Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya



Yüklə 1,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə48/114
tarix09.02.2022
ölçüsü1,41 Mb.
#52294
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   114
topografiya asoslari va kartografiya

KOMPAS. 
Kompas eramizdan avvalgi Sh-asrda Xitoyda ixtiro  kilingan. Xozirgi vaktda kompasdan sayyoxlar, 
uchuchvchilar, derngizchilar, turistlar razverdkachilar, geroderzist, topograf, gerograf va boshka 
mutaxassislar gorizont tomonlarini aniklashda foydalanadilar. Kompaslar xar xil tuzilgan. 
Maktab kompasi, 
Adrianov kompasi 
Tog kompasi. 
Joyda anik orierntirlashda mukammalashtirilgan konstruktsiyadagi kompaslar ishlatiladi. Bunday kompasga 
bussol deryiladi. Kompas bilan ishlashdan avval, uni terkshirib kurish kerrak, ya'ni: 
1. Kompasning magnit strerlkasi serzgir bulishi kerrak. 
2. Magnit strerlkasi tinch turgan paytda u gorizontal xolatda bulishi kerrak.. 
3. Komapasning magnitlangan.strerlkasi ekstserntrisitert xatosidan xoli bulishi kerrak, ya'ni ststrerlkaning 
shimoliy va janubiy uchlaridan olingan sanoklar bir-biridan 180°ga fark kilishi kerrak. 
4. Kompas dioptr l arning markazidan utgan terkislik limbning 0° va 180°li diamertridan utishi kerrak. Buning 
uchun biron chizikning azimuti terkshirib kurilgan bussol bilan ulchanadi. Sungra bu chizik azimuti 
terkshirilayotgan kompas bilan ulchanadi. Shunda u oldin aniklanilgan azimutga terng bulishi kerrak. Bu ikki 
azimut bir-biridan fark, kilsa, unga kollimatsiya xatosi deryiladi va bu xato ulchash natijalarida e'tiborga 
olindi, Kompaslar kutichasining (korpusining) yon tomrndan arrertir derb ataladigan kiskich bulib, kompas 
ishlatilmaganda kiskich bilan strerlkani kutarib oynaga tirab kuyiladi. Kompasning gradus bulaklari chizilgan 
xalkachasi limb derb ataladi. Andrianov kompasning kopkogi aylanadigan kilib ishlangan. Yunalishni 
nishonga olish uchun kutichaga uchburchak uyilgan va mushka urnatilgan. Ularni dioptrlar 
deryiladi.Odatda, mushkani - prerdmert dioptri, kuz bilan karaladigan dioptirni esa kuz dioptri deryiladi. 
Dioptrlar yunalishlarni anik nishonga olish uchun xizmat kiladi. Bu kompasning oynasi ustiga direrktrisa derb 
ataladigan chizik chizilgan. Direrktrisa kompas limbidan sanok olish uchun xizmat kiladi. Tog kompasidagi 
limbga yozilgan gradus kiymatlari soat strerlkasiga terskari yunalishda yozilgan. Bu kompas bilan (tog 
kompasi) yon bagirlarning kiyalik burchagini ulchash uchun uning markaziy uki atrofida aylanadigan 
strerlka urnatilgan va gradus kiymatlari yozilgan. 

Yüklə 1,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   114




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin