Termiz davlat universiteti pedagogika

Interfaol usullardan foydalanib dars o'tishda: 
O'quvchilar ishni bajarish uchun bilim, malaka, ko'nikmaga ega ekanligiga 
ishonch hosil qiling. 
Guruhlarga bo'lishda o'quvchilarga "tazyiq" ko'rsatmang. 
Har qanday sharoitda ham guruhlar bilan iliq munosabatda bo'ling. guruh 

---

26 
a'zolarini kuzating. 
Jamoa bo'lib o'rganish yoki muhokama vaqtidagi shovqinga ko'nikish uchun 
tayyorgarlik ko'ring. Baholash va mukofotlash tizimingiz guruhlar ishlariga qanday 
ta'sir ko'rsatishi haqida o'ylab ko'ring. Muvaffaqiyatli guruh ish uchun guruhga 
mukofat tayyorlang (imkon darajasida). Guruhlar uchun berilgan vazifaning 
bajarilishiga yetarlicha vaqt bering. Boshqa guruhlarda nisbatan vazifasini ertaroq 
bergan guruhni band qilish yo'llarini o'ylab ko'rig. Mustaqil fikr va g'oyni 
olqishlang. 
Interfaol metodidan foydalanishning maqsadi: o'quvchilarda hozirjavoblik, 
hissini rivojlantirish, bahs-munozara, erkin fikrlashga «Asoslangan tafakkur tarzini 
shakllantirishdan iboratdir. Hozirda keng qo'llanib kelayotgan, metodlardan biri bu 
"Klaster" metodi ham o'quvchilarga ixtiyoriy mavzular xususida erkin, ochiq 
o'ylash va shaxsiy fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam 
beradi. Bunda o'quvchilar bilan yakka tartibda yoki guruh asosida tashkil etiladigan 
mashg'ulotlar jarayonida foydalanish mumkin. 
Masalan doskaga O’zbekiston so’zi yoziladi va doira ichiga olinadi. Bolalar 
turli fikrlar bildiradi va doira atrofiga yozishadi 
Kim – qayerda usuli barcha fanlarda qo’llanilishi mumkin. Bunda o’quvchilar 
30 – 40 nafarni tashkil etsa – o’tirgan joylarida 20 – 25 nafarni tashkil qilsa doska 
oldida doira shaklida turib olib bajarsa ham bo’ladi. Buning uchun hamma 
o’quvchilar ko’zlarini yumib turadilar, o’qituvchi o’quvchilarning har birini 
orqasiga ma’lum bir sozni aks ettiruvchi doirach yoki to’rtburchak shaldagi qizil, 
ko’k ranglardagi qog’ozlar yopishtirib qo’yadi. Ushbu ranglar asosida o’quvchilar 
so’zlar hosil qiladilar so’zlarni aks ettiruvchi rasmlar devorlariga ilib qo’yiladi. 
Ko’zlarini ochishga ruhsat berilgandan so’ng, gapirish ta’qiqlanadi. Ana endi 
o’quvchilar gapirmasdan, o’zlarining orqalariga qanday yozuv ilinganligini 
bilmasdan xonaning qaysidir tomonidan o’ziga joy topishi kerak bo’ladi. 
O’quvchilar gapirmasdan bir – biriga yordam berib joylarini topishadi. 
Quyidagicha misol keltirishimiz mumkin: 
1 sinf yozuv darslarida tovushlardan so’z tuzish quyidagicha o'tkazish mumkin: 

