131
Insoniyat taraqqiyoti davomida tabiiy ofatlar
aholiga muntazam xavf solib
kelgan. Qayerdadir bu xavf ko‘p bo‘lsa, boshqa yerda bir oz kamroq bo‘lgan.
Lekin sayyoramizda mutlaq xavfsiz bo‘lgan xududning o‘zi yo‘q. Tabiiy ofatlar
juda katta zarar keltiradi. Bu zarar miqyosi ko‘p jixatdan
jamiyatning rivojlanish
darajasi va aholining tabiiy ofatlarga tayyorgarlik darajasi bilan xam bog‘liq.
Zilzila
–
eng falokatli tabiiy ofat xisoblanadi
. Vaqt tanlamaydigan bu ofat bir
necha soniya ichida minglab insonlarning qurbon bo‘lishi va katta iqtisodiy zararga
olib keladi. Dunyodagi eng yirik ilmiy markazlarda zilzilalar
sababi xar tomonlama
o‘rganilmoqda. Lekin xanuzgacha uning aniq vaqti va kuchini oldindan
bashoratlay olmaydilar.
Zilzilalar sodir bo‘lishining sabablarini zamonaviy
fan aniq izoxlab bera
olmaydi. Bugungi kunda yer osti silkinishlari sabablarini tushuntirib byeradigan
bir nechta nazariyalar mavjud
.
Birinchi nazariyaga ko‘ra
yer osti kuchli bosim va issiqlik ta’sirida doimo
murakkab kimyoviy xamda fizikaviy jarayonlar (bir jinslardan boshqalarining xosil
bo‘lishi yoki jinslarning bir xolatdan ikkinchisiga o‘tishi) uzluksiz ravishda sodir
bo‘lib turadi. Buning natijasida yer qa’rida katta miqdordagi
issiqlik energiyasi
ajralib chiqadi va u biror nuqtada ma’lum miqdorgacha ko‘p yillar mobaynida
yig‘iladi. So‘ngra mazkur energiyaning asosiy qismi
yerni ustki qismlarini
xarakatga keltiruvchi tebranishlar, ya’ni zilzilalar ko‘rinishida
qisqa vaqtda
sarflanadi. Bu nazariya doirasiga Markaziy Osiyo xududida davom etayotgan tog‘
xosil qiluvchi tektonik jarayonlar oqibatida zilzilalar yuz berishi mumkinligi
xaqidagi farazlar ham kiradi.
Dostları ilə paylaş: 
