Termiz davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish asoslari

Raqamli o‘lchash asboblari.
Raqamli o‘lchash asbobi deb, o‘lchash 
borasida uzluksiz o‘lchanayotgan kattalikni natijasi raqamli qayd etish 
qurilmasida yoki raqamlarni yozib boruvchi qurilmada diskret tarzda 
o‘zgartirilib, indikatsiyalanadigan asboblarga aytiladi. Raqamli o‘lchash 
asboblari hozirgi kunda juda keng tarqalgan. 
Raqamli o‘lchash asbobining funksional chizmasi 5.8 – rasmda 
keltirilgan: KAO‘ – analog o‘zgartkich; ARO‘ – analog – raqamli o‘zgartkich; 
RQQ – raqamli qayd etish qurilmasi. 
 
8.– rasm. Raqamli o‘lchash asbobining funksional chizmasi. 
 
“Х” analog signali kirishdagi analog o‘zgartkich KAO‘ da keyingi 
o‘zgartirish uchun qulay formaga o‘zgartiriladi, so‘ngra analog – raqamli 
o‘zgartkich (ARO‘) yordamida diskretlashtiriladi va kodlanadi. Va nihoyat, 
raqamli qayd etish qurilmasi RQQ o‘lchanayotgan kattalik bo‘yicha kodlangan 
ma’umotni raqamli qaydnoma tarzida, operatorga qulay formada ko‘rsatadi.

---

70 
Tavsiya etiladigan ma’lumotni qulayligi va aniqligi sababli raqamli o‘lchash 
asboblari ilmiy – tekshirish laboratoriyalaridan keng o‘rin olgan. 
Raqamli o‘lchash asboblari analog o‘lchash asboblariga nisbatan quyidagi 
afzalliklarga egadir: yuqori aniqlik, keng ish diapazoni, tezkorlik, o‘lchash 
natijalarini qulay tarzda tavsiya etilishi, avtomatlashtirilgan tarmoqlarga ulash 
mumkinligi, o‘lchash jarayonini avtomatlashtirish imkoniyati mavjudligi va 
hokazolar. 
Lekin raqamli o‘lchash asboblarining ham muayyan kamchiliklari mavjud: 
murakkabligi, tannarxining balandligi, nisbatan ishonchliligi pastroq.
Raqamli o‘lchash asbobining asosi bo‘lib ARO‘ hisoblanadi. Unda 
ma’lumot diskretlashtiriladi, so‘ngra kvantlanib kodlanadi. Diskretlashtirish – bu 
muayyan (juda qisqa) diskret vaqt oralig‘ida qaydnomalarni olishdir. Odatda, 
diskretlash qadamini doimiy qilishga harakat qilinadi. Kvantlash esa, X(t) 
kattaligining uzluksiz qiymatlarini Х
n
diskret qiymatlarning to‘plami bilan 
almashtirish hisoblanadi. Kattalikning uzluksiz qiymatlari muayyan tartiblar 
asosida kvantlash darajalarining qiymatlari bilan almashtiriladi. Kodlashtirish 
esa, muayyan ketma – ketlikda ifodalangan sonli qiymatlarni tavsiya etishdan 
iborat. 
Diskretlashtirish va kvantlash raqamli o‘lchash asbobining asosiy xatolik 
manbalari hisoblanadi. Bundan tashqari, kvantlash darajalarining soni ham o‘ziga 
yarasha xatoliklar kiritadi.
Suyuq kristalli indiqatorlarning tezkor rivoji raqamli o‘lchash 
asboblarining ixchamlashuviga, energiya sarfining kamayishiga zamin 
yaratmoqda. 
a)
a) b) c)