Teleradioeshittirishda uzatish va qabul qilish qurilmalari
Yüklə 4,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
U
kir R rost R1 С аjr С bl U chiq + Е k - R2 R k R e VТ1 65 4.9- rasm. Radiochastota va oraliq chastota kuchaytirgichi 4.10- rasm. Bipolyar tranzistor tikligi o‘zgartiriladigan kaskad sxemasi Rostlanadigan kuchaytirish koeffitsientili zanjirning asosiy ko‘rsatkichi bo‘lib rostlash koeffitsienti xizmat qiladi: γ = K max K min U kir R1 С ajr С bl U chiq + Е k - R2 R e VТ1 Е rost + - L dr VD1 С ajr U kir U bosh U chiq +Е ta’m С1 С2 R1 VТ1 L k С k ТV1 С3 66 Masalan, qabul qilgichning sezgirligi 2 mkV, eng quvvatli radiostansiya kirishda 20 mV kuchlanishni hosil qilsa, chiqishdagi kuchlanishning ruxsat etiladigan o‘zgarishi 2 martadan katta bo‘lmasa, u holda quyidagiga ega bo‘lamiz: 𝛾 = 20 𝑚𝑉 2 𝑚𝑘𝑉 ∗ 2 = 5000 Odatda bitta kaskad bu rostlash chuqurligini ta’minlay olmaydi va ketma-ket ulangan bir necha kuchaytirgichlar ishlatiladi. U holda e = 1 2 … n bo‘ladi, sxemada MA chuqurligini o‘zgartirish hisobiga K u kuchaytirish koeffitsientini rostlash uchun maydoniy tranzistordan foydalaniladi. Stok-istok kichik kuchlanishlarida maydoniy tranzistor qarshiligi boshqarish kuchlanishiga bog‘liq o‘zgaradigan rezistor sifatida ishlaydi. Nazorat savollari 1. Chastotani avtomatik qayta sozlash nima uchun mo‘ljallangan va nimani ta’minlashi kerak? 2. Chastotani avtomatik qayta sozlash qanday amalga oshiriladi? 3. Chastotaviy detektorning ishlash prinsipini tushuntiring. 4. Faza bo‘yicha chastotani avtomatik qayta sozlash qanday amalga oshiriladi? 5. Fazaviy detektorning ishlash prinsipini tushuntiring. 6. Kuchaytirishni ravon potensiometrik rostlash deganda nima tushuniladi? 7. Rostlanadigan MTA yordamida kuchaytirishni rostlash qanday amalga oshiriladi? 67 8. Radiochastota va oraliq chastota kuchaytirgichlarida varikap nima uchun qo‘llaniladi? 9. Faza bo‘yicha ChQAS va chastota bo‘yicha ChQAS orasida umumiylik nimada va bu tizimlar bir-birlaridan nima bilan farqlanadi? 10. Faza bo‘yicha ChQAS va chastota bo‘yicha ChQASlarning ish rejimlarini ayting. 68 5. AMPLITUDALI, BIR POLOSALI VA BURCHAKLI MODULYATSIYALI UZATKICHLAR 5.1. Amplitudaviy modulyatsiyalashli radiouzatkichlar Amplitudaviy modulyatsiyalash (AM) eng keng tarqalgan modulyatsiyalash turi hisoblanadi. AMli tizimda tashuvchining amplitudasi signal yoki ma’lumotning o‘zgarishiga mos o‘zgaradi (5.1- rasm). Signal bo‘lmaganida tashuvchining amplitudasi o‘zgarmas sathga ega bo‘ladi. Sinusoidal signal bilan modulyatsiyalanganda tashuvchining amplitudasi modulyatsiyalovchi signalning ortishi yoki kamayishiga muvofiq sinusoidal qonun bo‘yicha o‘z modulyatsiyalanmagan sathiga nisbatan ortadi yoki kamayadi. Modulyatsiyalovchi signalning amplitudasi qanchalik katta bo‘lsa, tashuvchining amplitudasi shunchalik kuchli o‘zgaradi. Amplitudaviy modulyatsiyalangan tashuvchi aniq modulyatsiyalovchi signalning shaklini aniq takrorlaydigan og‘ishga ega bo‘ladi va demodulyatsiyalashda aynan bu og‘ish foydali signal sifatida ajratiladi. 5.1- rasm. Amplitudaviy modulyatsiyalagan signal u m (t) - axborot (modulyatsiyalovchi) signal, u s (t) - tashuvchi (modulyatsiyalangan) signal (tashuvchi tebranish) bo‘lsin. 69 U holda u m (t) amplitudaviy modulyatsiyalagan signal quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 𝑢 𝑎𝑚 (𝑡) = 𝑢 𝑐 (𝑡)[1 + 𝑚 ∙ 𝑢 𝑎𝑚 (𝑡) |𝑢 𝑎𝑚 (𝑡)| 𝑚𝑎𝑥 ] (5.1) Agar 𝑢 𝑐 (𝑡) = 𝑈 𝑐 cos (𝜔 0 𝑡) bo‘lsa, u holda (5.1) formula quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 𝑢 𝑎𝑚 (𝑡) = 𝑢 𝑐 (𝑡)[1 + 𝑚 ∙ 𝑢 𝑎𝑚 (𝑡) |𝑢 𝑎𝑚 (𝑡)| 𝑚𝑎𝑥 ]cos (𝜔 0 𝑡) (5.2) bu yerda m – modulyatsiyalash koeffitsienti deyiladigan qandaydir manfiy bo‘lmagan doimiy. (5.1) formula u m (t) signal bilan m modulyatsiyalash koeffitsientili amplituda bo‘yicha modulyatsiyalangan u s (t) tashuvchi signalni tavsiflaydi. Halaqitlarga bardoshliligi bo‘yicha amplitudaviy modulyatsiyalash chastotaviy va fazaviy modulyatsiyalashlarga yutqazadi, shuning uchun faqat uzun, o‘rta, qisqa to‘lqinli tizimlarda amplitadaviy modulyatsiyalash qo‘llaniladi. Amplitudaviy modulyatsiyalash o‘z–o‘zidan qo‘zg‘atishli generatorlarda asosan chiqish yoki oraliq kaskadlarda elektron asboblarda bir yoki bir necha elektrodlarda kuchlanishni o‘zgartirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Shunga ko‘ra, tranzistorli generatorlarda kollektorli, bazaviy va emitterli, modulyatsiyalashlarga ajratiladi. Tranzistorli radiouzatkichlarda modulyator tranzistorning kollektor zanjiriga ulangan boshqariladigan qarshilik sifatida ishlatiladi (5.2- rasm). 70 5.3-rasmda radiouzatkich kuchaytirish traktining umumiy tuzilish sxemasi keltirilgan. Uzatiladigan axborot modulyator kirishiga beriladi va kuchaytirilgandan so‘ng R mod quvvatli modulyatsiyalaydigan signal YuCh kuchaytirgichga beriladi. R mod ning talab qilinadigan qiymati R 1 yuqori chastotali tebranishlar quvvatiga, m koeffitsientiga va modulyatsiya uslubiga bog‘liq. Shuningdek ta’minot manbaining R 0 talab qilinadigan qiymati ham, bu parametrlar orqali aniqlanadi. 5.2- rasm. Tranzistorli RUQ sxemasi 5.3- rasm. RUQ kuchaytirish traktining umumiy tuzilish sxemasi Amplitudaviy modulyatsiya tebranishlar spektri 5.4- rasmda keltirilgan. |