Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

rеzоnans dеb ataladi. 
Rеzоnans rеzоnans chizig`i оrqali ifоdalanadi. U kоnturdagi tоk yoki kuchlanish 
amplitudasining chastоtaga bоg`liqlik grafigi kabi aniqlanadi. Rеzоnans chizig`i 
kоnturlarning sеzgirligini, ya’ni tashqi ta’sirga hоzirjavоbligini aniqlash 
imkоniyatini bеradi. Uning shakli kоnturning aslligiga bоg`liq. Asllikning оrtishi 
bilan u o`tkirlasha bоshlaydi va kоnturning sеzgirligi – chastоta tanlash qоbiliyati 
o`sib bоradi (3-rasm). 
3-rasm. Konturning rezonans 
chizig’i. 

---

TOK REZONANSI. 
Tok rezonansi parallel tebranish konturida kuzatiladi. Shuning uchun u parallel 
rezonans deb ham ataladi. 
2-rasmdagi kоnturning b – b klеmmalariga garmоnik kuchlanish gеnеratоri 
ulangan bo`lsin. Tеkshirish оsоn bo`lishi uchun gеnеratоrning ichki qarshiligini 
nоlga tеng (R=0) va enеrgiya yo`qоlishi faqat induktiv tarmоqda mavjud dеb 
hisоblaymiz (2b-rasm). Bu hоlda kоntur gеnеratоrga tashqi nagruzka vazifasini 
bajaradi va to`liq qarshiligi quyidagicha ifоdalanadi ( R 
0L ): 
bo`ladi, ya’ni gеnеratоrdan kоnturga kеlayotgan tоkdan uning tarmоqlaridagi tоk 
Q marta katta bo`ladi. 
Dеmak, rеzоnans vaqtida tarmоqlardan o`tadigan tоk Q marta оrtadi. SHuning 
uchun parallеl kоnturdagi rеzоnans tоk rеzоnansi yoki parallеl rеzоnans dеyiladi. 
Rеzоnans vaqtida kоnturning qarshiligi оrtganligi sababli uni qarshiliklar 

---

rеzоnansi dеb ham ataladi. 
PARALLEL KONTURNING REZONANS CHIZIQLARI. 
Parallеl kоnturning rеzоnans chiziqlari to`liq qarshilik Z  bilan gеnеratоrning ichki 
R qarshiligi оrasidagi munоsabatga bоg`liq. Bunda uch хil hоl bo`lishi mumkin. 
1) ( Z  >>R yoki R=0). Bu hоlda kоntur kuchlanishi Umk gеnеratоr kuchlanishi Um 
ga tеng: Umk =Um . Gеnеratоrdan kоnturga kеladigan tоk kоnturning qanday 
sоzlanganlngiga bоg`liq. Rеzоnans vaqtida Zr maksimal qiymatga erishgani uchun 
Imr tоk minimal bo`ladi. Kоnturdagi kuchlanish Umk gеnеratоrning chastоtasiga 
bоg`liq emas. SHuning uchun kоntur kuchlanish bo`yicha tanlash хususiyatiga ega 
bo`lmaydi. 
2) ( Z  <Rg 
). Bu hоlda kоnturga kеladigan tоk amplitudasi 
I Im Um / Rg ko`rinishda ifоdalanadn va gеnеratоr chastоtasiga bоg`liq bo`ladi. 
Kоnturdagn kuchlanish Umk unin qarshiligiga mutanоib o`zgarib, rеzоnans vaqtida 
maksmal qiymatga erishadi. 
3) Z  R. Bu hоlda tоk Im va kuchlanish Umk chastоtaga bоg`liq bo`lib, ularning 
o`zgarish хususiyati 2) hоldagi kabi bo`ladi. 
Rеzоnans chizig`ining tеnglamasidan parallеl kоnturning o`tkazish sоhasini 
aniqlash mumkin. U kеtma-kеt kоnturning o`tkazish sоhasi bilan bir хil bo`ladi 
Kоnturga nagruzka ulangan bo`lsa, uning ekvivalеnt aslligi 
оrqali aniqlanadi. 
Parallеl kоnturning o`tkazish sоhasi gеnеratоrning ichki qarshiligi bilan kоnturning 
to`liq karshilign оrasidagm nisbatga bоg`lik zkan. Agar Zr 
Rg bo`lsa, 
kоnturning o`tkazish sоhasn tоkka nisbatan chеkli qiymatga ega bo`lib, kuchlanish 

