Termiz muhandislik texnologiya instituti

O'simliklaridagi mikroelementlarning muhim konsentratsiyasi

Mikroelementlar	O’simliklar	Tanqislik uchun muhim konsentratsiya (mg kg^-1).
Zn	Donlar	15
	Tariqlar	15-20
	Dukkaklilar	7-20
	Sabzavotlar	36
	Yog'li o'simliklar	12-25
B	Donlar	4-10
	Tariqlar	7-15
	Dukkaklilar	3-15
	Sabzavotlar	3-5
	Yog'li o'simliklar	5-10
Mn	Donlar	25
	Tariqlar	10
	Dukkaklilar	10-35
	Sabzavotlar	30-40
	Yog'li o'simliklar	5-18
Cu	Donlar	2-4
	Tariqlar	2-3.5
	Dukkaklilar	4-8
	Sabzavotlar	2-6
	Yog'li o'simliklar	2-10

Tuproqdagi mikroelementlar miqdori bir qancha omillarga bog'liq, masalan,
geokimyoviy tarkibi (tuproqning asosiy moddasining umumiy mikroelement miqdori);
tuproq turi (gil mineralogiyasi, zarracha hajmining tarqalishi, tuproq gorizonti, tuproq yoshi, tuproq hosil bo'lish jarayonlari);
pH, oksidlanish-qaytarilish potentsiali (Eh), eruvchan tuz konsentratsiyasi (EK) kabi tuproqning o'ziga xos xususiyatlari;
tuproqning organik moddalarining sifati va miqdori va kalsiy karbonat tarkibi);
mikroelementlarning kiritilishi (atmosfera cho'kmasi, pestitsidlar, go'nglar, o'g'itlar orqali yetkazib beriladi);
so'l ozuqa moddalarining mavjud tarkibi;
mikroelementlarning o'zaro ta'siri.[26; 2005 g. №3.]
Bu omillar bilan bir qatorda, mavjud mikroelementlarning past darajasi va ularning tuproqlarda keng tarqalgan tanqisligi o'g'itlash orqali mikroelementlar bilan to'g'ri to'ldirilmagan holda qishloq xo'jaligini intensivlashtirish bilan bog'liq. Bundan tashqari, tuproqni yuvish, ohaktoshlash, go‘ngdan kam foydalanish va mikroelementli sof kimyoviy o‘g‘itlardan mikroelementlar qo‘shilmasdan foydalanishni jadallashtirish natijasida mikroelementlarning yo‘qolishi tuproqdagi mavjud mikroelementlarning tez tugashiga olib kelmoqda.[27; 2005 g. №5.]


1.4.Mikroelementlarning mineral o’g’itlar tarkibiy qismlari bilan o’zaro ta’siri
Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining jadallashuvi, azot, fosfor va kaliyli o‘g‘itlarning kiritish dozalarini oshirish mikroelementlarning qiymatini sezilarli darajada oshirdi, ularning yetishmasligi qishloq xo‘jaligi ekinlaridan yuqori va sifatli hosil olishda cheklovchi omilga aylanib bormoqda. Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari va ozuqa sifatining mikroelementlar yetishmasligi tufayli pasayib ketishi chorvachilikning yetarli darajada yetishmasligiga olib keladi. Ko'pgina inson kasalliklari temir, mis, rux, kobalt, marganes, molibden, yod va boshqa elementlarning yetishmasligi bilan bog'liq. Shu sababli, oziq-ovqat qimmatli qog'ozlari dasturlarini amalga oshirish va odamlar salomatligini yaxshilash imkonini beruvchi yuqori sifatli oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun mikroelementlarni ishlab chiqarish va ulardan oqilona foydalanish muammosi muhim ahamiyatga ega. .[28; 1998 g. №5.].

Mis, bor, rux, marganes kabi mikroelementlar va ultramikroelementlar - kobalt, nikel, litiy, vanadiy umumiy miqdori tirik organizmning 1-2% dan kamini tashkil qiladi, shu bilan birga ularga bo'lgan ehtiyoj makroelementlardagidan kam emas. Mikroelementlar ko'plab muhim biokimyoviy jarayonlarning borishi uchun zarurdir. Barcha fermentlarning deyarli 1/4 qismining faolligi - biologik reaktsiyalarning katalizatorlari - metall ionlari bilan tartibga solinadi: masalan, amilaza, gidrolizlovchi kraxmal (Ca, Zn); ATPaz gidrolizlovchi ATP (Mg); HNO₂ (Mo, Fe) tarkibidagi HNO₃ ni kamaytiradigan nitrat reduktaza; Ba'zi peptidazalar, gidrolizlovchi oqsillar va peptidlar (Zn, Mn, Co, Cu, Ca). ., [29;1999 g. №3.]

