Terminologiya məSƏLƏLƏRİ №2

Ədəbiyyat siyahısı

1.Həsənova E.C. Mürəkkəb cümlələrin polipredikativliyi. Bakı: Az.dövlət universiteti nəşriyyatı, 1986, 41-73 s.

2. Abdullayev K.M. Azərbaycan dili sintaksisinin nəzəri problem­ləri. Bakı: Maarif, 1998, 150 s.

3. Пешковский А.М. Русский синтаксис в научном освещении. Изд. 7–л. М.: Учпедгиз, 1956, 170-185 с.

4. Abdullayev K.M., Məmmədov A.J. və başq. Azərbaycan dilində mürəkkəb sintaktik bütövlər. Bakı, 2012,98 s.

Ахмедова Камаля

МКСП, построенные на основе параллельного

подчинения

Резюме

Своебразие МКСП, построенных на основе параллельного подчинения заключается в том, что они образуют два яруса, все придаточные предложения находятся в индивидуальнй конкретной связи с главным предложением, между придаточными предложениями существуют не иерархические (субординативные) связи и отношения, а констеллятивные отношения, на фоне этих отношений, главное предложение расширяют или однородные придаточные предложения, или же неоднородные придаточные предложения, однородность придаточных предложений может выражаться и средством синтаксической связи и т.д. Автор считает, что было бы более правильным классифицировать конструкции, построенные на основе параллельного подчинения, на основе трех моделей, отмеченных нами выше. В МКСП охватываются не только функциональные возможности придаточных предложений, но также идентичные возможности главных предложений.

Аhmedova Kemale Shamil

MCS created on the base of paralel subordinations

Summary
In the scientific work an author talked about the MCS created on the based of paralel subordinations and noted that they are in two-tiers, the subordinate clause and principal clause are in particular connections, there are hierarchical (subordinativ) connections and constellative relations between subordinate clauses, in the case of these relations the homogenous subordinate clauses are widening the principal clauses, or non-homogeneous subordinate clauses could be expressed by the means of syntactic connections of homogeneity of subordinate clauses and etc. An author considers that it would be real if we classify the constructions created on the paralel subordinations on the base of three models and in MCS not only surrounds the opportunities of functional subordinate clauses also the identic opportunities of principal clauses.
Çapa tövsiyə edən: Bakı Dövlət Universiteti Şərqşünaslıq fakültəsi

Türk filologiyası kafedrası

Rəyçilər: filologiya elmləri doktoru,professor R.Rüstəmov

filologiya elmləri doktoru,professor İ.Kazımov


Gültəkin Əliyeva

AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru.


SİNONİMLƏRİN LİNQVİSTİK TƏHLİLİ

(Azərbaycan və rus dillərinin materialları əsasında)
Açar sözləri: Sinonimlər, omonimlər, sinonim cərgə, leksik-semantik, monosemantik.

Ключевые слова: Синонимы, омонимы, синонимичный ряд, лексико - семантический, моносе-мантический.

Key words: Synonym, homonym, synonymous line, lexico- semantic, monosemantichesky.
Dilimizin leksikasının sosial öyrənilməsi Azərbaycan xalqının başqa xalqlarla: ərəblərlə, farslarla, ruslarla həmçinin onun qonşuluğunda yaşayan bir sıra xırda xalqlarla olan əlaqə və münasibətini dilimizin xarici assimilyasiyaya qarşı necə güclü müqavimət göstərərək inkişaf etdiyini aydınlaşdıra bilər.

Dilimizin leksikasında məfhumların məna çalarlığını bildirən söz kateqoriyalarından biri də sinonimlərdir. Sinonimlər gerçəkliyin eyni əşya, hadisə, əlamət və ya hərəkəti ilə bağlı olan, lakin onu müxtəlif formalarla adlandıran semasioloji hadisədir. Sinonimlər müxtəlif münasibətlərdə eyni bir əşyanın adı olub, səs tərkiblərinə görə fərqlənən və bütövlükdə öz oxşarlığını saxlayan sözlərdir. Məna ümumiliyi və üslub çalarlığı sinonimlərin əsas xüsusiyyətləridir.

