3.axborot texnologiyalari (m.aripov, b.begalov va b.) (1)
-»Kompyuteryuklanyapti. -»Kompyuterro'yxatigaolishnitalabqilyapti. ->Sizo'zaccountingizbo'yichamaxfiyso'zingiznikiritib,ro'yxatgaolinasiz(registratsiyadano'tasiz). -»Ishstoliyuklanmoqda. Kompyuter yuklangandan keyin ro'yxatga olish darchasi chiqadi.Fedora, Mandrake va SUSE distributivlarining ro'yxatga olish darchasiquyidako'rsatilgan.
Fedora СO F I Cr M an d rak elin o x
16-rasm. Fedora, MandrakevaSUSE daro'yxatgaolish
Agar Mandrake va SUSE da foydalanuvchi yaratilgan bo'lsa, ularfoydalanuvchini tenglashtirish imkonini beradi. Quyida ko'rsatilganholda sistemada «janet» nomli foydalanuvchi mavjud. Agar boshqafoydalanuvchilarbo'lsa,ularninghamnomiko'rsatiladi. Sichqoncha tugmasini foydalanuvchi ustiga bosib,uni belgilashmumkin.SUSEdafoydalanuvchinomiLoginmaydonidako'rsatiladi. Maxfiyso'zkiritilgandankeyinGOtugmasinibosganda foydalanuvchi * yaratiladi.Mandrakedaesa w»•*r 17-rasmda ko'rsatilgan ± t»r*t darchachiqadi. *»-«4?, Foydalanuvchini tan iP m w o rd :
lab,maxfiyso'znikiritib, Sastiontyp*cv■* Logintugmasinibossangiz, rtfi ro'yxatgaolinadi.
17-rasm.Mandrakedaboshqaro'yxatgaolishdarchasi
Fedora da foydalanuvchi nomi kiritilib,Enter tugmasini bosishorqali Username maydoni Password ga almashadi. U yerda maxfiyso'znikiritib,Enterning bosilishiro'yxatdano'tishnita’minlaydi. Ko'pginaLINUXversiyalari grafik tizimni tanlashimkoniyatiniberadivasizulardan bittasini tanlashingizkerak.Sessiontypenomli maydondaqo'yilganvariantdanbirinitanlashkerak. OdatdagiholdaKDEishchistoliishgatushiriladi,lekinfoydalanuvchi o'ziga kerakli muhitni tanlashi mumkin. Xavfsiz rejimdaLINUXbuyruqlarsatriniyuklaydi. Dastlabki ro‘yxatga olish. Birinchi foydalanuvchini ro'yxatga olishturli sistemalarda turlicha bo'ladi. Masalan, Mandrake va SUSE dastlabkifoydalanuvchinio'rnatishjarayonidayaratishsa,Fedoradarooto'rnatiladi va dastlabki yuklanishda foydalanuvchi yaratish imkoniniberadi. Mandrakedabirinchiro'yxatgaolingandankeyinMandrakeFirstTime Wizard (Mandrake ning dastlabki yuklanishi) protsedurasiishga tushiriladi va unda quyidagi vazifalarda yordam berilishi haqidaaytiladi. ♦*Birnechaqadamdaishstoliningasosiymoslashishlariniqilish. • «Sizning versiyangizni ro'yxatga olish va sizni, qo'shimcha xizmatlarvaimkoniyatlaruchunMandrakeclubgaa’zoqilish. Keyingi qadamda Choose Desktop(ish stolini tanlash) darchasichiqadivaundasizo'zingizgayoqadiganishstolinitanlashingizmumkin.Ishstolitanlanganidankeyinmavzu tanlashdarchasidakeraklimavzu tanlanadi.Mavzu— buaniq bir ranglar yig'indisibo'lib, ularning har birida darcha chegaralari,shriftlar, znachoklarva boshqaparametrlar bor. Kerakli ko'rinish tanlanganidan keyinNexttugmasibosilishikerak. Mandrake FirstTime Wizard masteri Mandrakeclub da o'z nominiyaratib ro'yxatga turish imkoniyatini beradi. Mandrakeclub a’zosiga birqancha dasturlarni ko'chirib olish, forumlarda ishtirok etish imkoniyativa boshqa bir qancha xizmatlarga chegirmalar beriladi. Foydalanishningdastlabkioyibepulbo'lib,foydalanibko'rishmumkin. Master ishini tugatganidan keyin ish stoli va qarshilovchi darchachiqadi.Budarchaningharyuklanishdachiqishinixohlamasangiz,
18-rasm.KDEishstoli Open This Window an ****** (yuklanishda shu darchani ko'rsatish)bo'limidanbelginiolibtashlab,Closetugmasinibosishkerak. SUSE ning ham birinchi yuklanishida qarshilovchi darcha bilanSUSEsistemasiningWeb-sahifasigahavolako'rsatiladi. Ish stoli tarkibi. Ko'pchilik ish stollari oddiy komponentlarga egabo'ladi.BuWindowsfoydalanuvchilarigatanish. Ish stolida znachoklar bo'ladi, ular yuqoridagi holda 2 ta bo'ladi.Ma’lum amalni bajarish uchun kerakli znachok ustiga 2 marta bosishkerak. Ish stoliga yana znachok qo'shish, yo'qotish, umuman moslashmumkin. Pastki qismda panel joylashgan bo'lib, uni chapga, o'ngga, tepagaqo'yishmumkin.Vayanaortiqchabirpanelgaegabo'lishmumkin. л■®г.■.■■'.■ rfeLovoirnuna fedam v • . ,
* ^ 13о ft. ' ; ° —
19-rasm.Fedora da KDE va GNOME ish stollari
126
19-rasmningchapqismidabirnechaznachoklarbo'lib,ulamiko'paytirish yoki bir nechtasini yo'qotish mumkin. O'ngroqda 4 tatugmaga ega qism bo'lib,bular bir virtual ish stolidan keyingisigao'tish imkonini beradi. Undan o'ngroqda aktiv panel bo'lib, u yerdaishlayotgan jarayonlar ko'rsatiladi. Yana o'ngroqda sistema jihozlariznachoklaribo'lib,o'ngdasoat joylashgan.Bularninghammasinifoydalanuvchio'zgartirishimumkin.