---

27 
Buning uchun doiracha va to’rtburchak shakllar qizil va ko’k ranglarda alohida qilib 
kesib olinadi va konvertga solib har bir guruhga beriladi. Guruh qatnashchilari 
konvert ichidagi shakllarni partaga yoyib, so'ng bir chekkadan tartib bilan yig'ishlari 
kerak. Boshqa guruhlarga nisbatan ishni oldinroq yakunlagan guruhga quyidagi 
qo'shimcha vazifalarni berish mumkin. 
Qo'shimcha topshiriqlar: 
1. Unli tovushlarni alohida yig'ing. 
2. Undosh tovushlarni alohida yig'ing. 
3. Ismingizni yig'ishga harakat qiling. 
4. Yig'ilgan so'zlarni bo'g'inga ajrating. 
Berilgan barcha topshiriqlar daftarga doiracha yoki to’rtburchak qilib chizilib, 
ichini rangli qalam bilan bo’yab tovushlarni unli va undoshlarga ajratib yozilishi 
kerak. Hamma vazifalar bajarib bo'linganidan so'ng guruhlar nima ish bilan 
shug'ullanganliklari va nimalarni bilib olganliklari so'raladi va umumlashtiriladi. 
So'ng uyga vazifa beriladi. Unli va undosh doirachalar chizib, bo’yab hosil 
qilingan so’zlarning talaffuzini mashq qilib kelish. Uyda shu so'zlar aks ettirilgan 
shakllarni yozib kelishadi, keyingi darsda esa bu varaqlar doskada yopishtiriladi va 
muhokama qilinadi. 
Yangi pedagogik texnologiyalar o’quvchilar bilimlarni oson va to’la 
o’zlashtirishlarida o’yinlarga alohida e’tibor qaratadi. Bugungi kunda 
qo’llanilayotgan o’yinlar pedagogik texnologiyalarning bir qismi sifatida darslarni 
yanada qiziqarli va samarali bo’lishini ta’minlaydi. 
Ta’limiy o’yinlarni savod o’rgatish davrida maqsadga muvofiq ravishda va 
uyushtirish endigina o’qishni, yozishni o’rganayotgan bolalarga diqqatlarini asosiy 
maqsadga qaratgan holda qiziqarli ish bilan band bo’lishlarini ta’minlaydi. Shuning 
uchun ham savod o’rgatish jarayonida ta’limiy o’yinlardan foydalanishning 
ahamiyati kattadir. 
O’yinlar oddiy jismoniy harakatdangina iborat bo’lmay ma’lum ohang, ritm, 
badiiy so’z, syujet, kompozitsiyalarga ega bo’lgan bolalarning moddiy 
mashg’ulotidir” 

---

28 
Bolalar yoshligidan o’yinlarga ko’nikma hosil qiladilar va bundan o’zlariga 
estetik zavq oladilar, uni yordamida aqliy va jismoniy kamolotga erishadilar. Bu 
borada xalq og’zaki ijodi, salmoqli hissa qo’shadi. Bolalar o’yinlarining ruhi, 
tabiati, haraktiri, noetikasi, ishtirokchilarning hatti-haraklari shu xalqning mehnat va 
milliy tradissiyalai bilan, turmush kechirish sharoitlari, geografik yashash o’rni, 
iqtisodiy va siyosiy talablardan rivojlanadi. Sinchiklab qaralsa, bola o’yinida 
kattalarning xulqi odatlari, mehnat qilish usullari, turmushda ko’zda tutgan 
maqsadlarning harakteri belgilari ko’rinib turadi. Cho’pon bolasining o’yinlari 
ma’lum ma’noda cho’ponning kasbini eslatadi desak, xato bo’lmaydi. Qizlar esa 
aksariyat onalarning uydagi mashg’ulotlarini takrorlaydilar. 
Bugungi bolaning orzusi; 
Injiner bo’lish, osmono’par binolar, havo kemalari qurish, dengiz- 
okeanlarning sirini bilish, ularning ixtiyorida turli hil kitoblar, konstruktorlik 
o’yinchoqlari, o’yinlar gimnastika, futbol, hokkey, tennis,boks, shahmat- 
shashka,turist bo’lib tog’larga, vodiylarga, uzoq shaharlarga borish va shunga 
o’xshaganlari, bularning hammasi bolaning ertangi taqdirida, tanlaydigan kasb va 
hunarida ijobiy iz qoldirishi turgan gap. 
O’zbeklar va ular bilan birga yashagan xalqlar va qabilalarning milliy o’yinlari 
haqidagi dastlabki ma’lumotlar bizgacha XI-asrning buyuk lingvisti, tarixchisi, 
etnagrafik Mahmud Qoshg’ariyning “Devoni lug’atu turk “ kitobi orqali yetib keldi. 
Devon muallifi O’rta Osiyo hududida yashaydigan qabila va xalqlarning milliy 
tillariga, ayrim so’zlariga izoh berish orqali kishilarning mashg’ulotlarini va hatto 
bolalarining o’yinlarigacha tilga olgan, ularning qoidalariga ta’rif beradi. 
Devondan bir misol keltiraman; Mo’ko’z-mo’ko’z bir xil bolalar o’yini 
shunday” bolalar tiz cho’kib, dengiz labida o’tiradilar. Sonlari orasida ho’l qum 
solib to’ldiradilar. Ulardan biri ona boshisi moko’z-moko’z deydi. Qolganlari 
namoko’z nimaning mo’ngusi (shoxi) deb so’raydilar. U birin-ketin shoxli 
hayvonlarni sanab ketadi. Uning ketidan ular ham takrorlaydilar. So’ng onaboshi 
shu nomlar orasidan tuya, eshak kabi shoxi yo’q hayvonlar ismini aytib chalg’itadi. 
Bolalarning o’yin tanlashdagi didi o’zgarmoqda. Endi bolalarimiz jamoa bo’lib, 

---

29 
ahillik, bir-birini qo’llab-quvvatlash, bilan g’alabani qo’lga kiritib bo’ladigan 
chaqqonlik, dovyuraklikni talab qiladigan o’yinlarni o’ynashmoqda. O’yinlarda 
vatanparvarlik ruhi yaqqol ko’rina boshladi. O’yin shartlarida boshlash, tomomlash, 
jazo, mukofot ham o’zgarishiga uchradi. Bu o’zgarishlari bilan, bolalar o’yin 
terminalogiyasi, milliy so’zlar hisobiga boyimoqda. 
O’yinlar xalq bilim va tajribasining bitmas-tuganmas xazinasidir. Bu xazinani 
saqlovchilari esa xalqi bolalar o’yinlari materiallarini asosida shu o’yinlaridagi 
folklor elementlarini tutgan o’rnini aniqlash muhimdir, jumladan, o’yinlar savod 
o’rgatish davri o’qish darslarida amalga oshirishda muhim ta’limiy ahmiyatga ega 
savod o’rgatish o’qish darslarida amalgam ashirish bolani ortiqcha jismoniy 
zo’riqishdan saqlaydi, ulardan o’z kuchiga ishonch tuyg’usini uyg’otadi. Savod 
o’rgatishda bajariladigan analitik va sintetik mashqlarni ham o’yin tarzida amalga 
oshirish 
lozim. Buning zarur o’quv materiallari bor ularning
ayrimlarini o’qituvchining o’zi ota onalar bilan birgalikda tayyorlaydi. 
Savod o’rgatish davrida o’quvchilar nutq tovushlari, harflar bilan amaliy 
tanishibgina qolmay bo’g’inlardan so’z tuzish, so’z va qisqa gaplarni o’qish hamda 
yozishni o’rganadilar. O’quvchilarda birinchi sinfdayoq unli va undosh tovushlarni 
bir-biridan ajratish, o’xshash undoshlar va ularning harfiy aniqlash yondoshgan 
unlilarni shuningdek, tovush va bo’g’in tahlili gap tuzish bilan aloqador bo’lgan 
lug’at imloga doir ishlar, talaffuzdan tushib qoladigan undoshlar, qator keladigan 
unli va undosh oid imlo ko’nikmalarini o’stirib boriladi. O’quvchilarning nutq 
tovushlarini to’g’ri talaffuz etishga, so’zni o’rinli va to’g’ri ishlatishga gap va 
bog’lanishli nutqqa to’g’ri tuzishga, ular orasida erishish uchun o’qituvchi dars 
davomida qiziqarli o’yinlarining xilma-xil usullaridan foydalanish zarur. 
Savod o’rgatishning tayyorlov davrida o’quvchilarni asosan dars jarayonida 
daftarqanday qo’yish, ruchkani qanday ushlash va dars jarayonida o’zini qanday 
tutish malakalari hosil qilinadi. Bu davrda o’quvchilar tez charchab va zerikishlari 
kuzatiladi. Shu o’rinda qiziqarli o’yinlardan foydalanish o’quvchilarni maktabga, 
o’qishga bo’lgan qiziqishlarini oshirishga katta yordam beradi. Shu o’rinda aytib 
o’tish joizki, savod o’rgatishning tayyorlov davrida yozuv darslari uchun 4 

---

30 
soat vaqt ajratilgan. Bu vaqt ichida o’quvchilat bilan o’yinlar orqali darslarni tashkil 
etish maqsadga muvofiq bo’ladi. 

---

31