Sözlər arasında sinonimlik münasibətin yaranması onların leksik mənaları ilə bağlıdır. Sözlər leksik mənası dəyişdikcə onların arasındakı sinonimik münasibət də dəyişir.

Sinonimlər müxtəlif deyil, bir məfhumla əlaqədar olur, onun müxtəlif çalarlarını ifadə edir. Buna görə də sinonimlər çoxcəhətlidir və onların məna fərqlərini meydana çıxarmaq çətindir.

Sözlərin sinonimliyini müəyyənləşdirərkən onlar arasındakı assosiativ əlaqəyə də fikir vermək lazımdır. Assosiativ əlaqə nəticəsində sözlər arasında sinonimik münasibət yaranır. Bu əlaqə əsasında təfəkkürdə əşya və ya hadisələrin yeni cəhətləri, əlamətləri əmələ gəlir. Həmin əşya və ya hadisə başqa əşya və ya hadisəyə müəyyən əlamətlərinə görə oxşayaraq ikinci dəfə adlana bilər. Məsələn, yol və cığır; старый və прежняя kimi sözlər arasında müxtəlif assosiativ əlaqələr olmuşdur. Sonralar bu sözlər arasında assosiativ əlaqənin bir cəhətinə görə sinonimik əlaqə meydana gəlmişdir. Sinonimlərə belə tərif vermək olar: bir ümumi məna ilə əlaqədar olub, bir məfhumu müxtəlif şəkildə adlandıran, leksik-sematik variantlarına görə eyniləşən, mənaca yaxın sözlərə sinonim deyilir. (1.64)

Sinonimlərə yalnız sinxronik məfhum kimi baxmaq olmaz. Onlar həm diaxronik, həm də sinxronik planda meydana çıxır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, sinonimlər özünü daha çox sinxronik hadisə kimi göstərir. Bu da sözlərin mətndə və ya nitqdə başqa sözlərlə potensial birləşməsindən irəli gəlir. Sinonimlər də çoxmənalı sözlər kimi hər hansı bir məfhumun müxtəlif məna çalarlığını ifadə etmək üçün işlədilir, məsələn, nəm, yaş, sulu; пасмурный, серый, хмурый sözlərinin ifadə etdiyi mənalarda ümumiləşdirici bir məfhum vardır. Deməli, bu sözlər onda mövcud olan bir əşyanı müxtəlif məna çalarlığı ilə nəzərə çatdırmaq üzün işlədilir.

Qeyd etmək lazımdır ki, sinonimlərin bu xüsusiyyəti çox mənalı sözlərin xüsusiyyətinə oxşayır. Baş həkim, baş hərf, baş soğan, baş kanal; малярная кистъ, кистъ руки; щвейная игла, лист хвойного дерева, опавщие иглы, иглы ежа ifadələrində işlənmiş baş, кистъ, игла sözləri bir ümumi məna ətrafında birləşdiyi kimi, yuxarıdakı misalda verdiyimiz nəm, yaş, sulu; пасмурный, серый, хмурый sözləri də bir məna ətrafında birləşmişdir. Bu iki söz kateqoriyası arasında olan fərq ondan ibarətdir ki, çoxmənalı sözlərdə bütün məna çalarlığını eyni tərkibə malik olan bir söz ifadə etdiyi halda, sinonimlərdə bir çox məfhumun hər məna çalarlığı biri-birindən fərqli olan xüsusi tərkibə malik sözlə ifadə olunur; məsələn, baş – həkim, hərf, kanal, soğan; nəm, sulu, yaş – paltar; пасмурная, серая, хмурая погода.

Sinonimlər yunanca (sinonimos-eyni adlı) olan bu söz dilimizə rus dili vasitəsilə gəlmiş və rus dilində olduğu kimi dilimizdə də geniş işlənməyə başlamışdır.

