Termiz shahar 17-umumiy o‘rta ta‘lim maktab kimyo fani o’qituvchisi Yorova O‘g‘iloyning

Amfoter oksidlar berilgan qatorni belgilang. CO, N2O, NO, SiO; CuO, Na2O, CaO, FeO; ZnO, BeO, Al2O3, PbO ; SO3, CO2, N2O5, SO2 . To’g’ri javob uchun : 1 ball
O ksidning qanday turlari bor ? To’g’ri javob uchun : 1 ball
So’ndirilmagan ohakdan so’ndirilgan ohak olish reaksiya tenglamasini yozing. To’g’ri javob uchun : 1 ball	Quyidagi reaksiyani davom ettiring : Ca + O2 → … SO3 + NaOH → … To’g’ri javob uchun : 2 ball

Tuz hosil qilmaydigan oksidlar berilgan qatorni belgilang. CO, N2O, NO, SiO; CuO, Na2O, CaO, FeO; ZnO, BeO, Al2O3, PbO ; SO3, CO2, N2O5, SO2 . To’g’ri javob uchun : 1 ball	Qum bilan oksidning qanday bog’liqligi bor ? To’g’ri javob uchun : 1 ball
Quyidagi oksidlardagi elementlarning valentliklarini toping SO3, CO2, N2O5, SO2 . To’g’ri javob uchun : 1 ball	Quyidagi reaksiyani davom ettiring : Na2O + H2O → … P2O5 + H2O → … To’g’ri javob uchun : 2 ball

Asosli oksidlar berilgan qatorni belgilang. CO, N2O, NO, SiO; CuO, Na2O, CaO, FeO; ZnO, BeO, Al2O3, PbO ; SO3, CO2, N2O5, SO2 . To’g’ri javob uchun : 1 ball	“So’roq” belgisi o’rniga modda yozing. To’g’ri javob uchun : 1 ball
Quyidagi oksidlarni nomlang: P2O5, Na2O, CuO To’g’ri javob uchun : 1 ball	Masala : 56 gramm CaO (so’ndirilmagan ohak)ning modda miqdorini toping To’g’ri javob uchun : 2 ball

Kislotali oksidlar berilgan qatorni belgilang. CO, N2O, NO, SiO; CuO, Na2O, CaO, FeO; ZnO, BeO, Al2O3, PbO ; SO3, CO2, N2O5, SO2 . To’g’ri javob uchun : 1 ball	Quyidagi oksidlarning grafik tuzilishini yozing ? P 2O5, Na2O, CuO To’g’ri javob uchun : 1 ball
Masala : FeO dagi kislorodning foiz ulushini toping. To’g’ri javob uchun : 2 ball	“So’roq” belgisi o’rniga modda yozing. To’g’ri javob uchun : 1 ball

2. 
   « Savolli quticha » o’yini (7 ta o’quvchi ishtirok etadi).
   

7 ta o’quvchidan iborat guruh quticha ichidagi o’ralgan
qog’ozchadagi savollarga javob berishib stol ustidagi
7 ta harfdan iborat kartochkani doskaga ilishadi. Bu

kartochkalar ketma-ketligini to’g’ri tanlab “Murakkab modda guruhi”
ni topishadi.

• 
  Oddiy modda deb nimaga aytiladi ? Oddiy moddalarga misol ayting.
  
• 
  Murakkab modda deb nimaga aytiladi? Murakkkab moddalarga misol ayting.
  
• 
  Valentlik deb nimaga aytiladi?
  
• 
  Massaning saqlanish qonunini ayting.
  
• 
  Qanday indikatorlarni bilasiz?
  
• 
  Eruvchanlik qanday ifodalanadi?
  
• 
  Modda massa topish formulasini ko’rsating. (Kubikdan formula topish)
  

3. 
   (Og’zaki savol-javoblar)
   

• 
  Asoslar deb nimaga aytiladi?
  
• 
  n ning qiymati nimaga teng? (2-slayd)
  
• 
  Asoslarning qanday turlari bor? (3-slayd)
  
• 
  Asoslar qanday o’qiladi?
  