---

bo`yncha chеgaralanmagan bo`ladi. Aksincha, Zr 
Rg bo`lsa, u kuchlanish 
bo`yicha chеkli qiymatga ega bo`lib, tоk bo`yicha chеgaralangan bo`lmaydi.
Faqat kоnturning to`liq qarshiligi gеnеratоr ichki qarshiligi tartibida bo`lgandagina u ham 
tоk bo`yicha, ham kuchlanish bo`yicha chеkli qiymatga erishadi.O’zgaruvchan magnit 
maydonda turgan harakatsiz o’tkazgichda induksiya EYK ning vujudga keladi . Lekin 
elektr toki vujudga kelishi uchun zaryad tashuvchilarni harakatga keltiruvchi tashqi 
kuchlar mavjud bo’lishi kerak . Bu tashqi kuch 
issiqlik jarayonlariga ham 
, kimyoviy 
jarayonlarga ham bog’liq emas . Bu kuch Lorens kuchi ham emas . Chunki Lorens kuchi 
harakatsiz zaryadlarga ta’sir ko’rsatmaydi . Maksvell magnit maydonning har qanday 
o’zgarishi elektr maydonni vujudga keltiradi va aynan ana shu elektr maydon harakatsiz 
o’tkazgich ichidagi elektronlarni harakatga keltiradi , zanjirda induksion EYK ning 
paydo bo’lishiga sabab bo’ladi , degan fikrni ilgari suradi .Elektr zaryadi hosil qilgan 
elektr maydondan farqli o’laroq , magnit maydonning o’zgarishi natijasida vujudga 
keladigan elektr maydonning kuch chiziqlari yopiq chiziq xarakteriga ega bo’ladi , ya’ni 
uyurmali maydondir . 
Elektr va magnit maydonlar bir-birlari bilan chambarchas bog’liqdir va yagona 
elektromagnit maydonni tashkil etadi . 
Maksvell nazariyasiga asosan 
, elektromagnit 
to’lqinlar ko’ndalang to’lqinlardir , ya’ni E va B vektorlar o’zaro perpendikular va 
to’lqinning tarqalish tezligi v vektorga perpendikular tekisliklarda yotadi . 
Umuman olganda o’zgaruvchan elektr toki oqayotgan istalgan tebranish konturi yoki 
o’tkazgich elektromagnit to’lqinlar manbai bo’lib xizmat qilishi mumkin . Chunki 
elektromagnit to’lqinlarni uyg’otish uchun elektromagnit maydonni vujudga keltirish 
kifoya . Lekin , Nurlanish sezilarli bo’lishi uchun esa elektromagnit maydon hosil 
qilinadigan hajmni orttirish taqozo qilinadi . Elektr maydon kondensator qoplamalari 
ichida , magnit maydon esa induktiv g’altak ichida hosil qilinadigan sodda ko’rinishdagi 
tebranish konturlari bu holda yaroqsiz hisoblanadi . 
Demak , elektromagnit maydonning fazoda tarqalishiga imkon yaratish uchun maydon 
hosil bo’ladigan fazoni kengaytirishimiz kerak . Bu natijaga erishish uchun – kondensator 
qoplamalari orasidagi masofani orttirishimiz kerak bo’ladi . 
Nemis fizigi 
Geynrix 
Gers aynan shunday yo’l tutdi . U g’altakdagi o’ramlar sonini va kondensator 
plastinkalari yuzasi kamaytirdi va kondensator qoplamalarini bir-biridan uzoqlashtirib , 
uchqun hosil qiluvchi bo’shliq bilan ajratilgan ikkita tayoqchadan iborat yaxlit tizim 

---

holiga keltirdi. /
Smartfonlar
 va 
peyjerlar
 tebranganda 
tebranish signallari
 telefon yoki 
peyjer ichiga o'rnatilgan kichik tarkibiy qism tomonidan ishlab chiqariladi. Ko'p eski, 
elektron bo'lmagan ovozli signallar va eshik qo'ng'irog'i tovush chiqarish uchun 
tebranadigan tarkibiy qismni o'z ichiga oladi. 
Tatuirovka mashinalari
 va ba'zi turdagi 
elektr o'yma asboblari igna yoki kesish vositasini tebratadigan mexanizmni o'z ichiga 
oladi. 
Sanoat Tebranishlari
 
Qo'lda ishlaydigan beton vibrator yangi betonni beton nur uchun yog'och shaklida 
birlashtiradi. 
Suyuq betondan havo pufakchalarini olib tashlaydigan qo'lda beton vibrator. 
Vibratorlar turli xil sanoat qo'llanmalarida ham komponentlar sifatida, ham alohida 
jihozlar sifatida ishlatiladi. 