Sinonim sözlər bir məfhumun müxtəlif məna çalarlığını ifadə etdiyi kimi, bəzən eyni məfhumu da ifadə edə bilər, məsələn, gözlük – eynək, azar – xəstəlik, ac – zəhər; ayrı – başqa – qeyri – savayı, hirs – acıq, бегемот – гиппопотам, алый – красный, бежать – мчаться, метель – пурга – буран; зной – жара; дорожка – тропинка; алфавит – азбука. Bu cəhətdən sinonimlər omonimlərin əksini təşkil edir. Belə ki, omonimlər eyni səs tərkibinə malik müxtəlif müstəqil mənaları ifadə etdiyi halda, sinonimlər də müxtəlif səs tərkibinə malik olan sözlər eyni və ya bir-birinə yaxın mənanı ifadə edir.

Beləliklə sinonimlər şəkil və məzmun etibarilə bir tərəfdən çoxmənalı sözlərlə, digər tərəfdən omonimlərlə qarşı-qarşıya duran bir söz kateqoriyasıdır. Buradan aydın görünür ki, iki müxtəlif forma bir məzmunu hər zaman ifadə edə bilməz və gec-tez hər forma özü üçün yeni bir məzmun kəsb etməlidir. Həm Azərbaycan, həm də rus dilində aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, dildə eyni mənanı müxtəlif tərkibə malik olan sözlərlə ifadəsinə heç bir ehtiyac yoxdur. Deməli, dildə müxtəlif səs tərkibinə malik sözlərlə ifadə olunan monosemantik bir məfhum ola bilməz. Sinonimlərin ifadə etdiyi məfhum məna etibarilə nə qədər bir-birinə yaxın olsa da ta eyni kimi görünsə də polismantik bir mahiyyətə malikdir. Ayrı-ayrı sinonimlərin eyni məfhumunun çox yaxın və nisbətən fərqli mənalarını ifadə edə bilmək xüsusiyyəti göstərir ki, onlar dildə, omonimlər kimi, tarixi bir kateqoriya olub, daimi bir inkişaf prosesi keçirir. Bu inkişaf prosesini belə izah etmək olar: müəyyən ictimai, iqtisadi və başqa səbəblər nəticəsində iki müxtəlif formalı söz əvvəllər bir məfhumun ifadəsinə xidmət edir, zaman keçdikcə özünə məxsus məna çalarlığı əmələ gəlir və ən nəhayət hər söz xüsusi bir məfhum ifadə edən leksik bir vahidə çevrilir, məsələn, qolbağı və bilərzik; gözəl – göyçək; qəlb – ürək; məsud – xoşbəxt – bəxtəvər; hündür – uca; ev – daxma – koma – qazma; daş – qaya; çörək – lavaş – fətir; громадный – огромный; разговор – болтовня; глаза – очи; перегнать – обскакать; медленно – черепаший; жизнь у нее своя; на других непохожая. Жара стоит на земле, высыхает зеленые травы, прячется, хоронится от жары всё живое, а у скворёнки в овраге прохлада; блистать – сверкать – сиять – светиться – лучиться.

Sinonimlərin yaranması və bu növ inkişaf prosesi göstərir ki, bu proses öz daxilində sözün çoxmənalılara bölünərək, ən nəhayət müxtəlif məfhum ifadə etmək dərəcəsinin, yəni bir mənalı sözdən çoxmənalı sözə və ən nəhayət omonimə doğru inkişaf etmə prosesinin tam əksini təşkil edir.

Belə ki, bir prosesdə sözün inkişafı nəticə etibarilə omonimlər törətdiyi halda, ikinci prosesdə onun inkişafı nəticəsində sinonimlər müxtəlif məfhum ifadə edir, müxtəlif sözlərə çevrilir. Belə bir maraqlı və mürəkkəb inkişaf prosesinə malik sinonimlər rus dilində müəyyən dərəcə tədqiq edimişsə də, bizim dilimizdə digər dillər ilə müqayisəli şəkildə tədqiq edilməmişdir.(2.12-11)

Təfəkkürün dəqiqləşməsində, dilin müxtəlif stillərində sinonimlərin aldığı böyük və mühüm rolu nəzərə alınarsa, onların öyrənilməsinin və tədqiq edilməsinin nə qədər əhəmiyyətinə malik olduğu meydana çıxır.

