Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti "moliya" kafedrasi

 
7- MAVZU. Buxgalteriya hisoboti. 
1. Buxgalteriya hisoboti, uning axamiyati va unga kuyilgan talablar. 
8
Eldon S. Hendrikson Michael F. Van Breda. Accounting theory. Пер. С анг./под ред. Проф. Я.В. Соколова.-М: Финансы и статистика, 
2011.

---

2. Hisobot turlari va shakllari. 
3. Hisobotni tuzishga tayyorgarlik ko‘rish. 
4. Hisobot shakllarining tuzilish tamoyillari va buxgalteriya balansi (1-shakl).
5. Moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi hisobot (2-shakl).
6. Asosiy vositalar xarakati tug‘risidagi hisobot (3-shakl), pul mablag‘lari to‘g‘risidagi 
hisobot (4-shakl).
7. Xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobot (5-shakl). 
8. Hisobotga ilovalar, tushuntirishlar va ma’lumotlar. 
9. Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etishning konseptual asoslari (BHMS asosida). 
Tayanch iboralar: Buxgalteriya hisoboti, statistika hisoboti, hisobot turlari, hisobot 
shakllari, ichki foydalanuvchilar, tashqi foydalanuvchilar, balans, pul oqimi, inventarizatsiya, 
tushuntirish xati, chet el investitsiyasi, dastlabki hisobot, yig‘ma hisobot, hisob siyosati, debitor, 
kreditor, «Hisob siyosati». 
 
1. Buxgalteriya hisoboti, uning axamiyati va unga kuyilgan talablar. 
Ma’lum bir davrga xisob kursatkichlariini umumlashtirish hisobot deb atalib, unda korxona 
moliya xujalik faoliyatning natijasi va ma’lum bir davrga reja kursatkichlarining bajarilishi 
buxgalteriya, statistik va operativ – texnika xisobi ma’lumotlariga asoslanib tuziladi. 
Hisobot kundalik xisob ma’lumotlarini xisoblash, guruxlash yuli bilan tuziladi. Hisobot bir 
necha shakllarda tuziladi. Uning shakllarida hisobot davridagi fakat xakikiy ma’lumotlargina 
emas, balki utgan davr ma’lumotlari xam kursatiladi. 
Hisobot shakllarida bunday kursatkichlarning bulishi, korxona moliya xujalik faoliyatini 
tashkil kilishda katta axamiyatga ega. Hisobot ma’lumotlarini taxlil kilish asosida fakat u eki bu 
korxonaning xujalik faoliyati natijasiga baxo berilibgina kolmasdan, balki xalk xujaligining 
ayrim tarmoklari ish natijasiga xam baxo berish mumkin. Hisobot ma’lumotlarini urganish 
korxonada mavjud bulgan ichki rezervlarni aniklash va ularni ishga solish imkoniyatini xam 
beradi. 
Hisobot kursatkichlari kelgusi yillar rejalarini tuzish uchun asos bulib ham xizmat kiladi, 
chunki kelajak rejalarini tuzish uchun mavjud imkoniyatlarni bilish muxim axamiyatga egadir, 
bunday ma’lumotlar hisobotda mavjud bulib, u yana joriy hisobotlarning tashkil kilinishiga xam 
o‘z ijobiy ta’sirini kursatadi. 
Hisobotdan korxona raxbarlari, xalk xujaligini boshkarishning barcha tashkilotlari va 
tashki, foydalanuvchilar (investorlar, aksiyadorlar) tomonidan tugri foydalanilishi uchun u 
kuyidagi asosiy talablarga javob berishi kerak: 
Korxona ishini anik, tugri va oddiy kilib aks ettirish: 
Uz vaktida tuzish va tegishli tashkilotlarga kechiktirmasdan toptirish: 
Hisobot kursatkichlarining reja kursatkichlariga moslashganligini aks ettirish va ularni 
takkoslash.
Reja va xisob ma’lumotlari o‘z iktisodiy mazmuni va xajmiga kura bir xil bulishi kerak. 
Bunday takkoslilikni ta’minalash uchun kuyidagi sharoitlar zarur. 
A) Utgan davr xronologik davrning mos kelishi hisobotda va xisob ma’lumotlari ma’lum 
bir davrni eki ma’lum bir vaktni aks ettirishi lozim. 
B) Utgan davr joriy davr ob’etlarining bir xil guruxlanishi. 
V) Utgan davr va joriy davr xisob guruxlarining bir xil usulda aniklanishi. Bunday bir 
xillikni ta’minlash uchun maxsus yul yuriklar ishlab chikilgan. Masalan: SHunday yul-
yuriklardan biri chakana tovar oborotni rejalashtirish xisoblash, tovarlarni kiymatini kalkulyasiya 
kilish. 
G) Baxoning bir xilligi. 
4. Utgan davr kursatkichlari bilan hisobot davrdagilari bilan takkoslash. 

---

Hisobot va hisobot ma’lumotlarini xakikiysi bilan tugri kelishini inventarizatsiya yuli 
bilan tekshirib turiladi, bu esa kursatkichlarni xakikatdagisi bilan tugri anik va ob’ektiv bulishini 
ta’minlaydi. 
Moliya hisoboti jaraenini xalkaro amalietda 4 ta jaraenga bulish kabul kilingan. Birinchi 
boskichda barcha xujalik jaraenlari eppasiga xujjatlashtiriladi. 
Ikkinchi boskichda, xisob ma’ldumotlari buxgalteriya xisobi schetlarida (sitetik va 
amaliet) xisob registrlarida guruxlangan xolda aks ettiriladi. 
Uchinchi boskichda hisobot shakllari tashkil topadi.
Turtinchi boskichda korxona faoliyati hisobot ma’lumotlari asosida taxlil kilinadi va 
faoliyatga baxo beriladi. Kursatilgan 4 boskich, yagona tizim deb karalishi lozim. Bu 
buxgalteriya xisobi xalkaro standarti talabidir.