kategoriyalarining tasnifi. 
 
TAYANCH SO‘Z VA IBORALAR: dialektika, bahslashish, munozara, 
Geraklit, ob’ektiv va sub’ektiv dialektika, qonun, qonuniyat, rivojlanish, progress, 
regress, qarama-qarshilik, kurash, ziddiyat, ayniyat va tafovut, sifat, miqdor, 
me’yor, sakrash, inkorni-inkor, kategoriya, alohidalik, xususiylik va umumiylik, 
sistema, struktura, element, butun va qism, zaruriyat va tasodif, imkoniyat va 
voqelik, mazmun va shakl, mohiyat va hodisa, sabab va oqibat. 
 
1. «Dialektika» (Yunon. dialektike – suhbat qurish san’ati) so‘zining 
«dialog» (Yunon. dialogos – ikki yoki bir nechta suhbatdoshlar so‘zlashuvi) so‘zi 
bilan umumiy jihatlari bisyor. Dastlab dialektika bahslashish, munozara qilish 
san’ati sifatida tushunilgan, bunda fikrlar, qarashlar qarama-qarshiligi vositasida 
haqiqatning tagiga etish maqsadida muammoni o‘zaro manfaatdor muhokama 
qilishga qaratilgan munozara nazarda tutilgan. Dialektik – bu savol berish va javob 
qaytarishga usta odam, deb hisoblangan.
Geraklit dunyoni «jonli olov» yoki «ikki marta kirish» mumkin bo‘lmagan 
daryo oqimi sifatida tasavvur qilgan. Harakatchan dunyoda vaqt o‘tishi bilan 
hamma narsa o‘zining dastlabki shakl-shamoyilini yo‘qotadi va asta-sekin o‘zining 
qarama-qarshiligiga o‘tadi: ho‘l narsa quriydi, quruq narsa esa nam tortadi; bir 
narsa boshqa narsaga: sovuq issiqqa, tirik o‘likka o‘tadi. Bu mulohazalarda hozirgi 
talqindagi dialektikaning asoslari mujassamlashgan. SHu sababli dialektikaning 
tarixan birinchi shakli qadimgi faylasuflarning stixiyali dialektikasidir. 
O‘rta asrlarda metafizika falsafadan dialektikani siqib chiqargan. Natijada 
dialektika odamlar ongiga diniy dunyoqarashni singdirish va mustahkamlash 
uchun hukmron sinflar faol foydalangan sofistika va sxolastikaga aylangan. 
Metafizika unsurlarini o‘z ichga olgan dialektikaga qaytish YAngi davr falsafasi 
(Rene Dekart, Benedikt Spinoza, Deni Didro va b.) da Yuz bergan. SHunga 
qaramay dialektikaning eng yaxlit konsepsiyasini klassik nemis falsafasida Georg