Təsis edilməsi
Dünya Ticarət Təşkilatının strukturu və üzvlük
Yüklə 327,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
6.6. Dünya Ticarət Təşkilatının strukturu və üzvlük
168. Digər beynəlxalq təşkilatlar kimi Dünya Ticarət Təşkilatı da xüsusi sturuktura malikdir. Təşkilatın sturukturunda ali orqan (üzv dövlətlərin nazirləri səviyyəsində fəaliyyət göstərən və rəsmi adı konfrans, bəzi ədəbiyyatlarda isə “Təşkilatın samiti” kimi istifadə edilən) Nazirlər Konfransıdır. Dünya Ticarət Təşkilatının təsis edilməsi haqqında Sazişin IV maddəsinin 1-ci bəndinə əsasən Nazirlər Konfransı iki ildə bir dəfədən az olmayaraq şağrılmalıdır. Bir qayda olaraq konfransda üzv dövlətlər ticarət və ya xarici işlər nazirliyi səviyyəsində təmsil olunur. Nazirlər Konfransı çoxtərəfli ticarət müqavilələri haqqında Uruqvay raundu ilə qəbul edilmiş prinsipial məsələlərin müzakirəsi və qərarların qəbul edilməsi ilə bağlı şağrılır. Bununla yanaşı Nazirlər Konfransı Təşkilatın bütün funksiyalarını istisnasız həyata keçirmək və Təşkilatın fəaliyyəti ilə bağlı, eləcə də çoxtərəfli ticarət müqavilələrindən hər hansı birinin predmetini təşkil edən bütün məsələlərlə əlaqədar istənilən qərarı qəbul etmək səlahiyyətinə malikdir. Nazirlər Konfransının müstəsna səlahiyyətlərinə: - Baş Şura ilə birlikdə Dünya Ticarət Təşkilatının təsis edilməsi haqqında Sazişin və Təşkilatın sisteminə daxil olan istənilən çoxtərəfli ticarət müqaviləsinin şərh edilməsilə bağlı qərarın qəbul edilməsi (m.IX, b.2); - Dünya Ticarət Təşkilatının təsis edilməsi haqqında Sazişiə və Dünya Ticarət Təşkilatı sisteminə daxil olan istənilən çoxtərəfli ticarət müqaviləsi üzrə öhdəliklərdən üzv dövlətlərin azad edilməsi haqqında qərarın qəbulu (m.IX, b.3); - ən azı ildə bir dəfə müvafiq öhdəliklərdən azad etmək haqqında qərara baxmaq və zərurət olduqda onun ləğvi (m.IX, b.4); - Dünya Ticarət Təşkilatına yeni üzvlərin qəbulu haqqında müqavilənin təsdiqlənməsilə bağlı qərarın qəbul edilməsi (m.XII, b.2); - Katibliyin Baş direktorunun təyin edilməsi, onun hüquq və vəzifələrini müəyyən edən qaydaların qəbulu (m.VI, b.2); - Dünya Ticarət Təşkilatının əməkdaşlarının hüquq və vəzifələrini müəyyən edən qaydaların qəbulu (m.VI, b.2); - Dünya Ticarət Təşkilatının əməkdaşlarının hüquq və vəzifələrini müəyyən edən qaydaların qəbulu (m. VI, b.3) aiddir. 169. Nazirlər Konfransı tərəfindən qərarların konsensus yolu ilə qəbul edilməsi təşviq olunur (m.IX, b.1). Əgər sessiyada iştirak edən üzvlərdən heç biri formal olaraq buna etiraz etmirsə, qərarlar konsensual yolu ilə qəbul edilir. Qərarın konsensual yolu ilə qəbulu mümkün olmadıqda o səsə qoyulmaqla təsdiqlənir. Əgər Təşkilatın təsis edilməsi haqqında Sazişdə və Dünya Ticarət Təşkilatı sisteminə çoxtərəfli ticarət müqavilələrində başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa Nazirlər Konfransının qərarı sadə səs çoxluğu ilə qəbul olunur. Lakin xüsusi hallarda (m.IX və X) ixtisaslaşmış səs çoxluğu və ya tam yekdillik nəzərdə tutulur. Xüsusən də - Dünya Ticarət Təşkilatının təsis edilməsi haqqında Sazişdə və Dünya Ticarət Təşkilatı sisteminə daxil olan çoxtərəfli ticarət müqavilələrinin şərh edilməsi haqqında qərar və üzvlərin öhdəliklərdən azad edilməsi haqqında qərarlar 3/4 səs çoxluğu ilə; - üzvlüyə qəbul olunma ilə bağlı düzəlişlər və Dünya Ticarət Təşkilatına daxilolma şərtlər haqqında müqavilə 2/3 səs çoxluğu ilə qəbul