Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

Ferromagnetizm xususiyatiga ega moddalarda magnetiklik xussiyati 1 dan 
past bo’ladi μ >> 1. 
Uzun solenoid ichidagi magnit maydonining kuchlanganligi quyida-giga teng:


In
H

(13) 
bu yerda In – ko‘paytma amper-o‘ramlar soni; 

- solenoid uzunligi;
n – solenoidning o‘ramlar soni. 
Agar tokli o‘tkazgichni – tashqi magnit maydonda joylashtirsak (5 - 
rasm), u paytda bu o‘tkazgichga kuch ta’sir etadi. 
N S 
I 
B

5 – rasm. 
Bir jinsli magnit maydondagi tokli o‘tkazgichga ta’sir qiluvchi kuch 
o‘tkazgichdan o‘tayotgan tokning kuchi, o‘tkazgichning uzunligi, magnit 
maydon-ning induksiyasi bilan magnit maydon chiziqlari orasidagi 
burchakning sinusiga ko‘paytmasiga teng, ya’ni: 

sin


B
I
F

(14) 
Agar o‘tkazgich ixtiyoriy shaklda va magnit maydon bir jinsli bo‘lmasa, 
u paytda (14) ifoda quyidagicha bo‘ladi: 

sin


B
Id
dF

(15) 
va Amper qonuni deb ataladi. 
F 

---

O‘tkazgichda tokni hosil qilgan tartibda harakatlanayotgan zaryadlarga 
magnit maydon ta’sir qiladi. Shuning uchun Amper qonunidan foydalanib 
magnit maydonda harakatlanuvchi zaryadga ta’sir etuvchi kuchni topish 
mumkin. 
Amper qonunidagi tokning kuchi quyidagiga teng: 
qnvS
jS
I


(16) 
bu yerda j – tokning zichligi; S – o‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzasi; q – 
elementar zarrachaning zaryadi; n – zarrachalarning konsentratsiyasi;
v – ularning tartibli harakat tezligi. 
Bu ifodani (14) ga qo‘ysak quyidagi hosil bo‘ladi: 


sin
sin




qvBN
B
qnvS
F

(17) 
bu yerda 
nV
nS
N



- tekshirilayotgan o‘tkazgichning hajmidagi elektr zaryad-
larning umumiy soni. Binobarin, harakatlanayotgan har bir zaryadga magnit 
maydonining ta’sir kuchi – Lorens kuchi quyidagiga teng bo‘ladi: 

sin
qvB
N
F
F
л


(18) 
bu yerda 

- V va v vektorlar orasidagi burchak. 
Lorens kuchi magnit induksiyasi va zarrachaning harakat tezligi yotgan 
tekislikka perpendikulyar yo‘nalgan bo‘ladi (6-rasm) va markazga intilma 
kuchdan iborat bo‘ladi: 
л
F

В

В


v


v

q>0
л
F

q<0
6 – rasm. 
Binobarin,
qvB
R
mv

2
(19) 
bu yerda m – zarrachaning massasi; 

=90
0
. 
(19) dan ko‘rinadiki, magnit maydondagi zaryadli zarrachaning harakat 
trayektoriyasi aylanadan iborat bo‘lib, uning radiusi quyidagiga teng: 
B
v
q
m
R

(20) 

---

Zarrachaning aylanish radiusini bilgan holda, uning aylanish davrini aniqlash 
mumkin:
qv
m
v
R
T


2
2


(21)
Umumiy holda harakatlanayotgan elektr zaryadga magnit maydondan 
tashqari yana ham elektr maydon ta’sir qiladi. U paytda zaryadga ta’sir etuvchi 
natijaviy kuch quyidagiga teng bo‘ladi:
 