Tema. Oksidleniw hám qálpine keliw procesi. Оksidleniw–qálpine keliw reakciyalarına xarakteristika

Oksidlawshılar hám qálpine keltiriwshiler. Quramında qálpine keliwshi element bolǵan zatlar oksidlawshılar, oksidlanıwshı element saqlawshı zatlar qálpine keltiriwshiler delinedi.
Oksidlawshılar quramındaǵı element óz oksidlanıw dárejesin tómenletedi, qálpine keltiriwshiler quramındaǵı element óz oksidlanıw dárejesin asıradı.
Zárúr oksidlawshılar:
1. Ápiwayı zatlar: F₂, Cl₂, Br₂, J₂, O₂, S.
Ximiyalıq reakciyalar waqtında bul zatlar elektronlar biriktirip alıp, teris zaryadlanǵan bólekshelerdi payda qıladı:
F^– , Cl^– , Br^– , J^– , O^2– , S^2–.
2. Kislorodlı kislotalar: H₂SO₄, HNO₃ hám olardıń duzları: KMnO₄ ( kaliy permanganat), K₂Cr₂O₇ (kaliy bixromat); xlordıń kislorodlı kislotaları (HClO, HClO₃, HClO₄ ) hám olardıń duzları (gipoxloritlar , xloratlar hám perxloratlar), bazı kislotalardıń angidridleri, mısalı, CrO₃ (xrom (VI) – oksid), Mn₂O₇ (marganec (VII) – oksid), O₃ (ozon), N₂O₂ (vodorod peroksid), metallardıń peroksidleri (Na₂O₂, CaO₂) hám basqalar.
3. Metallardıń joqarı oksidlanıw dárejesine iye bolǵan ionları, mısalı Fe³⁺, Au³⁺, Cu²⁺ , Sn⁴⁺.
Zárúr qálpine keltiriwshiler:
1. Metallar, ásirese siltili–jer metallar ( Li, Na, K hám basqalar) hám siltili–jer metalları (Ca, Sr, Ba).
2. Vodorod, uglerod (koks), uglerod (II) – oksid CO.
3. Kislorodsız kislotalar hám olardıń duzları: gidridlar quramındaǵı vodorod ionı H^– (NaH, KH, CaH₂ hám basqalar).
Ayırım zatlar sharayatqa qarap hám oksidlewshı, hám qálpine keltiriwshi wazıypasın orınlawı múmkin (mısalı, HNO₂, H₂SO₃).
Oksidlenıw – qálpine keliw reakciyalarına ortalıqtıń tásiri. Oksidlenıw – qálpine keliw reakciyalarında ortalıq zárúr áhmiyetke iye. Ortalıqtıń tásiri mısalı, KMnO₄ tıń qálpine keliw xarakterinde oksidlanıw–qálpine keliw reakciyaları túrli ortalıqta: kislotalı (artıqsha H⁺ ionlar), neytral (H₂O) hám siltili (artıqsha OH^– ionlar) ortalıqlarda barıwı múmkin. Ortalıq qandaylıǵına qarap bir qıylı zatlar arasındaǵı reakciyalardıń barıwı qásiyeti ózgeriwi múmkin. Ortalıq atomlar oksidlanıw dárejelerdiń ózgeriwine tásir etedi. Mısalı, MnO^–4 ionı kislotalı ortalıqta Mn²⁺ ge, neytral ortalıqta MnO₂ ge, siltili ortalıqta – MnO^2–₄ ge deyin qálpine keledi. Bul ózgerislerdi sxema tárizinde usınday kórsetiw múmkin:
Ádette eritpede kislotalı ortalıq payda qılıw ushın sulfat kislotadan paydalanıladı. Nitrat hám xlorid kislotalar kemnen–kem hallarda isletiledi: olardıń birinshisi oksidlawshı esaplanadı, ekinshisi oksidlanıwı múmkin. Siltili ortalıq payda qılıw ushın kaliy yaki natriy gidroksidlerdiń eritpeleri isletiledi.
Kislotalı ortalıqta MnO₄^– ion Mn²⁺ ionǵa shekem, neytral ortalıqta MnO₂ qa shekem, siltili ortalıqta MnO₄^2– (jasıl reń) ionǵa shekem qálpine keledi. KMnO₄ tıń kislotalı ortalıqta qálpine keliwi:

KMnO₄ tıń neytral ortal qálpine keliwi:

Kaliy permanganattıń siltili ortalıqta qálpine keliwi: