Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya

4. Trigonomertrik niverlirlash. 
Yukorida aytganimizderk, Trigonomertrik niverlirlash topografik plan olishda, balandlik farki katta bulgan 
nuktalar: tog, terpa, minora, imoratlar va boshka xil rerlerf shakllarini xamda tur li prerdmertlarning 
balandligini aniklashda kullaniladi. Trigonomertrik niverlirlashning moxiyatini tushunish uchun kuyidagi 
shaklni kurib chikamiz. 
Bu shaklda ABB1 uchburchakning VV1 tomoni,shu uchburchakning.  A   nuktasiga nisbatan V nuktasining     
balandligi  (p)buladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
      α   
                    A 
 
 
 
 
 
 
     d   
 
 
В 
 
 
h 
 
 
B 
         
        
 

---

 
56 
 
 
 
U   kuyidagi Trigonomertrik 
 formula bilan aniklanadi:  
h=AB sinα     yoki    h=AB
1
tg 
6y errda AV joydagi A nukta bilan V nukta orasidagi kiya masofa, AV1 shu masofaning gorizontal 
proerktsiyasi, (-joydagi AV chizik bilan shu chizikning A nuktasidan utkazilgan gorizontal terkislik 
(AV1) orasida xosil bulgan kiyalik burchagidir. Joydagi kiya masofa (AV) ni D bilan, shu masofa 
ning gorizontal proerktsiyasi (AV^ni d bilan berlgilasak, formula kuyidagicha buladi: 
h=D sinα   ёки h=d tdα 
bu formulalar Trigonomertrik niverlirlashning asosiy formulalari xisoblanadi. Karta yoki planda 
joydagi masofaning xakikiy uzunligi emas, balki uning gorizontal proerktsiyasi tasvirlanganidan 
plan olishda kuprok hqd td( formuladan foydalaniladi, Bu formuladan ikki nuktaning bir-biriga 
nisbatan past-balandligini aniklash uchun bu ikki nukta orasidagi masofani va kiyalik burchagini 
ulchash kerrakligi kurinib turibdi. Trigonomertrik niverlirlashda masofa pulat lernta yoki 
dalnomerr bilan, kiyalik burchagi esa verrtikal burchaklarni ulchashga moslangan asboblar 
(eklimertr, terodolit-taxeromertr, kiprergerl) bilan ulchanishi mumkin. Trigonomertrik 
niverlirlashda masofa dalnomerr bilan ulchansa, unga taxeromertrik niverlirlash derb ataladi.