• 
  Suvda eriydigan asoslarni sanang.
  
• 
  Suvda erimaydigan va amfoter asoslarga misol keltiring.
  
• 
  Asoslar bilan ishlaganda qanday texnika xavfsizligiga e’tibor berish kerak? (4-slayd)
  

3. 
   “Bilimlar hovuzchasi” o’yini. (2 ta o’quvchi murakkab moddalar formulasi berilgan to’plamdan asoslarning formulalarini topishadi va ularni sinflaydi).
   

3. 
   - “Rebus topish” o’yini (8 ta o’quvchi ishtirok etadi)
   

1

2

7

4

2

1

7

1

1

5

2

2

7

1

2

3

2

3

5

3

III. Yangi mavzuni bayoni: (AKT asosida)


Asoslarning olinishi.


Ishqoriy va ishqoriy-yer metallarining suv bilan ta’sirlashishi natijasida olinadi:
(5-7-slaydlar viedo)
2Na + 2H₂O = 2NaOH + H₂↑ Ca + 2H₂O = Ca(OH)₂ + H₂↑
Na ga suv ta’siri; KOH ning hosil bo`lishi va uning indikatorga ta`siri


Tajriba: “Sakraydigan metall” tajribasi (O’qituvchi tomonidan o’tkaziladi).


2. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallari oksidlarining suv bilan ta’sirlashishi natijasida olinadi: (8-slayd)
Na₂O + H₂O = 2NaOH CaO + H₂O = Ca(OH)₂
Tajriba: “Qizil favvora” tajribasi (O’qituvchi tomonidan o’tkaziladi).
NH₃ + H₂O = NH₄OH
3. Suvda erimaydigan asoslar tuzlarning suvdagi eritmasining ishqor bilan ta’sirlashishi natijasida olinadi: (9-slayd)
NiSO₄ + 2NaOH = Ni(OH)₂↓+ Na₂SO₄; BiCl₃ + 3KOH = Bi(OH)₃↓ + 3KC1.


Tajriba: “Suvda erimaydigan asoslar (Fe(OH)₃, Ni(OH)₂, CuSO₄ )ni olish” reaksiyasi. (O’quvchilar o’tkazishadi). (10-slayd)


Asoslarning fizik xossalari. (11-slayd)

Asoslar — turli ranglarga ega bo‘lgan, qattiq moddalardir: KOH, NaOH, Ca(OH)₂ — oq rangli,

Ni(OH) ₂— yashil rangli, Fe(OH)₃ — qo‘ng‘ir rangli moddalar va h.k.
Ishqoriy va ishqoriy-yer metallar (berilliy va magniydan boshqa) gidroksidlari suvda eriydi. Qolgan asoslar suvda erimaydi yoki juda yomon eriydi. Qattiq asoslar kristall panjaralari tugunlarida metall ionlari va gidroksid –ionlari turadi.


Asoslarning kimyoviy xossalari.

1. 
   Suvda eriydigan asoslar ko‘p indikatorlar rangini o‘zgartiradi. (12-slayd)
   

Masalan, fenolftaleinning suv-spirtli eritmasi har qanday suvda eruvchi asos ta’sirida pushti rangga kiradi.

Indikatorlar nomi	Neytral eritmadagi rangi	Ishqoriy eritmadagi rangi
Lakmus	Binafsha	Ko’k
Metilzarg’aldog’i	To’q sariq	Sariq
Fenolftalin	Rangsiz	Pushti

« Tadqiqot ! » Uyda ishlatiladigan qaysi kimyoviy vositalar ishqoriy muhitga ega ? (2 ta o’quvchi tomonidan o’tkaziladi). (13-slayd)


Tajriba: “Anor suvini hosil qilish” tajribasi (O’qituvchi tomonidan o’tkaziladi).


Tajriba: “Ishqorning indikatorga ta’siri” reaksiyasi. (O’quvchilar o’tkazishadi).

