Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

sxemasi 
Biba modeli.
Ushbu model Bell-LaPadul modelining 
modifikatsiyasi bo‘lib, ma’lumotlar yaxlitligini ta’minlashga 
yo‘naltirilgan. Biba modelining bazaviy qoidalari quyidagicha 
ifodalanadi: 
1.
“Yaxlitlikning oddiy qoidasi” (Simple Integrity, SI).
Ushbu 
qoidaga binoan subyekt o‘zining sathidan past yaxlitlik sathidan 

---

112 
axborotni o‘qiy olmaydi. Yaxlitlikning uchta sathiga ega tizimda ushbu 
qoidaning amalga oshirilishiga mos axborot oqimlari sxemasi 
4.13–rasmda keltirilgan. 
Subyekt 
o‘qishi
A obyekt
B obyekt
C obyekt
Yuqori 
sath
O‘rta 
sath
Past sath
4.13-rasm. “Simple integrity” xususiyati uchun axborot oqimlari 
sxemasi 
 
2.
“-Yaxlitlik” (-Property).
Ushbu qoidaga binoan subyekt 
o‘zining sathidan yuqori yaxlitlik sathiga axborotni yoza olmaydi. 
Yaxlitlikning uchta sathiga ega tizimda ushbu qoidaning amalga 
oshirilishiga mos axborot oqimlari sxemasi 4.14–rasmda keltirilgan. 
Subyekt 
yozishi
A obyekt
B obyekt
C obyekt
Yuqori 
sath
O‘rta 
sath
Past sath
4.14-rasm. “-Property” xususiyati uchun axborot oqimlari sxemasi 
3.
“Chaqiruv xususiyati” (Invocation Property).
Ushbu qoidaga 
binoan subyekt yaxlitlikning yuqori sathidagi subyektdan servisni so‘ray 
olmaydi. 

---

113 
Ta’kidlash lozimki, Biba modelidagi yaxlitlik sathlarini 
ishonchlilik sathi sifatida qabul qilmoq lozim. Mos axborot oqimlarini 
esa axborotni ma’lumotlarning yuqori ishonchli majmuidan ishonchligi 
pastrog‘iga va aksincha uzatish kabi qabul qilish lozim. 
Mantiqiy va fizik foydalanishlarni boshqarish. 
Foydalanishni 
boshqarishning mantiqiy vositalari infrastruktura va uning ichidagi 
tizimlarda mandat, tasdiqlash, avtorizatsiya va majburiyatlar uchun 
foydalaniladi. Ushbu komponentlar tizimlar, ilovalar, jarayonlar va 
axborot uchun foydalanishni boshqarish choralarini qo‘llaydi. 
Shuningdek, foydalanishni boshqarishning mazkur usuli dastur, 
operatsion tizim, ma’lumotlar bazasida ham qo‘llanilishi mumkin. Fizik 
foydalinishni boshqarish mexanik ko‘rinish bo‘lib, qulflanuvchi 
xonadan fizik foydalanishga o‘xshatish mumkin. Foydalanishni 
boshqarishni aslida mantiqiy va fizik turga ajratishning o‘zi noaniq 
hisoblanadi. Masalan, fizik nazoratlash odatda dasturlar, kartadagi 
chiplar va dasturiy ta’minot orqali ishlovchi elektrik qulflar orqali 
ishlaydi. Ya’ni, bu o‘rinda fizik foydalanishga mantiqiy deb ham qarash 
mumkin.