---

Idishlarni oziqlantiruvchi
 , tebranadigan 
oziqlantiruvchi
 va tebranadigan 
baqiriqlar
 oziq-
ovqat, farmatsevtika va kimyo sanoatida ommaviy materiallarni yoki kichik qismlarni 
ko'chirish va joylashtirish uchun keng qo'llaniladi. Og'irlik kuchi bilan ishlaydigan 
tebranish qo'llanilishi ko'pincha boshqa usullarga qaraganda ancha samarali jarayon 
orqali materiallarni ko'chirishi mumkin. Tebranish ko'pincha kichik qismlarni 
joylashtirish uchun ishlatiladi, shunda ularni yig'ish uchun zarur bo'lganda 
avtomatlashtirilgan uskunalar va hokazolar mexanik ravishda o'rab olinadi. 
Vibratsiyali 
kompaktorlar
 
tuproqni
 siqish uchun ishlatiladi, ayniqsa yo'llar, temir yo'llar 
va binolarning poydevorlarida. 
Beton
 vibrator yangi quyilgan Vibratsiyali ekranlar quyma materiallarni turli o'lchamdagi 
zarralar aralashmasida ajratish uchun ishlatiladi. Masalan, qum, shag'al, daryo va 
maydalangan tosh va boshqa 
agregatlar
 ko'pincha tebranish ekranlari yordamida 
o'lchamlari bo'yicha ajratiladi. 
betonni birlashtiradi, shunda tutilib qolgan havo va ortiqcha suv chiqadi va beton 
konstruktsiyada mustahkam joylashadi. Betonning noto'g'ri konsolidatsiyasi 
mahsulotning nuqsonlariga olib kelishi mumkin, betonning kuchini pasaytiradi va xato 
teshiklari va chuqurchalar kabi sirt yaralarini chiqaradi. Ichki beton vibrator bu beysbol 
koptokining dastasi o'lchamiga teng po'lat silindr bo'lib, uning uchiga shlang yoki elektr 
shnuri ulangan. Vibratorning boshi nam betonga botiriladi.
Tashqi beton vibratorlari braket yoki qisqichlar tizimi orqali beton shakllarga 
ulanadi. Tashqi beton vibratorlarning xilma-xilligi mavjud va ba'zi vibrator ishlab 
chiqaruvchilari beton shakllarining asosiy markalariga mos keladigan qavs yoki qisqich 
tizimlariga ega. Tashqi beton vibratorlari gidravlik, pnevmatik yoki elektr energiyasida 
mavjud. 
Vibratsiyali jadvallar yoki silkituvchi jadvallar ba'zida mahsulotlarni tebranishlarga 
qarshi turish qobiliyatini aniqlash yoki namoyish qilish uchun sinovdan o'tkazish uchun 
ishlatiladi. Ushbu turdagi sinov odatda avtomobilsozlik, aerokosmik va mudofaa 
sanoatida o'tkaziladi. Ushbu mashinalar uch xil turdagi tebranish profilini tozalash, 
tasodifiy tebranish va sintez qilingan 
zarbalarni
 ishlab chiqarish qobiliyatiga ega. Ushbu 
uchta dasturning barchasida sinov ostida bo'lgan qism odatda tebranish kirishiga 
komponentlarning javobini o'lchash uchun bir yoki bir nechta 
akselerometr
 bilan 
jihozlanadi. Sine supurgi tebranish profil odatda past chastotada tebranishni boshlaydi va 

