Texnologiyalaridan foydalanish

Keywords: Technology, teacher, innovation, activity, training, special disciplines, 
scientific-methodical article. 
Respublikamizning pedagogik olimlari va metodistlari tomonidan ta’limni 
takomillashtirish, ya’ni sifatini yaxshilash jarayonini texnologiyalashtirish, 
jadallashtirish va mazmunini boyitish, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni 
qo‘llashga oid nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘pgina ilmiy-uslubiy 
tadqiqotlar olib borilgan va olib borilmoqda. Masalan, H.Rashidov tomonidan 
“O‘zbekistonda o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limini rivojlantirishning ijtimoiy-
pedagogik va nazariy-metodologik asoslari” ishlab chiqilgan. N.A.Muslimov 
“Bo‘lajak kasb ta’limi o‘qituvchilarini kasbiy shakllantirish muammolari”ni tadqiq 
etganlar. Ushbu izlanishlar ta’lim muassasalarida maxsus fanlarni o‘qitish va 
ishlab chiqarish ta’limini takomillashtirish masalalari bo‘yicha olib borilgan. 

---

Ilm-fan, texnika, texnologiya hamda ishlab chiqarishning bugungi yuksak 
taraqqiyoti о‘z-о‘zidan yangi ijtimoiy talablarni kun tartibiga qо‘ymoqda. Mazkur 
ijtimoiy talablar sirasida jamiyat, qolaversa, uning negizida sohalar rivojini 
harakatga keltiruvchi kuch – malakali kadrlarni tayyorlash, ana shu maqsadga 
yо‘naltirilgan tizimni takomillashtirish muhim ahamiyatga ega. Malakali kadrlarni 
tayyorlashga bо‘lgan ehtiyoj ishlab chiqarish korxonalari paydo bо‘lgan, sanoat 
sohasi rivojining ilk bosqichlarida yuzaga kelgan bо‘lsada, hanuzgacha о‘z 
dolzarbligini yо‘qotmay kelmoqda. Buning asosiy sabablari jamiyatning ijtimoiy, 
iqtisodiy va madaniy taraqqiyotiga bog‘liq ravishda yangidan-yangi yо‘nalishlar, 
ixtisosliklarning paydo bо‘lishi, ular bо‘yicha kadrlar tayyorlash zaruriyatining 
vujudga kelishi, о‘zgaruvchan, tezkor davrda mutaxassislarning kasbiy bilim, 
malaka va mahoratlarini izchil ravishda oshirib borishga bо‘lgan ehtiyojning 
shakllanishi, shuningdek, mutaxassis sifatida mehnat bozoridagi kuchli raqobatga 
bardosh bera olishga bo‘lgan talabning ortishi sanaladi.[9] 
Ushbu ishlar ta’lim muassasalari o‘quv rejasiga kiritilgan maxsus fanlarni 
o‘qitish samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan. Ammo, respublikamizda va 
yaqin xorijiy mamlakatlardagi mavjud ilmiy-metodik maqola va adabiyotlarning 
tahlili, maxsus fanlarni to‘laqonli zamonaviy ta’lim texnologiyalari asosida 
shaxsga qaratilgan o‘qitishning nazariy va amaliy jihatlarini tadqiq qilish bo‘yicha 
yetarlicha ilmiy-metodik izlanishlar olib borilmaganligidan dalolat beradi. Maxsus 
fanlarni o‘qitishda, o‘qitishning zamonaviy texnologiyalarini qo‘llash 
imkoniyatlarini o‘rganishdan oldin, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limida maxsus 
fanlarning o‘ziga xos xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. 
1. O‘quv materialida texnikaga bog‘liq masalalar yoritilgan maxsus fanlar. 
2. O‘quv materiallarida mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasiga bog‘liq 
masalalar yoritilgan maxsus fanlar. 
3. O‘quv materialida xom-ashyo materiallariga bog‘liq masalalarni 
yorituvchi maxsus fanlar. 
4. Ishlab chiqarishni tashkil etish, boshqarish va iqtisodiyoti to‘g‘risida 
o‘quv materiallarini o‘zida qamrab olgan maxsus fanlar.[5] 
Hozirgi davr ta’lim taraqqiyoti yangi yo‘nalish – innovatsion pedagogikani 
maydonga olib chiqdi. "Innovatsion pedagogika" termini va unga xos bo‘lgan 
tadqiqotlar G‘arbiy Yevropa va AQShda 60-yillarda paydo bo‘ldi. Yangilik 
kiritishning sotsial-psixologik aspekti amerikalik innovatik E.Rodjers tomonidan 
ishlab chiqilgan. U yangilik kiritish jarayoni qatnashchilarining toifa(tip)lari 
tasnifini, uning yangilikka bo‘lgan munosabatini, uni idrok qilishga shayligini 
tadqiq etadi. 