edilir. Digət ənənəvi beynəlxalq təşlikatlardan fərqli olaraq Dünya Ticarət Təşkilatında səsvermə dövlətlərin iqtisadi potensialından asılı olmayaraq, onların bərabərliyinə əsaslanır. Müvafiq olaraq Dünya Ticarət Təşkilatının hər bir üzvü bir səsə malikdir. Xüsusi ərazi kimi Təşkilata daxil olan Avropa İttifaqının üzvlərinin sayı qədər səsə malikdir. Nazirlər Konfransı daimi fəaliyyət göstərən digər orqan və komitələri təsis edir. 170. Dünya Ticarət Təşkilatının digər baş orqanı daimi fəaliyyət göstərən bütün üzvlərin nümayəndələrindən təşkil olunan Baş Şuradır. Nazirlər Konfransının sessiyalararası dövründə (ildə 8-10 dəfə) Cenevrədə, bir qayda olaraq üzv dövlətlərin səfirləri , ya da Dünya Ticarət Təşkilatında mövcud dövlətlərin nümayəndələrinin rəhbərləri səviyyəsində toplaşır. Baş Şura çərçivəsində müxtəlif şura, komitə və qruplar fəaliyyət göstərir. Daha əhəmiyyətli və prinsipial problemlərə baxan Nazirlər Konfransından fərqli olaraq Baş Şura Nazirlər Konfransı adından Dünya Ticarət Təşkilatının gündəlik işinin əsas hissəsini tamamlayaraq, cari və prsedur məsələləri həll edir. Bundan əlavə, Baş Şura 2 xüsusi tərkibdə (formada) fəaliyyət göstərir: mübahisələrin həlli və ticarət icmalının üzrə Orqan qismində Təşkilatın ayrı-ayrı üzvlərinin ticarət siyasıti icmalının sistemini hazırlayır. Baş Şuranın qərarı konsesus yolu ilə qəbul olunur. Konsesus baş tutmadıqda isə, əgər Dünya Ticarət Təşkilatının təsis edilməsi haqqında Sazişdə və Dünya Ticarət Təşkilatı sisteminə daxil olan beynəlxalq müqavilələrdə başqa hal nəzərdə tutulmamışdırsa, qərarın üzvlərinin əksəriyyətinin sadə səs çoxluğu ilə qəbul olunur. Baş Şura Nazirlərin Konfransına tabedir və davamlı olaraq, öz fəaliyyətinin bütün istiqamətləri ilə bağlı onun qarşısında hesabat verir. Nazirlər konfransı bilavasitə Baş Şuraya tabe olan 3 orqan təsis etmişdir. Bu komitələr Dünya Ticarət Təşkilatı müqavilələrinin realizəsini təmin etmək səlahiyəti daşıyırlar. Müvafiq komitələrdən: - inkişafda olan və “ən azı inkişaf etmiş” ölkələrin problemləri ilə məşğul olan ticarət və inkişaf üzrə Komitə ; - qeyri-məqbul tədiyyə balansı olan və (GATT-ın XII və XVIII maddələrinə uyğun olaraq) ticarətdə məhdudlaşdırıcı tədbirlər tətbiq etmək məcburiyyətində qalan dövlətlərin məhdudlaşdırıcı tədbirlərini təmin edən tədiyyə balansı üzrə Komitə; - Dünya Ticarət Təşkilatının bir təşkilat kimi fəaliyyəti ilə əlaqədar bütün problemləri həll edən, o cümlədən, onun büdcəsinin formalaşdırılması və istifadəsi məsələlərini yönəldən büdcə, maliyyə və inzibati məsələlər üzrə Komitə qeyd edilə bilər. Baş Şura öz səlahiyyətlərini Dünya Ticarət Təşkilatının daimi fəaliyyət göstərən orqanları ilə yönəldir və onların işlərinə rəhbərlik edir. Həmin orqanlardan Dünya Ticarət Təşkilatının müvafiq sazişlərinin realizəsi üçün • Əmtəələri ticarət üzrə Şura ; • Xidmətlərlə ticarət üzrə Şura; • Əqli mülkiyyət hüququnun ticarət aspektləri üzrə Şura qeyd edilə bilər. Bilavasitə Baş Şuranın tabeçiliyində ticarət və inkişaf üzrə, büdcə, maliyyə və inzibati məsələlər, ticarət və ətraf mühit və d. məsələlər üzrə komitə fəaliyyət göstərir. Əmtəələrlə ticarət üzrə Şuranın himayəsi altında: • Kənd təsərrüfatı üzrə Komitə; • Sanitar və fitosanitar tədbirlərinin tətbiq edilməsi üzrə Sazişi əsasən təsis edilmiş Sanitar və fitosanitar tədbirləri üzrə Komitə; - İnvestisiya tədbirlərinin ticarət aspektləri üzrə Sazişə