Qeyd etmək lazımdır ki, hər hansı bir dilin daxili inkişaf qanunlarından asılı olaraq, o dilin sinonimləri də istər öz inkişaf tarixi, istərsə məna çalarlıqları və dildə oynadığı rolu etibarilə müəyyən spesifik xüsusiyyətlərə malikdir. Bununla belə ayrı-ayrı dillərin lüğət tərkibini zənginləşdirən sinonimlər ümumi inkişaf xətti ilə eyni istiqamətdə birləşir. Buna görə də rus dilinin sinonimləri üzərində aparılmış olan tədqiqat Azərbaycan dilinin sinonimlərini tədqiq etmək üçün bir nümunə ola bilər. Rus dilində hələ XVII əsrin ikinci yarısından başlayaraq bizim dövrümüzə qədər bir çox alimlər sinonimlər üzərində tədqiqat aparmış, yaxud bu və ya digər məsələ ilə əlaqədar olaraq sinonimlərə də toxunmuşlar.

Bununla belə rus dilçiliyində də sinonimləri müəyyənləşdirən müəyyən düzgün xətt vardır.(3.65)

Bu vəziyyət, bir tərəfdən, ümumiyyətlə sinonimlər probleminin çətin və mürəkkəbliyini, digər tərəfdən həmin məsələyə əsaslı surətdə toxunulmamış olan Azərbaycan dilində onun daha çətin və tədqiqi aktual sayılan bir problem olduğunu göstərir.

Rus dilçilərindən bəziləri müxtəlif sözlər vasitəsilə ifadə olunan cüzi məna xüsusiyyətlərinə malik məfhumları omonim hesab etdikləri halda (məsələn, лоб – чело; глаза – очи; шея – выя), bəziləri müəyyən dərəcədə eyni funksiya daşıyan və öz keyfiyyəti və ya başqa xüsusiyyəti etibarilə bir-birinə qohum olan əşyanı ifadə edən sözləri (məsələn, дерево, балка, бревно, драва, дубина, пол, пенъ, столб) sinonim dəstələrini daxil edirlər. (3.66)

Əlbəttə, məhz buna görə də çox hallarda sözlərin sinonim olub olmadığını müəyyənləşdirmək çətin olurdu.

Omonimlərə nisbətən sinonimlərin qəribə bir xüsusiyyəti də nəzərə çarpır. Belə ki, müxtəlif nitq hssələrindən olan sözlər (məsələn, at – isim, at – fel; yaz – isim, yaz – fel; стакан из стекла – вода стекла; косит косой – косой взгляд; тёплая печь – печь пироги; разводить голубей – небо стало голубей; побелить потолок – потолок кортошку) omonim təşkil etdiyi halda, sinonim sözlər ancaq eyni nitq hissəsinə mənsub ola bilər, məsələn: gözəl – göyçək – yaraşıqlı – qəşəng; dalğa – ləpə; gənc – cavan; çox – xeyli; fikirləşmək – düşünmək; ətir – qoxu – iy, dad – ləzzət – tam; arıq – cansız – çəlimsiz; cəld – qıvraq – zirək; balaca – xırda – kiçik. El bilir ki, sən mənimsən, Yurdum, yuvam məskənimsən. Anam, doğma vətənimsən, Ayrılarmı könül candan? Azərbaycan, Azərbaycan. (S.Vurğun) Я просыпаюсь и подхожу к окну. Морозное, холодное утро. Синее, голубое небо над головой. Всё засыпано снегом… блестят и искрятся на солнце свисающие с крыш сосульки; Он подошел…. Он жмет её руку … смотрят его гляделки в ясные глаза. (А. Блок) Но теперь я отчётливо вижу, Различаю всё чётче и чётче, Как глаза превращаются в очи, Как в уста превращаются губы, Как в дела превращаются речи. Misallardan göründüyü kimi bu onların eyni və ya çox yaxın məna ifadə etməsindən irəli gəlir ki, eyni və ya yaxın mənalı sözlər ancaq eyni nitq hissəsinə mənsub ola bilər.