---

Innovatsiya (inglizcha innovation) – yangilik kiritish, yangilikdir. 
A.I.Prigojin
Innovatsiya deganda muayyan ijtimoiy birlikka - tashkilot, aholi, jamiyat, 
guruhga yangi, nisbatan turg‘un unsurlarni kiritib boruvchi maqsadga muvofiq 
o‘zgarishlarni tushunadi. 
O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limida maxsus fanlardan o‘quv adabiyotlarini 
yaratish va amalda joriy etish metodikasi A.G‘afforov, o‘quv adabiyotlarini 
ekspertizadan o‘tkazish jihatlari H.Saidova tomonidan o‘rganilgan hamda ularni 
takomillashtirish bo‘yicha qator takliflar berilgan. Kasb-hunar maktablari 
o‘quvchilari maxsus fanga tegishli faoliyat usuli bo‘yicha yetarli bilim va 
ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari kerak. U.D.Xidirov, K.J.Mirsaidov, R.K.Choriyevlar 
maxsus fanlarni o‘rganishdan maqsad «o‘quvchilarda hozirgi zamon texnikasi va 
ishlab chiqarish texnologiyasi bo‘yicha kasbiy mahoratni shakllantirishdir», deb 
fikr yuritib, maxsus fanlarni o‘qitishda qo‘yiladigan didaktik tamoyillarni 
keltirganlar. Maxsus fanlardan o‘quv dasturlarini tuzish va dars jarayonini mazkur 
dasturlar asosida tashkil etish uchun quyidagilarni inobatga olish lozim: 
1. O‘quv dasturlari va ish rejalarini tuzishda fanlar va mavzularning ketma-
ketligiga e’tibor qaratish; 
2. Kasb-hunar maktablari o‘quvchilarining umumiy o‘rta ta’lim maktabidan 
olgan bilimlarini chuqurlashtirish va mukammallashtirish maqsadida o‘rta maxsus, 
kasb-hunar ta’limi tizimida fizika, kimyo va matematika fanlaridan chuqurroq 
bilim berish; 
3. Maxsus fanlardan yangi pedagogik texnologiyalarini joriy etishda 
o‘quvchilarga ko‘proq turli ishlab chiqarish korxonalari tomonidan chiqariladigan 
mahsulotlarni tayyorlashda bajariladigan texnologik jarayonlarning amaliy 
yo‘nalishini kuchaytirishga e’tiborni qaratish kerak.[6] 
Ta’lim berishda zamonaviy o‘qitish texnologiyalarini amalda qo‘llash 
mexanizmini har bir ilm ma’rifat dargohida faoliyat ko‘rsatayotgan ta’lim 
beruvchilar mukammal bilishlari lozim. Inkor qila olmaymizki, hozirgi kun ta’lim 
oluvchilari, avvalgi ta’lim oluvchilardan o‘z salohiyatlari bilan tubdan farq 
qiladilar. Masalan, zamonaviy o‘qitish texnologiyasini dars jarayonida 
foydalanilishi uchun o‘qituvchi: 
- kommunikasiya-axborotlarni qabul qilish va yetkazib berish; 
- o‘quvchilarni ta’lim olishga motivasiya-qiziqtirish; 
- o‘qitishni vizuallashtirish-ko‘rgazmalilik tamoyili (yuqori darajada amalga 
oshirish) asosida boshqarish kabi mahoratlariga ega bo‘lishi zarur.[7] 
Zamonaviy o‘qitish texnologiya usullarini o‘zida shakllantira olgan, 
ko‘nikma hosil qilgan o‘qituvchi, o‘z ish faoliyatida, ya’ni dars berish jarayonida 

---

albatta, kompyuter, kodoskop, flipchart va pinbord o‘quv xona taxtasi kabi texnik 
vositalardan foydalanish mahoratiga ega bo‘ladi. Dars jarayonida ta’lim maqsadini 
amalga oshirish ya’ni ta’lim oluvchilarga ta’lim mazmunini yetkazib berishda 
motivasiya (qiziqish) uyg‘otish va vizuallashtirish usullari, didaktik materiallar, 
texnik vositalar majmuasidan jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichi uchun 
iqtisodiy o‘sish omillarining sifat jixatdan takomillashib borishi jarayoni xos. 
Fan texnika taraqqiyotining ilg‘or natijalarini qo‘llash, ishlab chiqarishni 
intensivlashtirish, yuqori samarali innovatsion texnologiyalardan foydalanish bilan 
bir qatorda eng muhimi yuqori malakali mutaxasislar tayyorlash bu boradagi 
muhim yo‘nalishlardan biri hisoblanadi.[4] 
Hozirgi kunda ishchi kuchining miqdor va sifat jihatlari o‘rtasidagi nisbat 
keskin o‘zgarib bormoqda. Mustaqil ishni bajarish uchun talabaga axborot manbasi 
sifatida darslik va o‘quv qo‘llanmalar, uslubiy qo‘llanma va ko‘rsatmalar, 
ma’lumotlar to‘plami va banki, ilmiy va ommaviy davriy nashrlar, internet 
tarmog‘idagi tegishli ma’lumotlar, berilgan mavzu bo‘yicha avval bajarilgan ishlar 
banki va boshqalar xizmat qiladi. 
Xulosa qilib aytganda ta’lim rahbariyati tomonidan talabalarga mustaqil 
ishlarni o‘z vaqtida bajarish uchun amaldagi me’yorlar asosida jihozlangan o‘quv 
zaliga ega bo‘lgan kutubxona, uslubiy kabinetlar, auditoriyalar, yetarli kompyuter 
texnikasiga ega bo‘lgan kompyuter sinflari va internet tarmog‘idan samarali 
foydalanish uchun shart–sharoitlar yaratilgan bo‘lishi zarur deb o’ylayman. 
Innovatsion texnologiyalar asosida o’qitish usullaridan foydalanib,o’quvchilarga 
bilim berish hozirgi kunda muhim o’rin egallaydi.