---

belgilangan tezlikda ( 
gerts bilan
 o'lchanadi) chastotada ortadi. 
G s da
 o'lchanadigan 
tebranish amplitudasi ham oshishi yoki kamayishi mumkin. Sinusni tozalash bilan 
qismda 
rezonansli
 chastotalar topiladi. Tasodifiy tebranish profili turli vaqtlarda turli xil 
chastotalarni qo'zg'atadi. Ahamiyatli hisoblash barcha chastotalarni qabul qilinadigan 
bardoshlik diapazonida qo'zg'alishiga ishonch hosil qilishdir. Tasodifiy tebranish sinov 
to'plami 30 soniyadan bir necha soatgacha har qanday joyda bo'lishi mumkin. Bu, 
masalan, qo'pol erdan o'tib ketayotgan mashina yoki raketaning uchib ketishi ta'sirini 
sintez qilish uchun mo'ljallangan. Sintezlangan zarba pulsi - bu chastota diapazonini 
qamrab oladigan ko'plab yarim sinus to'lqinlarining yig'indisi sifatida hisoblangan qisqa 
muddatli yuqori darajadagi tebranish. Bu zarba yoki portlashning ta'sirini taqlid qilishga 
mo'ljallangan. Shok pulsi sinovi odatda bir soniyadan kamroq davom etadi. Vibratsiyali 
jadvallar, ko'proq mahsulotni ushlab turishi uchun konteynerni silkitib qo'yish yoki 
o'rnatish uchun materiallarni qayta ishlash sanoatida qadoqlash jarayonida ham 
ishlatilishi mumkin. 

---

2.Yorug’lik interferensiyasini kuzatish usullari. 
Yoruglik interferensiyasi deb –ikki yoki bir nechta kogerent tulkinlarining qo’shilishi 
natijasida, yorug’lik oqimining 
fazoda qayta taqsimlanishiga
, ya'ni ba'zi joylarda 
maksimum va boshqa joylarda minimum intensivliklarning vujudga kelishiga aytiladi. 
Kogerent to’lqinlar deb-chastotalari va to’lkin uzunliklari teng xamda, fazalarning farki 
o’zgarmas bo’lgan tulqinlarga aytiladi. 
Manoxromatik tulqinlar – bir xil chastotali va tulqin uzunlikli xamda o’zgarmas 
amplitudali tulqinlardir. 
Odatda , natijaviy tebranish amplitudasining kuchayishi va susayishi shartlarini fazalar 
farqi 2- 1 bilan emas , balki to’lqinlar o’tadigan yo’l farqi bilan ifodalash qulay 
hisoblanadi . Agar elektromagnit to’lqin davri 2 va bunda u to’lqin uzunligi _ ga teng 
yo’lni o’tishini nazarda tutsak , = faza to’lqin \2 ga teng yo’lni o’tishga mos kelishini 
ko’ramiz. Ushbu mulohaza asosida maksimumlar sharti ni quyidagicha yozish mumkin 
: = 2k \2=k
Agar qo’shiluvchi to’lqinlarinig yo’l farqi yarim to’lqin uzunliginimg juft soniga teng 
bo’lsa , natijaviy tebranishning maksimal kuchayishi ro’y beradi. Shuning dek , 
minimumlar shartini qayta yozamiz : =(2k+1) \2 
Agar qo’shiluvchi to’lqinlari yo’l farqi yarim to’lqin uzunligining toq soniga teng bo’lsa , 
natijaviy tebranishning susayishi ro’y beradi .k=0,1,2,3,4….qiymatlar interferensiya 
maksimumlari va minimumlarining tartibi deyiladi . Agar yo’l farqi yarim to’lqin 
uzunligining juft soniga teng bo’lsa,A=A1+A2 = 2A1 – yorug’likning 
kuchayishi 
, agar 
yo’l farqi yarim to’lqin uzunligining toq soniga teng bo’lsa A=A1-A2=0 – yorug’likning 
susayishi , to’lqin so’nishi ro’y beradi . 

