Rivojlanish falsafasi reja

jarayonlarning ichki ziddiyatlaridir. Bu borliqning barcha hodisalariga ichki 
qarama-qarshiliklar xos ekanligini anglatadi. Bu qarama-qarshiliklar o‘rtasidagi 
munosabatlar ziddiyatlar deb ataladi. Har bir predmet, hodisa, jarayon doirasida 
qarama-qarshiliklarning birligi va qarshi harakati kuzatiladi. U hamma joyda: 
jonsiz tabiatda ham, jonli tabiatda ham, ijtimoiy hayotda ham, ong sohasida ham 
Yuz beradi. CHunki borliqning umumiy qonuni – dialektik ziddiyatlilik qonuni 
amal qiladi. Ikkinchidan, miqdor va sifat o‘zgarishlarining bir-biriga o‘tishi 
rivojlanishning shakli hisoblanadi. Tabiat, jamiyat va tafakkurda Yuz beruvchi 
jarayonlar tahlili har bir narsa, hodisa, jarayonga bir-biri bilan uzviy aloqa qiluvchi 
va muttasil o‘zgaruvchi miqdor va sifat jihatlari xosdir, degan xulosaga kelish 
imkonini beradi. Bu o‘zgarishlarning mohiyati shunda namoyon bo‘ladiki, miqdor 
o‘zgarishlari asta-sekin yig‘ilib, predmetning me’yorini oshiradi va uning sifat 
holati o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Bu sakrash, rivojlanish jarayonida hujumkorlikni 
to‘xtatish tarzida Yuz beradi. Bu erda borliqning umumiy qonuni – miqdor va sifat 
o‘zgarishlarining bir-biriga o‘tishi qonuni amal qiladi. Uchinchidan, rivojlanish 
jarayonida vorisiylik omili muqarrar tarzda mavjud bo‘ladi. Buning natijasida 
rivojlanish oldingi darajalarining boyligi muttasil to‘planishi unga hujumkor tus 
beradi. SHunga qaramay ayni shu hujumkorlik ziddiyatlidir, chunki rivojlanish 
sikllilik bosqichlarini o‘z ichiga oladi, «go‘yoki» eskiga qaytish Yuz beradi va 
rivojlanish spiralsimon ko‘rinish kasb etadi. Bunda borliqning umumiy qonuni – 
inkorni-inkor namoyon bo‘ladi.
Rivojlanishning umumiy qonunlari. Dialektika qonunlari tizimida 
dialektik ziddiyatlilik qonuni markaziy o‘rinni egallaydi. Qonunning muhim 
jihatlarini aniqlash uchun uning asosiy kategoriyalarini ko‘rib chiqish kerak. 
Tahlilni qarama-qarshilik tushunchasidan boshlaymiz. Qarama-qarshiliklar – 
predmetning bir-birini istisno etuvchi va bir-birini nazarda tutuvchi tomonlaridir. 
Qarama-qarshiliklar – o‘zaro bog‘lanishli bo‘lgan tushunchalar. Turli jihatlardan 
olingan taqdirda, ular o‘zaro birlikni tashkil etmaydi va bir-biriga zid bo‘lmasligi 
mumkin. Qarama-qarshilik – narsalar va hodisalardagi bir-birini taqozo qiluvchi va 
bir-birini istisno etuvchi tomonlar, hossalar, tendensiyalar, jarayonlarni aks 
ettiruvchi falsafiy kategoriya (assimilyasiya – dissimilyasiya, o‘zgaruvchanlik – 
tug‘malik, ishlab chiqarish – iste’mol qilish, yaxshilik – yomonlik va sh.k.).
Qarama-qarshiliklar o‘rtasida ikki xil munosabat mavjud: yagonalik 
munosabati va qarshi harakatga doir munosabat (qonunning klassik ta’rifida 

---

«kurash» atamasi ishlatiladiki, u qonunning mohiyatini soddalashtiradi, chunki 
mazkur atama ko‘proq jamiyatga tegishlidir.)