əsasən təsis edilmiş Ticarətlə bağlı investisiyalar üzrə Komitə; - Mənşə qaydaları üzrə Sazişə əsasən yaradılmış Mənşə qaydaları üzrə Komitə; - Susidiyalar və kompensasiya tədbirləri üzrə Sazişə əsasən yaradılmış Susidiyalar və kompensasiya tədbirləri üzrə Komitə; - 1994-cü il GATT-ın VII maddəsinin tətbiq edilməsi haqqında Sazişə əsasən təsis edilmiş Gömrük dəyərləndirilməsi (qiymətləndirilməsi) üzrə Komitə; - Ticarətdə texniki maneələr üzrə Sazişə əsasən təsis edilmiş ticarətdə texniki maneələr üzrə Komitə; - “Antidempinq məcəlləsi” adlandırılan 1994-cü il Tariflər və Ticarət üzrə Baş Sazişin VI maddəsinin tətbiqi ilə bağlı Sazişə əsasən təsis edilmiş antidempinq təcrübəsi üzrə Komitə; - İdxal lisenziyalaşdırılması proseduru üzrə Saziş əsasında təsis edilmiş İdxal lisenziyalaşdırılması üzrə Komitə; - Müdafiə tədbirləri üzrə Sazişə əsasən yaradılmış müdafiə tədbirləri üzrə Komitə; - toxuculuq məhsulları və geym üzrə Sazişə uyğun təsis edilən toxuculuq məhsullarının satışının monitorinqi üzrə Orqan və s. qeyd edilə bilər. Xidmətlərlə və ticarət üzrə Şuranın himayəsi altında da müxtəlif komitə (məsələn, maliyyə xidmətləri üzrə Komitə) və müvafiq qruplar fəaliyyət göstərir. Qeyd olunmuş hər üç Şura zərurət olduqda xüsusi köməkçi sturuktur yaratmaq səlahiyyətinə malikdir. Dünya Ticarət Təşkilatı sturukturunda qeyd etdiyimiz şura və komitələrlə yanaşı müxtəlif (məsələn, telekommunikasiya sferasında danışıqlar üzrə; fiziki şəxslərin yerləşdirilməsi üzrə və s.) qruplar da fəaliyyət göstərir. Komitələrin böyük əksəriyyəti bütün üzvlərin nümayəndələrindən təşkil olunur. Bu qaydanın istisna halları da movcuddur. Xüsusən də toxuculuq üzrə nəzarətedici orqan Dünya Ticarət Təşkilatı üzvlərindən xüsusi keyfiyyətdə təyin olunmuş əmtəələrlə ticarət üzrə Şura tərəfindən müəyyən olunmuş sədr və 10 üzvdən ibarətdir. Bir qayda olaraq Dünya Ticarət Təşkilatının komitələri zəruri tədbirlərlə bağlı ildə 1-2 dəfədən az olmayaraq toplanır. Hət bir komitədə sədr seçilir. Komitənin katibliyi qismində Dünya Ticarət Təşkilatı Katibliyi çıxış edir. Komitələr işçi qrupu və digər orqanlar təşkil etmək hüququna malikdirlər. Komitələrin qərarları adətən konsesual yolu ilə qəbul olunur. 171. Dünya Ticarət Təşkilatının inzibati idarəçilik funksiyası Təşkilatın katibliyi tərəfindən yönəldilir. Katiblik daimi fəaliyyət göstərməklə - ali və icraedici orqanların qərarlarının layihəsinin hazırlanması; - üzvlərin məlumatlandırılması, müxtəlif xidmətlərin təqdim edilməsini həyata keçirir. Dünya Ticarət Təşkilatının Katibliyi Baş direktor tərəfindən idarə olunur. Nazirlər Konfransı (və ya Baş Şura) Dünya Ticarət Təşkilatının Baş direktorunu təyin edir. Təşkilatın daimi fəaliyyət göstərən icraçı orqanı – Katibliyi (aparatı) beynəlxalq məmur statusu almış təqribən 500-ə qədər əməkdaçından ibarətdir. Katiblik Dünya Ticarət Təşkilatının bütün orqanlarının fəaliyyətini kordinasiya edir, eyni zamanda lazımi hüquqi və analitik dəstək göstərir. Məhz katibliyin mütəxəssisləti ticarət mübahisələrinə baxılması ilə bağlı milli ticarət siyasəti üzrə icmalın hazırlanmasını təmin edir. Bundan başqa onun öhdəliklərinə: - inkişafda olan, birinci növbədə, “daha az inkişaf etmiş” ölkələrə texniki yardımın göstərilməsi; - Dünya Ticarət Təşkilatına daxil olmaqla bağlı keçirilən danışıqlarda dövlətlərə köməyin göstərilməsi ; - dövlətlərin Dünya Ticarət Təşkilatına üzvlüyü ilə əlaqədar onun bütün məsələlərlə bağlı məsləhət xidmətinin həyata keçirilməsi və s. daxildir. Müasir dövrdə Dünya Ticarət Təşkilatının genişlənməsi prosesinə qoşulan ölkələr ya inkişafda olan ölkələrdir, ya da ən yaxşı halda keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdir. Onların spesifik problemlərinin nəzərə alınması Dünya Ticarət Təşkilatı çərçivəsində gərginliyə, ziddiyyətlərin, durğunluğun yaranmasına, hətta Təşkilatın dağılmasına gətirib çıxıra bilər. Bunu nəzərə alaraq inkişaf etmiş ölkələr Dünya Ticarət Təşkilatı Katibliyi xəttilə, həm də digər beynəlxalq təşkilatlarla, o cümlədən, BMT-nin Ticarət və inkişaf üzrə konfransı – UNCTAD ilə inkişafda olan ölkələrə və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrə müxtəlif köməklik göstərmək istiqamətində təkliflər verirlər. Təkliflər texniki yardımların bütün npvlərini əhatə edərək, müvafiq ölkələrə mütəxəssislərin ezam edilməsinə kimi məsələləri də təsbit edir. Texniki yardım yalnız müvafiq ölkələrin Dünya Ticarət Təşkilatına qoşulmasına deyil, eləcə də onların tərəfindən bu Təşkilatın şərtlərinin həyata keçirilməsinin təmin edilməsinə və Dünya Ticarət Təşkilatının tamhüquqlu üzvünə çevrilməsindən sonrakı dövrdə onların beynəlxalq müzakirələrin aparılmasında fəali iştirakına yönəlmişdir. GATT-a daxilolma prosesində UNCTAD-ın ilk təcrübəsi Çin ilə olmuşdur. 1980-cı illərin ortalarında UNCTAD GATT-a daxil olmaq üçün bir sıra Latın Amerikası dövlətlərinə, xüsusilə, Venesuelaya ad hoc yardım göstərib. 1990-cı illərin əvvəllərində keçmiş Sovet İttifaqı, daha sonra isə bir sıra keçid iqtisadiyyatlı ölkələr, o cümlədən, Belarusiaya, Qazaxıstan, daha sonra Azərbaycan Respublikası, Litva və Moldova UNCTAD-ın yardımından faydalanıblar. UNCTAD tərəfindən milli layihələr (bu yaxınlarda Dünya Ticarət Təşkilatına daxil olan) İordaniya, daha sonra Əlcəzair, Livan, Liviya Ərəb Cumhuriyyəti, Fələstin, Sudan və Yəməndə həyata keçirilmişdir. 172. Təşkilatda üzvlük məsələsi özünəməxsusluğa malikdir. Dünya Ticarət Təşkilatının üzvləri təkcə dövlətlər detil , həm də özlərinin xarici ticarət münasibətlərini idarə edən tam muxtariyyətə malik olan gömrük əraziləri, o cümlədən, Honkonq, Tayvan, Fələstin, Avropa İttifaqı və s. çıxış edir. 173. Dövlət qismində tanınmasına nail ola bilməyən qurumların beynəlxalq dövlətlərarası təşkilatlarda iştirakı xüsusi problemlərdən biridir. Dünya Ticarət Təşkilatının təsis aktı bu məsələdə xüsusi mövqeyə malikdir. Dünya Ticarət Təşkilatına qoşulma prosesi nə qədər siyasi arqumentə söykənsə də Təşkilatda iqtisadi məzmun üstünlük təşkil edir. Bu və ya digər dövlətin qarşılıqlı tanınmasından, diplomatik əlaqələrdən asılı olamyaraq üzvlüyün reallaşdırılması mümkündür. Əgər bir dövlət digərinitanımırsa onlar Dünya Ticarət Təşkilatının təsis edilməsi haqqında Sazişin XIII maddəsindən istifadə edirlər. Hazırki mexanizm Təşkilatın bir üzvünün digər üzvünə qarşı onun bütün qaydalarının tətbiq edilməsinə imkan verir. Dolayısı ilə GATT-ın XXXV maddəsi də həmin mövqedən çıxış edir (119). Bu məsələ də Ermənistan tərəfindən de fakto təcavüzə məruz qalmış AR üçün də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, AR-dən öncə Təşkilata üzv olmasına baxmayaraq qeyd etdiyimiz qaydaya əsasən Ermənistan Azərbaycan Respublikasının üzvlüyünü maneələndirmək imkanına malik deyil Yüklə 327,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|