---

Yorug’lik interferensiyasidan foydalanish . Interferensya hodisasining miqdoriy 
qonuniyatlari to’lqin uzunligi _ ga bog’liq bo’lgani uchun ham , undan to’lqin uzunligini 
o’lchashda foydalaniladi . Shuningdek , interferensya hodisasidan optik asboblarning 
sifatini yaxshilashda va yaxshi qaytaruvchi qatlamlarni hosil qilishda ham foydalaniladi . 
Interferensya hodisasi interferometrlar deb ataluvchi o’lchov asboblarida ham keng 
foydalaniladi . 
Difraksiya :Yorug’lik to’lqinlarining to’siqni aylanib o’tishi va geometrik soya tomoniga 
og’ishi yorug’lik difraksiyasi deyiladi . 
Frenel prinspi : To’lqin frontining bo’laklardan iborat mavhum manmalar chiqaradigan 
ikkilamchi to’lqinlar interferensiyasining natijasi sifstida qarash mumkin , bu mavhum 
manbalar kogerent to’lqinlar chiqaradi va ular fazoning istalgan nuqtasida 
interferensiyaga kirishib bir – birlarini kuchaytirishlari yoki so’ndirishlari mumkin . 
Frenel o’z prinsipiga binoan to’lqin frontini shunday bo’laklarga bo’lishni taklif qildiki 
bunda qo’shni zonalardan qaralayotgan nuqtaga yetib kelayotgan to’lqinlarning fazalari 
qarama – qarshi yani = va demak yo’l farqi = \2 
ga teng bo’lsin .Natijada ikita qo’shni zonaning qaralayotgan nuqtada hosil qiladigan 
tebranishlari bir – birini so’ndiradi . 
Frenel zonalari soni juft bo’lsa 
=a Sin =2m \2, (m=1,2,3…), 
B nuqtada difraksion minimum (to’la qorong’lik ) , agar Frenel zonalari soni toq bo’lsa 

---

=a Sin =(2m+1) \2, (m=1,2,3…), 
bitta kompensatsiyalanmagan zonaga mos keluvchi difraksion maksimum kuzatiladi . 
Bir tekislida yotgan kengliklari teng noshaffof sohalar bilan ajratilgan parallel 
tirqishlardan iborat sistema daifraksion panjara deyiladi . 
Agar tirqishni kengligi a 
, 
noshaffof sohaning kengligini b deb olsak , dqaQb kattalik difraksion panjaraning 
doimiysi (davri) deyiladi . Yasi manoxromatik to’lqin panjaraga tekisligiga tik 
tushayotgan bo’lsin , tirqishlar bir – birlaridan teng uzoqlikda joylashganligi uchun ham 
ikkita qo’shni tirqishdan chiqayotgan nurlarning yo’l farqi quyidagiga teng 
=CF=(a+b) Sin = D Sin
Difraksion panjara holida ham yakka tirqishdagi difraksya kabi bosh minimumlar 
a Sin =m , (m=1,2,3…) bo’ladi . 
Agar d Sin = m , (m=0,1,2,…) 
Shart bajarilsa bir tirqishning tasiri ikinchi tirqish tomonidan kuchaytiriladi va shuning 
uchun ham bu shart bosh maksimumlar sharti deyiladi . 
Difraksyadan foydalanish . Difraksion panjara asosida ishlaydigan spektrograflar 
yordamida moddalarning tarkibi va sifati haqida tasafurga ega bo’lish mumkin . Nurning 
to’lqin uzunligini aniqlash zarur bo’lgan spektrial analizda difraksion panjaradan 
foydalaniladi . Difraksion panjara ajrata olish kuchi bilan xarakterlanadi 
Demak difraksion panjaraning ajrata olish qobiliyati undagi shtrixlar soniga bog’liq . 
Zamonaviy difraksion panjaralardagi shtrixlar soni 1 mm da 6000 dan 0.25 ta gacha 
bo’lishi mumkin. Bunday panjaralar yordamida spektrning ultrabinafsha qismidan infara 
qizil qismigacha bo’lgan soha o’rganiladi . 