20-rasm.Fedora va Mandrake dagi KDE ish stollari
KDEva GNOMEishchistollari.Mashhur 2 ish stollari— buKDE va GNOME.Ular bir-biriga o'xshash bo'lib, Fedora distribu-tiviningishstollari21-rasmdako'rsatilgan. Ularjudao'xshashbo'lib,ikkalasidahamCrashvaHomeznachoklari bor.GNOME da yana ikkita qo'shimcha znachok bor.Paneldagiznachoklar bir xil. Bularfoydalanuvchiga mos va qulaybo'lgan muhitni yaratib berish uchun bir-biriga o'xshash qilingan.QuyidaFedoravaMandrakeningKDEishstoliko'rsatilgan. TurliLINUXversiyalaridaKDEznachoklariturlixilbo'ladi. Panel. KDE va GNOME ish stollari panellari quyida ko'rsatilgan(yuqoridaKDE,pastdaGNOME).
21-rasm.Fedora da KDE va GNOME ish stollari
Panellarbirxilseksiyadantashkiltopgan: ••Znachoklarpaneli.Chapdagiqismbo'lib,dasturlarningznachoklariga ega. Ular bosilganda dastur ishga tushadi. Ustiga sichqonchaolibborilgandaqo'shimchama’lumotchiqadi.
• -Ish stollaridan bir-biriga o'tish xizmati. Bunda 4 ta qism tugmalarbo'lib,virtualishstollaridanfoydalanishimkoniniberadi. • «Vazifalar paneli. Ayni vaqtda foydalamlayotgan dasturlar nomlari.KDEishstolibittaochiqdastur bo'lib,uXSettingsnomibilanataladi. GNOME2 ochiq dastumi — OpenOffice va Mozilla brouzeriniko'rsatmoqda. Dastumi aktiv qilish uchun uning ustida sichqonchanibittabosishkerak. • «Sistema bildirish qismi.Panelning o'ng qismida moslashishni olibborishmumkinbo'lganqismbo'lib,ularnibosishorqalipaydobo'ladigan muloqot darchasida tezda moslashishlami olib borish mumkin.O'ng burchakda soat joylashgan,sichqoncha uning ustiga olibborilganda joriy sana va yil ko'rsatiladi. Agar sichqonchani uning ustidabossangiz, taqvim chiqib, siz unda oylar va yillami ko'rib chiqishingizmumkin. Sichqonchaning o'ng tomonini soat ustida bosganda, maxsusyordamchidarchadasanani,vaqtnimoslashvasoatko'rinishinio'zgartirishimkoniyatiberiladi.Bularappletlardebataladi. • ‘Panelniberkitishtugmasi.Ostkipanelningharikkala yokibirtomonida strelkasimon tugma bo'lib, uni bosish orqali ostki panelniberkitishmumkin.Bundapanelqaytaochishimkoniniberadigantugmako'rinishigao'tadi. Eng chapdagi tugma — bosh panelni ochish uchun imkon beruvchitugmaqizilshlapako'rinishidatasvirlangan. Ishstolibilanishlash.Ishstoli— buba’zikomponentlardaniborat maydon. Unda siz kerakli znachoklarni bosib, dastumi darchaorqali ishlatishingiz mumkin. Ayni vaqtda bir-biriga bog'liq bo'lmaganbirqanchadarchalamiochishingizmumkin. Ish stoliqulay ishlashuchunbir qanchakomponentlarnitaklifqiladi.Windowsfoydalanuvchilaribularningko'pqismibilantanishdirlar. • ‘Belgilar.Sichqonchani belgilar ustida bosishorqalidasturlarniishga tushirishingiz mumkin. Odatda, belgilar sichqoncha tugmasini 2marta bosish orqali, panel tugmalari esa bir marta bosish orqali ishgatushiriladi. Ammo bularni o'z xohlaganingizcha qo'yishingiz mumkin.Bukeyinroqko'rsatibo'tiladi. • ‘Menyu.LINUXOS 2 turdagi,ya’ni bosh menyuva kontekstmenyulami taklif etadi.Siz bumenyularga bo'limlar qo'shish yokiolib tashlash imkoniyatiga egasiz. Odatda, yangi dastur o'matilganda,uningnomiboshmenyudachiqadi. — Boshmenyu.BuxuddiWindowsdagidekostkipanelchaptugmasinibosishorqaliishgatushiriladi.Undamavjuddasturlarva
boshqarishutilitlaribo‘limlaribor.KDEdabu«К»harfibilan,GNOMEda esa panja belgisi orqali tasvirlangan tugmadan iborat. LekinLINUXning turli versiyalarida o‘z maxsus belgisi ham bor. Fedora daqizilshlapa bo‘lsa,SUSEpanelida yashilajdar boshi tasvirlangantugmalarmavjud. — Kontekst menyusi. Bu sichqonchaning o'ng tugmasi bosilgandachiqadiganyordamchidarchabo'lib,uturlivazifalamibajarishimkoniyatini beradi. Masalan, ish stolining bo'sh qismiga bosilgandabir menyu, znachoklami bosganda boshqa menyu, panelga bosilgandaesa yana boshqa bir menyu chiqadi. Menyu belgilangan obyekt ustidaamalbajarishimkoniyatiniberadi.