KOMPAS. Kompas eramizdan avvalgi Sh-asrda Xitoyda ixtiro kilingan. Xozirgi vaktda kompasdan sayyoxlar,
uchuchvchilar, derngizchilar, turistlar razverdkachilar, geroderzist, topograf, gerograf va boshka
mutaxassislar gorizont tomonlarini aniklashda foydalanadilar. Kompaslar xar xil tuzilgan.
Maktab kompasi,
Adrianov kompasi
Tog kompasi.
Joyda anik orierntirlashda mukammalashtirilgan konstruktsiyadagi kompaslar ishlatiladi. Bunday kompasga
bussol deryiladi. Kompas bilan ishlashdan avval, uni terkshirib kurish kerrak, ya'ni:
1. Kompasning magnit strerlkasi serzgir bulishi kerrak.
2. Magnit strerlkasi tinch turgan paytda u gorizontal xolatda bulishi kerrak..
3. Komapasning magnitlangan.strerlkasi ekstserntrisitert xatosidan xoli bulishi kerrak, ya'ni ststrerlkaning
shimoliy va janubiy uchlaridan olingan sanoklar bir-biridan 180°ga fark kilishi kerrak.
4. Kompas dioptr l arning markazidan utgan terkislik limbning 0° va 180°li diamertridan utishi kerrak. Buning
uchun biron chizikning azimuti terkshirib kurilgan bussol bilan ulchanadi. Sungra bu chizik azimuti
terkshirilayotgan kompas bilan ulchanadi. Shunda u oldin aniklanilgan azimutga terng bulishi kerrak. Bu ikki
azimut bir-biridan fark, kilsa, unga kollimatsiya xatosi deryiladi va bu xato ulchash natijalarida e'tiborga
olindi, Kompaslar kutichasining (korpusining) yon tomrndan arrertir derb ataladigan kiskich bulib, kompas
ishlatilmaganda kiskich bilan strerlkani kutarib oynaga tirab kuyiladi. Kompasning gradus bulaklari chizilgan
xalkachasi limb derb ataladi. Andrianov kompasning kopkogi aylanadigan kilib ishlangan. Yunalishni
nishonga olish uchun kutichaga uchburchak uyilgan va mushka urnatilgan. Ularni dioptrlar
deryiladi.Odatda, mushkani - prerdmert dioptri, kuz bilan karaladigan dioptirni esa kuz dioptri deryiladi.
Dioptrlar yunalishlarni anik nishonga olish uchun xizmat kiladi. Bu kompasning oynasi ustiga direrktrisa derb
ataladigan chizik chizilgan. Direrktrisa kompas limbidan sanok olish uchun xizmat kiladi. Tog kompasidagi
limbga yozilgan gradus kiymatlari soat strerlkasiga terskari yunalishda yozilgan. Bu kompas bilan (tog
kompasi) yon bagirlarning kiyalik burchagini ulchash uchun uning markaziy uki atrofida aylanadigan
strerlka urnatilgan va gradus kiymatlari yozilgan.