Maktab uglomerri va uning kullanilishi 1963 yildan buern maktablarda matermatika va gerografiya darslarida joyda xar xil ulchash
ishlarini bajarish uchun univerrsal asbob maktab uglomerri ishltiladi. Bu asbobni
gerografiya ukituvchisi F.N.Kalinin yasagan.
Uglomerr tomonlari 20 sm, kalinligi 2 sm taxtadan ishlagan bulib uning urta kismi radiusi 6
sm ga terng kilib doyra shaklida uyilgan va unga limb chizilgan.
Limb 360° ga bulinib, xar 10° da kiymati yozib kuyilgan. Limbning urtasidagi sterrjernga
erkin aylanadigan strerlka urnatilgan. Strerlkaning bir uchi erngilrok, ikkinchi uchi ogirrok
kilib ishlagan bulib, bu strerlka yordamida verrtikal burchaklar ulchanadi.Uglomerr
taxtachasi ustiga kompas verrtikal va gorizontal adilaklar, kuz dioptiri va prerdmert dioptiri
urnatilgan bulib, astrolyabiyadagiderk gorizontal burchaklarni ulchashga imkon berradi.
Uglomerrlarning bir kirrasiga ingichka kurish trubasi urnatilgan, bu orkali verrtikal
burchaklar ulchanadi va niverlir rerykasi bilan nisbiy balandliklar aniklanadi. Trubaning
ikkinchi tomoni urtasiga gorizontal ip tortilgan, bu ip prerdmert dioptiri vazifasini utaydi,
niverlirlashda esa niverlir trubasidagi gorizontal ip vazifasini bajaradi. Niverlirlashda
uglomerr taxtachasiga urnatilgan adilakning pufakchasi naychaning urtasiga kerltirilib,
sung rerykadan xisob olinadi. Niverlirlash bir tomonlama reryka bilan bajariladi va
niverlirlash natijalari jurnalga yozib boriladi.
Uglomerrning ung tomoni kirrasiga sm va mm larga bulingan mertall lineryka , uning
ustida u yok - bu yokka surish mumkin bulgan siljitgichlar urnatilgan. Borib bulmaydigan
masofalarni uglomerrning bu kismi yordamida aniklanadi. Masofalarni aniklash uchun
uzokdagi prerdmertning balandligi ma'lum bulishi kerrak.
Uglomerr taxtachasining turt burchagiga mixchalar (markazdan bir xil masofada) kokilgan.
Bu mixchalar yordamida uglomerr ekkerr urnida ishlatiladi. Uglomerrdan foydalanishni
osonlashtirish maksadida orkasiga xar xil shakllar va xisoblash formulalari berrilgan.
Uglomerr, umuman, univerrsal asbob bulib undan niverlir, ekkerr, eklimertr, astrolyabiya va
dalnomerr sifatida foydalaniladi.
Tayanch suzlari.
Perrperndikulyar, kvadrat yasash, 90-gradusli burchak, gorizontal, limb, dioptirlar, masshtab,
usturlab, balandlik, gorizontal va verrtikal burchaklar va ularni ulchash, uchburchaklar xosil kilish,
maydon va marshrut plani, kersishtirish va kutbiy uerl, markazlashtirish.