Sinonim sözlərə nitq hissələrindən ən çox isimlərdə, sifətlərdə, fel və zərflərdə təsadüf edilir. Başqa nitq hissələrində isə bunlara az rast gəlmək olur. Bu isə həmin nitq hissələrinə mənsub söz tərkibinin məhdudluğu ilə izah edə bilər.

Ayrı-ayrı nitq hissələrinə aid olan sinonim sözlərə misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar:

1.İsimlər. Çovğun – boran – fırtına; arzu – dilək – istək; əmr – hökm – göstəriş, конь – лошадь; дорожка – тропинка; алфавит –азбука; пища – еда; лицо – лик – морда – рожа – физиономия; недостатки – пробелы – дефекты – недочёты; аэроплан – самолёт.

2.Sifətlər. Bəyaz – ağ; xırda – balaca – kiçik; cəld – qıvraq – zirək; arıq – cansız – çəlimsiz; gənc – cavan; faydalı – xeyirli; громадный – огромный; спелый – зрелый; красный – алый; бескрайний – беспредельный.

3.Fellər. Almaq – götürmək; fikirləşmək – düşünmək; öyrənmək – alışmaq;tullamaq – atmaq; tullanmaq – atılmaq; bağlamaq – qıfıllamaq; uzanmaq – yatmaq; караулить – сторожить; блистать – сверкать – сиять – светиться – лучиться; мчаться – бежать; кидать – швырять; перегнать – обскакать.

4.Zərf. Səhər – sabah; asta – sakit; ahəstə – yavaş – yavaş; təzəcə – yenicə.

5.Qoşma. Ayrı – başqa – qeyri – savayı; qabaq – irəli; qədər – cən –dək; tək – kimi; tərəf – sarı.

6.Say. Çox – xeyli.

7.Əvəzlik. Bəri – bura ; həmin – haman; heç kəs – kimsə.

8.Bağlayıcı. Amma – lakin – ancaq.

9.Ədat. Qətiyyən – heç də ; yox – xeyr.

10. Nida.Əfsus – heyif.

Qeyd etmək lazımdır ki, sinonim təşkil edən söz ayrılıqda çoxmənalı olduqda bu mənalardan ancaq biri digərinin mənalarından birinə sinonim ola bilər. Bunlara biz ən çox fellərdə təsadüf edirik, məsələn, almaq sözü dilimizdə rus dilinin взять – получать – купить – покупать kimi mənanlarını ifadə etdiyi halda, götürmək sözü взять – брать – принять – принимать – снимать – поднимать – получать – переносить – носить və s. mənalarını ifadə edir. Almaq və gətirmək sözləri bu mənalardan ancaq birinci və ikinci mənaları etibarilə bir-birinə sinonim ola bilir. Bu sözlərin başqa mənalarının sinonimləri isə tamamilə başqa sözlərdən ibarət olur, məsələn, almaq sözünün взыскать mənasının sinonimi tələb etmək olduğu kimi, götürmək sözündə поднимать mənasının sinonimi qaldırmaq, перенимать mənasının sinonimi öyrənmə və s. ola bilər. Beləliklə fel çoxmənalı sözlərdə, omonimlərdə və frazeoloji birləşmələrdə, xüsusilə, idiomlarda böyük rol oynadığı kimi, sinonimlərdə də mühüm yer tutur.
Ədəbiyyat siyahısı

1. Həsənov H.Ə. Müasir Azərbaycan dilinin leksikası. Bakı, 1988, 342 s.

2. Hüseynzadə M. Müasir Azərbaycan dili. Bakı, 1954,541 s.

3. Галкина-Федорук . Современный русский язык. Москва, 1954, 625 s.

