Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya

 
5. Baromertrik niverlirlash 
Ma'lumki, err xavo katlami bilan uralgan. ERrni urab olgan xavo katlami atmosferra deryiladi. Xar 
kanday jism kabi xavoning xam ogirligi bor. M: derngiz yuzasidagi 1 litr xavoning ogirligi 
taxminan 1,3 gr. kerladi. Xavo ma'lum ogirlikka ega bulgani uchun bosim vujudga kerltiradi. 
Xavo bosimi 1 sm2 yuzada taxminan 1 kg ga terngdir. Yukoriga kutarilgan sari xavo siyraklashadi 
va shu sababli xavo bosimi xam pasaya boradi. Dermak, joyning balandligiga karab xavo bosimi 
xam uzgaradi. Xavo bosimi odatda, mm va sm xisobidagi simob ustunining balandligi bilan 
ulchanadi. Xavo termperraturasi 0° (tserlsiy) paytida derngiz suvi yuzasida atmosferra bosimi 760 
mm ga terngdir. Derngiz satxidan yukoriga tomon bu mikdor kamaya boradi. M: derngiz 
satxidan 110 m ga kutarilsak, xavo bosimi taxminan 750 mm, 220 m ga kutarilsak 740 mm 
buladi. Xavo bosmining balandlik ortgan sari shu tarika uzgara borishi konunga asoslanib 
nuktalarning nisbiy balandligini aniklash mumkin. 
Niverlirlashning bu usuliga boromertrik niverlirlash deryiladi. M: xavo bosimi tog etagida 710 mm bulib, tog 
terpasida 695 mm ekanligini ulchadik, deryaylik.Tog etagi bilan tog terpasidagi atmosferra bosimining farki 
710-695q15 mm. 1 mm xavo bosimi taxminan 11 m ga terng dersak, togning nisbiy balandligi 15x11q165 
mertr buladi. Nuktalarning nisbiy balandliklari bu usul bilan taxminiy aniklanadi. Chunki err yuzasidagi xar bir 
nuktada xavo bosimi turli tabiiy sharoit va xodisalar ta'siri natijasida uzgarib turadi. Xavo bosimining 
uzgarishiga, ayniksa atmosferra sirkulyatsiyasi va xavo termperraturasining ta'siri kattadir. Termperraturaning 
uzgarishi bilan xar 1 mm bosimga tugri kerladigan balandlik xam uzgari boradi. Odatda 1mm bosimga tugri 
kerladigan balandlik kiymati termperratura kutarilganda ortadi, termperratura pasayganda esa kamaya boradi. 
M: atmosferra bosmi 720 mm, termperratura 5°S bulsa , 1 mm bosimning balandlik kiymati 10,9 m.ga, 
termperratura 10°s bulganda 11,12 m ga, 20°s. bulganda 11,9 m. ga, 30°s. bulganda esa 12,3 m. ga ,terngdir. 
Undan tashkari, 1 mm bosmga tugri kerladigan balandlik kiymati atmosferra bosimi turlicha bulgan joylarda 
xam xar xil buladi.M: termperratura 0°, bosim 760-750 mm orasida bulsa 1 mm. bosmning balandlik kiymati 
10,69 m ga , 730-720 mm orasida bulsa 11,14 m. ga, 700-690 mm orasida bulganda esa 11,62 m. ga terngdir. 
Dermak baromertrik niverlirlash vaktida termperratura va bosimning uzgarishini e'tiborga olish lozim. Buning 

---

 
57 
uchun  xar  bir  nuktada   atmosferra bosimini ulchash  bilan  birga  xavoning  termperraturasi  va  atmosferra 
bosimining uzgarishi xama niklanadi. Nisbiy balandliklarni xisoblab chikarishda bosim va termperraturaning 
uzgarishiga karab tuzatmalar kiritiladi.