Texnika xavfsizlik qoidalari va xatoliklar nazariyasi

 
Bevosita o’lchashlarning tasodifiy xatoliklarini aniqlash 
Ma‟lumki, biror kattalikning o‟lchangan qiymati , uning haqiqiy 
qiymatidan farq qiladi. Biror kattalikning haqiqiy qiymatiga yaqinlashish uchun
ayrim o‟lchashlarda topilgan natijalarning o‟rta arifmetik qiymati hisoblanadi
1
2
....
n
x
x
x
x
n




(1). 

---

Har qaysi o‟lchash natijasi kattalikning o‟rtacha arifmetik qiymatidan farq 
qiladi.Birorta o‟lchash natijasining o‟rtacha arifmetik qiymatidan ayirmasi (farqi) 
shu o‟lchashning absolyut xatoligi deyiladi. 
∆x
1
= ׀ x
1
– x 
o‟r
׀ 
∆x
2
= ׀ x
2
- x
o‟r
׀ 
………. … . . 
∆x
n
= ׀ x
n
- x
o‟r
׀ 
∆x
o‟r
= (׀∆x
1
׀ + ׀ ∆x
2
׀ +…..+ ׀∆x
n
׀) / n (2). 
O‟lchash xatoligini to‟laroq xarakterlash maqsadida nisbiy xatolik 
tushunchasi kiritiladi. 
Ayrim o‟lchashning nisbiy xatoligi deb shu o‟lchash absolyut xatoligi
∆x
ning , kattalikni o‟lchashda topilgan qiymati
x
ga nisbatiga aytiladi va 
E
x
bilan 
belgilanadi.
'
'
o r
x
o r
x
x



(3). 
(3) dan ko‟rinadiki, o‟lchashning nisbiy xatoligi o‟lchamsiz sondir. 
O‟lchashlarning nisbiy xatoligi odatda % larda ifodalanadi. 
'
'
100%
o r
x
o r
x
x



(4). 
Odatda o‟lchashlarning o‟rtacha nisbiy xatoligi hisoblanadi. 
O‟rtacha absolyut xatolik 
∆x
o’r
ning o‟lchanayotgan kattalikning o‟rtacha 
arifmetik qiymati 
x
o’r
ga nisbatini 
o’rtacha nibiy xatolik
deb ataladi. 
Juda aniq o‟lchash zarur bo‟lmagan hollarda 
5%
gacha nisbiy xatolikka yo‟l 
qo‟yish mumkin deb hisoblanadi. 
 
 

---

 

---