4. Cəfərov C. Müasir Azərbaycan dili. Bakı, 1982, 457 s.

5. Verdiyeva Z. , Ağayeva F., Adilov M. Azərbaycan dilinin semasiologiyası. Bakı, 1979, 672 s.

6. Qurbanov A. Müasir Azərbaycan ədəbi dili . Bakı, 1985, 756 s.

7. Dəmirçizadə Ə. Azərbaycan dilinin üslubiyyatı. Bakı, 1985, 698 s.

8. Əfəndiyeva T. Azərbaycan dilinin leksik üslubiyyatı. Bakı, 1980,512 s.

9. Müasir Azərbaycan dili . I hissə, Bakı, 1978, 546 s.

10. Müasir Azərbaycan dilinin semasiologiyası. Bakı , 1985, 654 s.

11. Həsənov H. Azərbaycan dilinin semasiologiyası. Bakı, 1978, 689 s.

12. Həsənov H. Müasir Azərbaycan ədəbi dilinin sinonimlər lüğəti. Bakı , 1981, 996 s.

Aлиева Г.А.

ЛИНГВИСТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ СИНОНИМОВ

(На материале Азербайджанского и русского языков)

РЕЗЮМЕ

Данная статья посвящается одной из актуальных проблем лексики. Здесь исследуются синономичные слова в сравнении с омонимичными и антономичными формами в разносистемных языках. Впервые был произведен сравнительно-сопоставительный анализ синономичных слов как в Азербайджанском, так и в русском языках. Были определены лексико-грамматические различия и сходства синономичных слов с омонимичными и антономичными формами в обоих языках.

Aliyeva G.A.
LINGUISTIC INVESTIGATION OF SYNONYMS

(On the basis of the materials of the Azerbaijani and Russian languages)

SUMMARY

The present paper is dedicated to one of the urgent problems of lexis. Here synonyms have been investigated in comparison with homonymic and antonymic forms in unrelated languages. For the first time comparative-confrontative analysis of synonyms have been carried out both in the Azerbaijani and in Russian languages. Here also lexical and grammatical distinction and similarity of synonyms with homonymic and antonymic forms in both languages have been defined.

Çapa tövsiyyə edən: AMEA,Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu,

Sosiolinqvistika və dil əlaqələri şöbəsi
Rəyçilər: filologiya elmləri doktoru,professor R.Eyvazova

filologiya üz.fəl.e. doktoru,dosent S.Əliyeva


Sevda Murtuz Əliyeva

Milli Aviasiya Akademiyası,

dosent, filologiya elmləri namizədi
COMMUNICATION PROBLEMS AND

RECOMMENDATIONS
Key words: aviation, pilot and controllers, communication, radiotelephony, phraseology, message, phrases, readback, misunderstanding, accident, native, non-native, common, uncommon.

Ключевые слова: авиация, пилот и диспетчер, коммуникация, радиотелефонный, фразеология, сообщение, фразы, повтор сообщении, недопонимания, происшествие, носители и неносители языка, основной, необычный.

Açar sözlər: aviasiya, pilot və dispetçer, kommunikasiya, radiotelefon, frazeologiya, məlumat, məlumatın təkrarı, anlaşılmazlıq, qəza, dil daşıyıcısı və dil daşıyıcısı olmayan, ümumi, qeyri-adi.
Aviation safety depends on accurate pilot-controller dialogue. Communicative competence in aviation English means that airmen have common and standardized proficiency levels in their use of the English language.

When pilots and air traffic controllers speak to one another in the professional context, it usually takes place in prescribed, coded language, called ATC phraseology (also known as radiotelephony).

