Tercüme/Translation/ Ahkâm Hadisleri Nerede? İbn Ebî Şeybe’nin el-Musannef
Yüklə 254,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Anahtar Kelimeler: Hadis, [Hz.] Peygamber Muhammed, sahâbe, tâbiîn, talâk, zekât, had
İlk dönem İslâm hukuku çoğunlukla iki rakip grup arasında bir mücadele olarak biçimlenmiştir: Ehl-i re’y ve ehl-i hadîs. 1 İlk grup genellikle küçük bir * Department of Near Eastern Studies, Religious Studies, The University of Arizona, MARS- HALL, e-mail: sclucas@email.arizona.edu ** Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, e-mail: mcinar9@hotmail. com *** Çevirisini sunduğumuz makale “Where are the Legal Hadīth? A Study of the Musannaf of İbn Abi Shayba,” başlığı ile Islamic Law and Society’de (15. 3 (2008) : 283-314) yayımlanmış- tır. Çeviride köşeli parantez içindeki saygı ifadeleri, makalenin orijinalini ifade eden sayfa nu- maraları ve ifadeleri daha anlaşılır kılmak için konulan açıklayıcı bilgiler tarafımızdan eklen- miştir. [Çev.]. 1 Ignaz Goldziher, The Ẓa͡hirīs; their doctrine and their history, Wolfgang Behn (Leiden: E. J. Brill, 1971 (1884) ) tarafından çevrildi ve düzenlendi; Christopher Melchert, The Formation of the Sunni Schools of Law (Leiden: Brill, 1997), 1-31 ve Wael Hallaq, The Origins and Evo- lution of Islamic Law (New York: Cambridge University Press, 2005), 74-6, 102-9, 113-28 İslâm hukukuna Batılı yaklaşımların mükemmel bir şekli Harald Motzki’de bulunabilir. The Origins of Islamic Jurisprudence, tr. Marion Holmes Katz (Leiden: Brill, 2002), 1-49. Joseph Schacht ‘ta bu süreçte hadislerin bireyler yani ‘ashabu’l-hadis’ üzerindeki etkisinden çok daha Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) ________________________________________________________
80 rasyonalistler grubu olarak tarif edilirken [283] ikincisi azılı bir anti entelek- tüel râvîler topluluğu olarak tasvir edilir. Genel olarak ehl-i hadîsin fıkhî hü- kümleri temelde merfû hadise dayandırma çabası belirtilse de bu literatürde henüz kanıtlanmış değildir. 2 Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe (ö. 235/849)’nin el-Musannef’inin üç kitabını ele alan çalışmamı baz alarak, 2/8. asrın sonları ve 3/9. asrın başlarında ehl-i hadîsin fıkhî alandaki tutumu- nun az miktarda merfû hadise bağlı olduğunu ve fıkhî konularla başa çıktıkla- rında [284] sahâbenin ve tâbiînin uygulamasına da baktıklarını fakat son dö- nem tâbiînin otoritesinin bölündüğünü iddia ediyorum. Ebû Bekir bin Ebî Şeybe ehl-i hadîsin örnek mensuplarındandı. 3 Onun baş- lıca ilmi faaliyeti önemli merfû külliyat ile birlikte on binlerce sahâbe ve tâbiînin görüşünü isnadları ile birlikte toplamaktı. Başlıca hocalarının çoğu İbn Kuteybe’nin (ö. 276/889) Kitab-el Maarif’te ehl-i hadîs olarak sınıflandır- dığı seçkin Irak’lı muhaddislerdi. 