---

3.Кontakt hodisalar 
Kontakt hodisalari. Kontakt potensiallar ayirmasi. Metall-metall kontakti. Termoelektr 
hodisalari. Termoelektr yurituvchi kuch. Zeyebek effekti. Yarim o’tkazgichlarda kontakt 
hodisalari. Yarim o’tkazgich diod va tranzistor, ularning qo’llanilishi. 13 b) Amaliyot 
mashg’ulotlari bo’iyicha ( 32 soat). Vakuumda elektr maydoni. Elektr zaryadlarining 
o’zaro ta’siri. Kulon qonuni. Elektrostatik maydon kuchlanganligi. Elektr kuchi. 
Nuqtaviy zaryad maydoni kuchlanganligini hisoblash. Elektr maydonlarining 
superpozisiya prinsipi. Elektr dipol, zaryadlangan shar (sfera), ip (silind) va tekislik 
maydoni kuchlanganligini hisoblash. Elektrostatik maydonning zaryadni ko’chirishda 
bajargan ish. Elektrostatik maydon potensiali va potensiallar ayirmasi (kuchlanish). 
Elektrostatik maydon kuchlanganligi va potensiali orasidagi bog’lonish. Nuqtaviy zaryad 
(shar) maydoni potensialini hisoblash. Elektr sig’imi. Turli xil kondensatorlarning sig’im 
hisoblash. Kondensatorlirni o’zaro ulash usullari. Elektr maydon energiyasi va uning 
zichligi. Tok kuchi. O’zgarmas tokning bir jinslimas va bir jinsli qismlari hamda berk 
zanjiri uchun Om qonunlari. Elektr qarshiliklarni o’zaro ulash yo’llari. Metall 
qarshiligining temperaturaga bog’liqligi. Tarmoqlangan o’zgarmas elektr toki zanjirlari 
uchun Kirxgof qoidalari. O’zgarmas tokning ishi va quvvati. JoulLens q 
onuni. Magnit maydon kuchlanganligi va induksiyasi. Tokli to’g’ri, aylanma va aylana 
o’tkazgichlar sistemasi (solenoid, toroid) magnit maydoni kuchlanganligi va 
induksiyasini hisoblash. Magnit maydoni kuchlanganligi va induksiyasi orasidagi 
bog’lanish. Muhitning magnit sindiruvchanligi. Moddalarning magnit xususiyatlari. 
Magnit maydoninng tokli o’tkazgichga ta’siri (Amper kuchi) va harakatdagi zaryadga 
ta’siri (Lorens kuchi). Xoll effekti. Parallel toklarning o’zaro ta’siri. Magnit oqimi. 
Elektromagnit induksiya qonuni. Tinch turgan berk konturda va harakatdagi o’tkazgichda 
induksiyalanadigan elektr toki (EYuK)ni hisoblash. O’zinduksiya va o’zaroinduksiya 
EYuK ni hisoblash. Magnit maydoni energiyasi va uning zichligi. O’zgaruvchan tok 
(kuchlanish)ning effektiv qiymati. Aktiv va reaktiv (induktiv va sig’im) qarshilikli 
o’zgaruvchan tok zanjiri parametrlarini hisoblash. O’zgaruvchan tokning ishi va quvatti. 
Tebranish konturning parametrini hisoblash. Elektronning metalldan chiqish ishi. 
Termoelektron emissiya. Elektron lampalar. Metallarda kontakt hodisalari. Termo-EYuK 
ni hisoblash. Elektrolitlarda 14 elektr toki. Elektroliz uchun Faradey qonunlari. Gazlarda 
elektr toki. Nomustaqil va mustaqil gaz razryadlari. b) Laboratoriya mashg’ulotlari 

---

bo’iyicha (60 soat). Elektrostatik maydoni o’rganish. O’zgaruvchan tokda ishlaydigan 
Uitson ko’prigi yordamida kondensatorning sig’imini aniqlash. Elektr o’lchash 
asboblarini o’rganish. (Ampermetr va voltmetrni darajalash). O’zgarmas tok ko’prigi 
yordamida o’tkazgichlarning qarshiligini aniqlash. O’zgarmas tokning murakkab zanjiri 
qonunlarini o’rganish. Akkumulyatorlar batareyasining foydali quvvatini va FIKni 
iste’mol qilinayotgan tok kuchiga bo’lgan bog’lanishini aniqlash. Magnit maydoni 
induksiyasini aniqlash. Metall (mis) qarshiligining temperaturaga bog’liqligini o’rganish. 
Metall termoparani darajalash va uning termoelektr yurituvchi kuchini aniqlash. Faradey 
soni va elektronning zaryadini aniqlash (Misning elektroximiyaviy ekvivalentini 
aniklash). Tangens-bussol yordamida Yer magnit maydonining gorizontal tashkil 
yetuvchisini aniqlash. O’zinduksiya koeffisiyenti va sig’imni o’lchash hamda 
o’zgaruvchan tok zanjiri uchun Om qonunini tekshirish. 

---

4.Yarim o’tkazgich chegaralarida kontakt hodisalar 
Qattiq jism o'tkazuvchanlik turi bilan farqlanuvchi yoki o‘tkazuvchanlik 
turi bil xil boiib, solishtirma qarshiligi bilan farqlanuvchi 
sohalari orasidagi kontakt natijasida hosil bo‘ladigan o‘tkinchi qatlam