The phrases used in the radiotelephony context are designed to make the communicative function between the ground and aircraft as concise and brief as possible, with the emphasis on accurate content as opposed to linguistic form. The brevity and conciseness of the communication is accomplished partly by using formulaic and predetermined sentence fragments as opposed to complete sentences. Typically, grammatical markers, such as determiners (the/a) and auxiliary verbs (be) are deleted, this feature making the ATC communications markedly different from natural language.

Example: American Airlines flight 54, turn left heading 100, intercept the localizer and proceed inbound, cleared for the ILS approach to 13 Right, maintain 2,200 until established. Contact tower on 120.6 at NOLLA.

The beauty of the ATC communication is that all parties know what is expected of them in terms of their performance-related procedures, both technical and linguistic. Thus, those who undertake aviation studies with the goal of either flying or directing traffic will memorize this standard phraseology in English, whether they speak the language as a native or not.

One obvious challenge in pilot-controller dialogue for both native speakers and nonnative speakers is the memorization and mastery of the ATC phraseology. To improve communication between both groups, Mathews (2001, p. 26) observes that "the need for closer conformity to standard phraseology and for greater care in communication on the part of native and non-native speakers alike becomes readily apparent." The frequent use of informal language in place of standard phrases is an area of concern. This practice relates to personal usage of language rather than personal ability in language and requires discussion outside of the proficiency issue.

Aviation accidents have always fascinated the public, and flying is feared by thousands of people. For many years it has been recognized that communication problems are implicated in many aviation accidents and in runway incursions. One of the most dangerous places for aviators is on the ground.

In 1977, the world was shocked by the collision of two, new, giant Boeing 747 aircraft at Tenerife. A Pan Am 747 missed or misunderstood taxi instructions which required a turn off the active runway at taxiway three. At the same time, a KLM 747 initiated a fog-shrouded takeoff in the opposite direction. The two aircraft met on the active runway with the KLM at approximately 160 Knots. Five hundred eighty two (582) died in the crash.

O’Hare and Roscoe (1994) (4) point out that although the vast majority of flights operate smoothly and without incident, misunderstandings between air traffic controllers and pilots, or between pilot to pilot, have played a major role in a number of accidents. A familiar example of ambiguity in communication is the instruction “takeoff power” issued by the pilot to initiate a missed approach procedure. In several cases this phrase has been interpreted by the first officer as an instruction to reduce (take off) power. Such misunderstandings have led to the replacement of this phrase by the potentially less ambiguous “go-around power.”

In all of life, unusual and unexpected things happen and aviation is no exception. Emergencies crop up, inexperience causes havoc, and other unpredictable things occur routinely. This is when the pilot-controller communication is put to test. When working together using language, ATC or otherwise, they must be able to address the emerging situation quickly, accurately, and precisely. Recently, the aviation community, being influenced by cross-disciplined information, has turned its attention to language competency itself.

The ability to communicate when there is no prescribed script (ATC phraseology) is critical to safety. In practice this means that pilots and air traffic controllers must have the ability to achieve mutual understanding through the use of their general language ability to get their messages heard and understood.

Native and Nonnative Speakers

English no longer belongs just to the native speakers. Nayar (1994, p. 4) questions to whom English belongs and concludes the following: “It is ours and everyone's: the English language is truly a world possession.” Because of the vast numbers of Englishes (established varieties of English) in the world today, many students of English are introduced to the major native speaker varieties but are not expected to adhere to any one of them as the correct variety. In fact, in many parts of the world, nonnative speakers of English never meet “authentic” native speakers of English but communicate solely with other NNSs whose accents may be distinctly different from their own. Incidentally, not all NSs of English understand one another always either. Not all varieties of English are mutually intelligible. It is not uncommon for native speakers of different varieties of English to experience difficulty understanding one another.

In order to communicate in English globally, the speakers of this same language must be aware of the major features of the other varieties. Accent is only one of those features although it may be the most salient one. Speakers of various varieties of English, native and nonnative, must also be willing to adjust their own speech so it becomes more understandable to those outside of their own community. The reality is that, “Communicating across cultures is no longer a goal; it’s a mere starting point” (Anthony, 2000, p. 4) (1).