4 İbn Ebî Şeybe ehl-i re’y ve Ebû Hanîfe’ye (ö. çok hadislerin İslâm hukuku üzerindeki etkisine odaklanmıştır. Ve ‘gelenekçilerin’ faaliyet- leri hicri ikinci yüzyılın ilk yarısında hukuk teorisinin ve pozitif hukuk doktrininin gelişme- siydi. Joseph Schacht, The Origins of Muhammadan Jurisprudence (Oxford: Clarendon, 1950), 253. 2
çilerin asıl tezi [Hz.] Peygamberin yaşayan geleneğiydi ve onların en önemli faaliyetleri Ne- bevi çerçevede bir şey ortaya koymaktı. Origins, 253. Wael Hallaq ‘gelenekçiler’ olarak ad- landırdığı ehl-i hadîs ’in kanunların merfû hadis çerçevesinde belirlenmesi gerektiğini amaç- ladıklarını iddia eder. Buna karşın ilk gelenekçiler merfû hadisin özelliği üzerinde ısrar et- memişlerdir Origins and Evolution, 74. Christopher Melchert’ın hadis âlimlerinin metodolo- jisinin tasviri Schacht’ın analizleri doğrultusunda, ek bilgilerle beraber, bir resim sergiler. O ehl-i hadîs in Sahâbe ve Tâbiûna bağlı olduğunu ifade eder, ayrıca onları ‘teoloji ve hukukun yazılı otoritesinin yandaşları ‘olarak tanımlar. Bkz. Melchert, Formation, 1-15, at 1. Ufuk açıcı makalesinde “Traditionist-jurisprudents and the Framing of Islamic Law,” Melchert doğru olarak şunu gözlemler, sahâbe ve gelecek dönem otoritelerinin hadislerinden kullanmak ge- lenekselci fukahânın bölünme yaşadığı bir mevzu değildi. Fakat hadis âlimlerinin mevkuf ya da maktu hadisi kullanmasının merfû hadise ulaşmak mümkün olmadığında gerçekleştiğini söylemek mümkündür. bkz. Melchert, “Traditionist-jurisprudents and the Framing of Isla- mic Law,” Islamic Law and Society, 8, no. 3 (2001) : 383-406, at 405. Ben bu makalede hadis âlimlerinin merfû, mevkuf ve maktu hadislerde bölünme yaşamadığını iddia ediyorum ve hatta onlar merfû hadise ulaşmak mümkün olsa bile daha sonraki dönem rivâyetlerine de yani, [Hz.] Peygamber’den sonraki döneme, atıfta bulundular. 3 Biyografiler için: bkz. el-Bağdâdî, Târîh-i Medîneti’s-Selâm, Beşir Avvad Ma’ruf, vol 17 (Bey- rut: Darul Garb el-İslâmi, 2001), 11: 259-67; Şemseddin Zehebî, Siyer a’lam en-Nübela, thk. Şuayb el-Arnaut, et. al, 11, vol 28. (Beyrut: Müessesetü’l Risale, 2001), 11: 122-7; İbn Ebî Şeybe’ The Encyclopaedia of Islam’ CD-ROM versiyonu (Leiden: Brill, 2004) Daha geniş bilgi için bkz. İbn Ebî Şeybe, Giriş, el-Musannef, thk. Hamad el-Cuma ve Muhammed Lahidan 2. Baskı, vol16. (Riyad, Mektebeti’l Rüşhd, 2006) 1. 13-127. 4 İbn Kuteybe, el-Maarif, Tharwat Ukāsha (Kahire: Vizârat el-Sakâfe, 1960), 501-28. __________________________________________________________ Ahkâm Hadisleri Nerede? …
81 150/767) atfedilen yaklaşık 120 fetvayı el-Musannef’inde açıkça tekzip etmiş- tir.