Komponentlar orasidagi o'zaro ta'sir 15-20 daqiqada sodir bo'ladi va katta miqdorda issiqlik hosil bo'ladi. Tarkibida superfosfat bo'lgan mikroelement termokonsentrat bo'lib, intensiv aralashtirib, hisoblangan konsentrlangan sulfat kislota miqdori bilan ishlov beriladi.[30; 2001 g. №2]

3-jadval. Mikroelementlarning kimyoviy tarkibi

H2SO4 % me’yori	P2O5		CaO			MO	CU	SO3	H2O	CO2	Hazm qilinadigan P2O5 %		pH env
	Umu-miy	Hazm qilinadi-gan	Umumiy	Hazm qilina-digan	Gips
40	20.90	10.41	13.55	8.33	24.86	0.0 7	0.28	14.53	2.52	1.96	49.80	6.34
50	19.76	11.24	16.10	8.90	29.48	0.0 7	0.26	17.30	2.98	1.50	56.88	6.21
60	18.74	12.75	18.41	10.16	33.42	0.0 6	0.25	19.57	3.39	1.09	68.04	5.92
70	17.82	13.44	20.45	10.71	37.11	0.0 6	0.24	21.72	3.76	0.71	75.42	5.79
80	16.99	14.46	21.58	11.51	40.43	0.0 6	0.23	23.66	4.09	0.37	85.11	5.64
90	16.24	15.44	23.99	12.31	43.47	0.0 5	0.22	25.43	4.40	0.06	95.07	5.53
100	16.07	15.91	24.39	12.69	44.18	0.0 5	0.21	25.84	4.75	-	99.00	5.39

Sifatli yuqori hosil olishga bo‘lgan talabning ortishi bilan yetishtirish intensivligining oshishi mikroelementlarga bo‘lgan talabning ortishiga olib keldi. Yillar davomida irsiy rivojlanish va yuqori mahsuldor navlarni tanlash hisobiga oʻsimliklarning mahsuldorligi ortib bordi. Intensiv yetishtirish usullariga ega bo'lgan bu navlar tuproqdan ko'proq miqdorda mikroelementlarni olib tashlashi aniqlandi, bu esa ko'plab tuproqlarda kamchiliklarga olib keladi.
Tuproqdagi ozuqa moddalari o'simliklar tomonidan talab qilinadigan miqdorga ko'ra ikki guruhga bo'linadi. Makroelementlar nisbatan yuqori darajada talab qilinadigan moddalardir. Makroelementlar guruhida biz ikkita kichik guruhni, asosiy va ikkilamchi guruhlarni ajratishimiz mumkin. Oziq moddalar azot (N), fosfor (P) va kaliy (K) asosiy makroelementlar, kalsiy (Ca), magniy (Mg) va oltingugurt (S) esa ikkinchi darajali hisoblanadi. [31;. 2001 g. S. 8.]

Mikroelementlar temir (Fe), marganets (Mn), bor (B), rux (Zn), mis (Cu), molibden (Mo), xlorid (Cl), natriy (Na). ), nikel (Ni), kremniy (Si), kobalt (Co) va selen (Se). Ushbu oziq moddalar guruhida ikkita ta'rif mavjud. "Muhim mineral elementlar" (yoki mineral ozuqalar); bu atama Arnon va Stout (1939) tomonidan taklif qilingan. Ular element muhim deb hisoblanishi uchun uchta mezon bajarilishi kerak degan xulosaga kelishdi. Bu mezonlar:

1. Mineral element bo'lmaganda o'simlik o'zining hayot aylanishini yakunlay olmasligi kerak.
2. Elementning vazifasi boshqa mineral element bilan almashtirilmasligi kerak.
3. Element o'simlik almashinuvida bevosita ishtirok etishi kerak.[32; 2001 g. №2 S. 227-230].

Organik tarkibi past bo'lgan tuproqlarda o'sadigan o'simliklar turli mikroelementlarning etishmasligini rivojlanish tendentsiyasiga ega. Tuproqdagi organik moddalar metall ionlari bilan barqaror komplekslar hosil qilish qobiliyatiga ega; shunga ko'ra, tuproqdagi organik moddalar kam bo'lsa, o'simliklar turli xil kamchiliklarni ko'rsatib, undan aziyat chekishi mumkin. Tuproqda hosil bo'lgan organik komplekslarda ikkita guruhni aniqlash mumkin: [33;1987 g. S. 50.]

1. Mikroorganizmlar faoliyati natijasida hosil bo'lgan komplekslar - organik kislotalar, polifenollar, aminokislotalar, peptidlar, oqsillar va polisaxaridlar.
2. Ikkilamchi sintez reaksiyalarida hosil bo`ladigan komplekslar-gumik kislota va fulvo kislotalar.
17 ta asosiy o'simlik ozuqa moddalari mavjud bo'lib, u ikkita mezondan biriga yoki ikkalasiga javob bersa, element muhim hisoblanadi: (1) u o'simlik yoki (2) o'simliklarning tuzilishi yoki metabolizmining ichki komponenti bo'lgan molekulaning bir qismidir. Ushbu elementdan mahrum bo'lganlar o'sish, rivojlanish yoki ko'payishda anormalliklarni ko'rsatadi. Organik (uglerod o'z ichiga olgan) moddalarning mineral ozuqalar (ugleroddan tashqari boshqa elementlar) bilan o'zaro ta'sirini yaxshiroq tushunish uchun o'simliklarning 17 ta asosiy ozuqaviy moddalarini to'qqizta metal va sakkizta nometal sifatida tasniflash foydalidir. Metalllarga kaltsiy, mis, temir, magniy, marganes, molibden, nikel, kaliy va rux, nometallar esa bor, uglerod, xlor, vodorod, azot, kislorod, fosfor va oltingugurtdir.[34; 1987 g. S. 50.]

5.