Since aviation safety depends on accurate pilot-controller dialogue, both must be able to utilize all that language has to offer. In the ATC context, this means the ability to ask and answer questions, follow instructions, narrate events, describe situations, and paraphrase information; i.e., to be a full participant in a two-way dialogue. Pilots and controllers must be able to negotiate meaning through language at all times and under all circumstances. Communicative competence in aviation English means that airmen have common and standardized proficiency levels in the following three critical components: highly specialized ATC phraseology, ESP as it applies to aviation, and the foundational EGP. The three together form the linguistic safety cushion that will significantly enhance safe communications in the aviation context world-wide.

Summary of recommendations

The following is a compilation of results from the results of this analysis and of analyses of voice tapes of ATC facilities. For those pilots and controllers already using good communication practices, admonishments to "pay attention" to controller transmissions or pilots readbacks will have no effect; these professionals are already performing at their peak. However, there are many pilots and controllers whose performance could benefit from following the communication practices recommended below:

• Controllers should be encouraged to keep their instructions short with no more than four instructions per transmission. The complexity of the controller's transmission has a direct effect on the pilot's ability to remember it - there are fewer pilot errors with the less complex transmissions.

• Controllers should be encouraged to speak slowly and distinctly. In laboratory study, the rate of pilot readback errors and requests for repeats more than doubled when the same controller gave the same complex clearances in a faster speaking voice. With a normal rate of speech (156 words per minute), 5% of the controller's instructions resulted in a readback error or a request for repeat. This rate rose to 12% when the controller spoke somewhat faster (210 words per minute). (As a reference, the average newscaster speaks at about 180 words per minute.)

• Pilots should respond to controller instructions with a full readback of critical components.
Literature

1.https://www.google.com/?gws_rd=ssl#newwindow=1&q=AIRMANSHIP +Autunno+1999. Accident Bulletin on China Airlines.

2. Anthony, T. (2002). English: 1 tongue for the new global village. The Associated Press. Retrieved February 26, 2002,

3. Mathews, E. (2002, September) The proposed ICAO language proficiency requirements. Paper presented at the 8^th International Aviation English Association Seminar, Warsaw, Poland.

4. Nayar, P.B. (1994). Whose English is it? TESL-E, from writing.berkeley.edu 1,1, F-1. Retrieved February 26, 2002,

5.O'Hare, D. and Roscoe, S. (1994). Flightdeck Performance. Ames, Iowa: Iowa State University Press. USA

S.M.Əliyeva

Kommunikasiya problemləri və məsləhətlər

Xülasə

Məqalədə pilotlar və dispeçerlər arasında gedən kommunikasiya problemlərindən, onların bir-biriləri ilə danışan zaman etdiyi səhvlərdən, ingilis dili kommunikasiyasının uçuşun təhlükəsizliyinə necə təsir etdiyindən danışılır. Burada aviasiyada ingilis dilinin düzgün istifadə edilməməsi nəticəsində baç verən qəza haqqında misal da verilmişdir. Məqalədə həmçinin pilot və dispeçerlərə radiotelefon frazeologiyası zamanı ingilis dilinidə frazeologiyadan istifadə etmək üçün verilən bəzi məsləhətlər öz əksini tapmışdır.

С.М. Алиева

Проблемы коммуникации и рекомендации

Резюме

В статье говориться о проблемах коммуникации между пилотами и диспетчерами, об ошибках при переговорах между ними и как языковая проблема влияет на безопасность полета.

Приводятся примеры о катастрофах, происходящих, а резуль­та­те недопонимания английского языка.

Также, в статье даются пилотам и диспетчерам рекомендации в применении радиотелефонной фразеологии при ведении связи между ними.

Çapa tövsiyə edən: Milli Aviasiya Akademiyasının

“İngilis dili” kafedrası
Rəyçilər: dos. M.Musayeva

dos.İ.Valentina


Leyla Xanbutayeva

Azərbaycan Dillər Universiteti,

dosent.