5 234/848-9 yılında, Kur’an’ın yaratılması konusu üzerine yaşanan talihsiz mihne olaylarından sonra İbn Ebî Şeybe anti-Mutezili hadislerin desteklen- mesi için Dicle Nehri’nin doğusunda, Bağdat’ın bir köşesindeki, Rusāfa mes- cidinde, halife Mütevekkil’in ( ö. 232-47/847-61) çağrısına kulak verdi. 6 İbn Ebî Şeybe’ nin el-Musannef’i yerleşmiş inanç ve geleneklere karşı çıkan güve- nilir bir muhaddis, kimseyi taklit etmeyen, orijinal fikirleri bulunan, elindeki rivâyetlere binaen içtihad yapmaya çalışan bir fâkih ve müctehid olan Kur- tuba’lı muhaddis Bakî b. Mahled (ö. 276/889) tarafından tamamlanmış ve ko- runmuştur 7 . Kısacası İbn Ebî Şeybe’nin el-Musannef’i ehl-i hadîsin iki seçkin mensubu tarafından derlenmiştir [285] ve bu performans onların fıkhını an- lamada değerlidir. Araştırma sonuçlarım İbn Ebî Şeybe’nin el-Musannef’inin fıkhî bâblarının yalnızca on bir rivâyette bir rivâyetinin merfû hadis içerdiğini ortaya çıkardı. Bu sonuç Harald Motzki’nin Abdürrezzâk San‘anî’ nin (ö. 211/827) el-Musan- nef’i üzerine yaptığı öncü çalışmanın ışığında ki oda aynı şekilde az miktarda merfû hadis bulmuştur, açıkçası şaşırtıcı bir sonuç değildir. 8 Fakat yaklaşık 39.000 rivâyetle İbn Ebî Şeybe’nin el-Musannef’i Abdürrezzâk’ın kitabından daha geniştir ve 2/8. asırda hadis ilminin en önemli iki şehri olan Kûfe’nin ve Basra’nın ilmi yapısını resmeder. 9 Diğer taraftan sonuçlarım İbn Ebî Şeybe’nin el-Musannef’inin fıkhî bâblarında Christopher Melchert’in 4’te 1, Hamad el- Jum‘a ve Muhammed el-Lahidan’ın 6’da 1, Ayşe el-Maş‘abī’nin 10’da 1 oran- larında merfû hadis olduğunu ileri sürmelerinin aksine aslında düşük oranda merfû hadis içerdiğini gösterir. 10 İbn Ebî Şeybe’nin el-Musannef’inde [Hz.] 5 İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, 13. 80-195. İbn Ebî Şeybe’nin modern tenkidi için bkz. Muham- med Zâhid el-Kevserî, el-Nuket el-Tarife fi tahaddüs an Rudûd İbn Ebî Şeybe ala Ebû Hanîfe, yeni baskı (Kahire: Mektebet el-Ezheriyye li’l Turas, 1999). 6 el-Hatīb, Târîh, 11: 261; Zehebî, Siyer, 11: 125; Christopher Melchert, “How Ḥanafism came to Originate in Kufa and Traditionalism in Medina,” Islamic Law and Society, 6, no. 3 (1999): 318-47, at 339. el-Hatîb, Târîh, 11: 261; Zehebî, Siyer, 11: 125; Christopher Melchert, “How Ḥ anafism came to Originate in Kufa and Traditionalism in Medina,” Islamic Law and Society, 6, nu33 (1999) : 318-47, s. 339. 7 Biyografiler için: bkz. Zehebî, Siyer, 13. 285-96; Manuella Marín, “Baki b. Majlad y la intro- ducción del studio del hadīt en el-Andalus,” el-Kantara, 1, nu. 1/2 (1980) : 165-208; Isabel Fierro, “The Introduction of hadīth in el-Andalus,” Der Islam, 66 (1989) : 77-84; “Baki b. Mahled,” The Encyclopaedia of Islam, CD-ROM versiyonu. 8 Motzki, The Origins of Islamic Jurisprudence; çalışmalarının özeti için bkz. “The Musannef of Abd el-Razzak el-San‘anī as a Source of Authentic Ahadīth of the First Century A. H.,” Jour- nal of Near Eastern Studies, 60, nu. 1 (1991) : 1-21. 9 Basra ve Kûfe’deki hadis ilmi gelişimi çerçevesindeki tartışmalar için bkz. Melchert, “How Hanafism Came to Originate in Kufa”; ve Scott C. Lucas, “Constructive Critics”, Hadīth Li- terature ve the Articulation of Sunnī Islam (Leiden: Brill, 2004), 67-73 ve 355-62. 10 Melchert, “Traditionist-jurisprudents,” 401; İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, 1: 279. Ayşe el-Me- şabi’nin çalışmasının ana başlıkları için bkz. Yüksek Lisans Tezi, Ebû Bekir İbn Ebî Şeybe ve Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) ________________________________________________________
82 Peygamber ana otorite olmasına rağmen, Irak’lı ehl-i hadîs taraftarlarının as- lında birçok re’y hükmünden hatta ehl-i re’yin yaptığı gibi ilk dönem dini oto- ritelerinden alıntı yaptığını göstereceğim. Diğer taraftan sonuç gösterir ki iki taraf arasındaki gerginlik muhaddislerin merfû hadislerdeki fıkhî hükümler üzerine ısrarından kaynaklanmamaktadır. [286]
Yüklə 254,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|