2. 
   Asoslar kislotalar bilan ta’sirlashib, tuz va suv hosil qiladi (bu reaksiya neytrallanish reaksiyasi deb ataladi): (14-slayd)
   

NaOH + HCl = NaCl + H₂O ; Mg(OH)₂ + HCl = Mg(OH)Cl + H₂O ;
Ca(OH)₂ + H₃PO₄ = CaHPO₄ ↓ + 2H₂O.


Tajriba: “Neytrallanish” reaksiyasi. (O’quvchilar o’tkazishadi).

3. 
   Asoslar kislotali oksidlar va amfoter oksidlar bilan ta’sirlashadi va tuz va suv hosil qiladi
   

(bu reaksiya ham neytrallanish reaksiyasiga misol bo‘ladi): (16-slayd)
Ca(OH)₂ + CO₂ = CaCO₃ ↓+ H₂O. 2KOH+ZnO=K₂ZnO₂+H₂O


Tajriba: “Sondirilgan ohakka CO₂ ning ta’siri” teaksiyasi. (1 ta o’quvchi “Odam va uning salomatligi” fani bilan bog’lagan holda o’tkazadi).
4. Ishqorlar tuzlar bilan ta’sirlashadi va yangi asos hamda tuz (sharoitga qarab o‘rta yoki asosli) hosil qiladi: (17-slayd)
A) o‘rta tuz NiCl₂ + 2NaOH = Ni(OH)₂ ↓ + 2NaCl;
B) asosli tuz CuCl₂ + NaOH = Cu(OH)Cl + NaCl.
5. Asoslar qizdirilganda metall oksidi va suvga parchalanadi (KOH va NaOH dan tashqari):
(18-slayd)
Cu(OH)₂ = CuO + H₂O.


IV. Yangi mavzuni mustahkamlash

“Jadval to’ldirish” (Dars davomida to’ldiriladi). (19-slayd)

Asoslarning olinishi
K + H2O →			Ba + H2O →
K2O + H2O →			BaO + H2O →
O’tkazilgan reaksiya tenglamalari:
CuSO4 + NaOH →	NiCl2 + NaOH →			FeCl3 + NaOH →
Asoslarning fizik xossalari
Asos Rangi Suvda erishi NaOH KOH Cu(OH)2 Ni(OH)2 Fe(OH)3
Asoslarning kimyoviy xossalari
NaOH + HCl =		KOH + SO3 =
CuCl2 + KOH =		Fe(OH)2 →

O’yin: “Xazina izlab” o’yinida 2 ta o’quvchi qatnashadi.
Boshqa o’quvchilar (tarqatma asosida)daftarida bajarishadi.
1-o’quvchi savollari :

1. 
   Quyidagi o’zgarishlarni amalga oshirishga imkon beradigan reaksiya tenglamalarini yozing. (2-savol 3-parta tagida)
   

Mg → MgO → MgCl₂ → Mg(OH)₂ → Mg(NO₃)₂

2. 
   Masala: 68,5 gramm bariy suv bilan reaksiya kirishsa qancha hajm ( n.sh.da) vodorod ajralib chiqadi? (3-savol 9-parta tagida)
   

3. 
   Masala: Tarkibi quyidagicha bo’lgan asosning formulasini yozing va nomlang.
   

Mn – 61,8 % O – 36,0 % H – 2,2 %
____________________________________________________________________

2-o’quvchi savollari :

1. 
   Quyidagi o’zgarishlarni amalga oshirishga imkon beradigan reaksiya tenglamalarini yozing.
   

(2-savol 6-parta tagida)


Ca → CaO → CaCl₂ → Ca(OH)₂ → Ca(NO₃)₂

2. 
   Masala: Al(OH)₃ da alyuminiy necha foizni tashkil qiladi? (2-savol 13-parta tagida)
   
3. 
   Masala: Tarkibi quyidagicha bo’lgan asosning formulasini yozing va nomlang.
   

Mn – 61,8 % O – 36,0 % H – 2,2 %
1-bo’lib 3 ta masalani ishlagan o’quvchi sovg’a yoki 5 ball bilan rag’batlantiriladi.
V. Uyga vazifa berish


Mavzuni o’qish, savol-topshiriqlariga javob yozish, mavzuga oid referat, devoriy gazeta tayyorlash.