Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

p-n о ‘tishning to‘g ‘ri ulanishi. Agar p-n o‘tishga tashqi kuchlanish 
U
0
 berilsa, muvozanat buziladi va undan tok oqib o‘ta boshlaydi. 
Kuchlanish manbaining musbat qutbi p - sohaga, manfiy qutbi esa n - 
sohaga ulansa, p-n o‘tish to‘g ‘ri ulangan yoki to‘g ‘ri siljitilgan deb 
ataladi (2-rasm). 

---

5.Dia-para va perromagnetizm tabiati
Dia para- va perromagnetizm tabiati 
Magnetizm Nima? 
Magnetizm (magnit soʻzidan) — elektr toklarning oʻzaro taʼsiri, toklar va 
magnitlar yoki magnit momentga ega bulgan jismlar orasidagi mavjud oʻzaro 
taʼsir jarayonida sodir buladigan hodisalar. Bu taʼsir magnit maydonga 
bogʻliq. Magnit maydon esa mikrozarralar (elektron, proton, neytron) ning 
elementar magnit maydoni tufayli paydo boʻladi. Mikrozarralarning magnit 
maydoni ularning tuzilishiga va maʼlum yoʻnalishidagi tartibli harakatiga 
bogʻliq. 
Elektr va magnetizm hodisalarining o'zaro uzviy bog’liqligi, parranda pati va 
hayvon junining qahraboga, temir qirindilarining magnitga tortilishi kabi 
oddiy fizik jarayonlar orqali,butun Yevropaning eng yuksak zehn zakovat 
egalarining farazlarida mavjud edi. Ilmiy adabiyotlarda po’lat ignaning elektr 
uchqunlari bilan magnitlanib qolganligi hamda, kompas magnit strelkasining 
chaqmoq ta’sirida magnit xususiyatidan mosuvo bo'lganligi haqida faktlar 
allaqachon mavjud edi. Galvanizm bo’yicha risolasida (1804 yil) Aldini, Volt 
ustuni tufayli magnitlanib qolgan po’lat igna haqida, Romanozi esa, magnit 
strelkasining Volt ustuni ta’sirida magnitsizlanib qolganligi haqida yozgan 
edi. Lekin, bu faktlarning barchasi tasodifiy kuzatuvlar shaklida bo’lib, ular 
umumlashtirilmagan va mufassal yoritilmagan edi. 
Orbital mexanik momentni aniqlash 
Yerning magnetiklik xususiyati 
Har bir jism maʼlum miqdorda magnit xususiyatiga ega. Shuning uchun 
jismlarning magnit xususiyatlarini urganishda magnetiklar degan tushuncha 
kiritilgan. Yer, Quyosh va yulduzlar ham magnit xususiyatiga ega (q. Yer 

---

magnitizmi). Magnit maydon kosmik fazoda ham mavjudligini kosmik 
zaryadli zarralarning harakatida koʻrish mumkin. Magnetizm hodisalarining 
kosmik fazodan mikrozarralargacha taalluqli boʻlishi ularning fan va 
mexnikadagi ahamiyatining nihoyatda kattaligini bildiradi. Jismlarning 
magnit xususiyatlari Magnetizmga ega atomlarning tabiati va ular oʻrtasidagi 
oʻzaro taʼsir harakteri bilan aniqlanadi. Odatda, jismlar Magnetizmi elektron 
vayadro Magnetizmlaridan farqqiladi. Magnetizm orbital va spin 
Magnetizmga boʻlinadi. Kimyoviy elementlarning Mendeleyev davriy 
sistemasipa joylashishidan ularning magnit xususiyatlarini aniqlash mumkin. 
Mas, inert gazlarning atom elektron qobiqlarining magnit qismlari yoʻq, 
chunki elektron qobiqning orbital va spin magnit momentlarining yigʻindisi 
nolga teng . Ishqoriy metallarda atom, elektron orbital momenti nolga teng 
boʻlgani uchun, ularning magnit qiymati valent elektronning spin momenti 
qiymatiga teng . 
Magnetiklik xususiyatiga ega bo’lgan moddalar o’zaro di va para magnetiklik 
xususiyatiga ega bo’lishadi. Bu esa ularning magnatikligidan dalolat beradi. 
Moddalarning magnit maydoni 
Tokning magnit maydoni 
Hozirgi kunda, har qanday maktab laboratoriyasida, o’rtasidagi teshikdan 
elektr simi o’tgan karton qog’ozga temir qirindilarini sochib, «elektr qarama 
qarshiligi uyurmasi» hodisasini namoyish qilish orqali, oddiy maktab 
o’quvchisi ham Ersted tajribasini oson takrorlashi mumkin. Lekin, 
Erstedgacha bo'lgan hamda, Erstedning o’zi faoliyat yuritgan davrda bu 
narsaning mohiyatiga erishish oson bo’lmagan. Ersteddan avval ham, elektr 
tokining magnit xususiyatlarini aniqlashga urinishlar ko’plab bo'lgan. 
Masalan, rus fizigi Petrov, batareya qutblarini temir va po’lat plastinalari bilan 
ulab, tokning magnit xususiyatini «tutib olmoqchi» bo’lgan. Petrov o’zining 
tajriba xonasida bir necha kunlab vaqt o’tkazib, biroq aniq natijaga erisha 

---

olmagan. Shuningdek boshqa usul va vositalar bilan mazkur hodisani 
aniqlashga urinishlar haqida ma’lumotlar bor, biroq, elektr tokining magnit 
xususiyatlarini birinchi bo’lib to’liq o’rganib chiqqan va batafsil ilmiy tahlil 
yordamida yoritib bergan olim bu baribir Ersted bo’ldi. 
- Stoletov qiyshiqligi diagrammasi