Tez buziladigan yuklarni tashiydigan avtotransport vositalarini va sovutish moslamasining samaradorligni baholash

α
n
– havodan refrijeratorning tashqi yuzasiga issiqlik uzatish 
koeffisiyenti, 
 
Vt/(m
2
K); 
 
b
i 
– i-chi qatlamning qalinligi, m; 
 
λ
i 
– i-chi qatlamning issiqlik o‘tkazish koeffisiyenti, Vt/(m K); 
 
α
v 
– refrijerator ichki devorining havoga issiqlik uzatish 
koeffisiyenti, 
 
Vt/(m
2
K); 
 
n 
– ko‘rilayotgan zonadagi qatlamlar soni. 
 
α
n
koeffisiyenti refrijerator uchun quyidagi empirik formula bilan 
aniqlanadi
 

n 
= 4,9 + 15 

v
v
 
Bu yerda v
v
 
– avtomobil tezligi , m/s.
 

n 
= 4,9 + 15
6
,
23
=
77,77 Vt/m
2
K
 
Koeffisiyent
α
v
kuzov ichidagi havo oqimining tezligiga bog‘liq bo‘-lib, 
quyidagi tenglama bilan aniqlanadi.
 

v
= 5,3 + 3,6 v
s
 
Bu yerda v
s
– havo oqimining tezligi (0,1 – 0,3 m/s tabiiy va 0,5–0,8 m/s 
sun’iy aylanishda)
 

v
= 5,3 + 3,6

0,6
=
7,46 Vt/m
2
K
 
 

---

The scientific journal vehichles and roads, 2021 №4
31 Научный журнал транспортных средств и дорог, 2021 №4 
K
I
=
46
,
7
/
1
0035
,
0
/
075
,
0
77
,
77
/
1
1


= 0,05 Vt/m
2
K
 
 
K
II
=
01
,
0
006
,
0
/
1
,
0
0129
,
0
1


= 0,06 Vt/m
2
K
 
 
K
III
=
01
,
0
00356
,
0
/
08
,
0
0129
,
0
1


= 0,0445 Vt/m
2
K
 
 

K
J 
= 0,05+0,06+0,0445=0,1545 Vt/m
2
K
 
 
Refrijerator kuzovining o‘rtacha issiqlik o‘tkazish koeffisiyenti quyidagicha 
aniqlanadi, 
 
k = 

k
j 
A
j 
/A
P
 
Bu yerda A
r
– refrijerator kuzovining issiqlik o‘tkazish yuzasi
 
(A
r
= 

A
j
), m
2
 
m –
zonalar soni
Kuzovni harorat almashishini hisoblash usullari 
J-nchi zonadagi hisoblangan issiqlik o‘tkazish yuzasi
 
 
A
j
= (A
nj
A
vj
)
1/2
 
Bu yerda A
nj
va A
vj
– ko‘rilayotgan zonadagi tashqi va ichki yuza maydoni, 
m
2
. 
 
A
I 
= (69,16

64,43)
1/2
= 66,76 M
2
 
 
A
II 
= (34,58

32,22)
1/2
= 33,38 M
2
 
 
A
III 
= (34,58

32,22)
1/2
= 33,38 M
2
 
A
P 
= 133,52 M
2
 
K=0,1545
52
,
133
52
,
133
=0,1545 B
T
M
2
K
 
Yog‘och bruslar va bikrlik elementlari "isiqlik ko‘prik” lari hosil qiladi 
va bular orqali issiqlik oqimi issiqlikdan saqlash qatlamiga nisbatan tezroq o‘tadi. 
Bular o‘rtacha issiqlik o‘tkazish koeffisiyentini 10–30% gacha ortishiga olib keladi, 
ya’ni 
 
k
d
= (1,1 …. 1,3) k = 1,1

0,1545 = 0,17 Vt/m
2
K
 
Bundan tashqari har yili issiqlikdan saqlovchi qatlamning namlanishi va 
eskirishi hisobiga issiqlik oqimini o‘tish koeffisiyenti 3–5% ga ortadi. Demak 
issiqlik o‘tkazish koeffisiyentining hisoblangan qiymati teng.
 
k
p
= (1 + 0,04

ek
)k
d
= (1+0,04

22)0,17 = 0,38 B
T
/M
2
K
 
Bu yerda τ
ek
 
– refrijeratorning kapital ta’mirlashgacha ekspluatasiya qilish 
vaqti.
 
Issiqlik o‘tkazish koeffisiyentining hisoblab topilgan qiymatlari 
belgilangan me’yorlardan ortib ketmasligi kerak. Masalan kuzov harorati – 12
0
S dan 

---

The scientific journal vehichles and roads, 2021 №4
Научный журнал транспортных средств и дорог, 2021 №4 
32 
+ 20
0
S gacha bo‘lgan refrijeratorlarda bu ko‘rsatkich 0,33 Vt/(m
2
K) dan ortmasligi 
kerak. 
Har bir natijalarni sarhisob qilib, quyidagi xulosaga kelish mumkin ko‘p yillar 
davomida muzlatgichli transport vositasining kuzovning tuzilishi rivojlanib, hozirgi 
holatiga keldi. Ammo bu dizaynning ham kamchiliklari bor. Tez buziladigan 
yuklarni tashish talabining kuchayishi bilan refrijeratorli yuk mashinalarining 
kuzovini yaxshilash zarurati paydo bo‘ldi. Xorijiy va mahalliy ishlab chiqaruvchilar 
tomonidan ishlab chiqarilgan turli xil dizaynlarni tahlil qilib, quyidagi xulosalarga 
kelish mumkin: 
Ma’lumki, transport vositasini baholashda asosiy ko‘rsatkich uning ishlash 
xususiyatlari hisoblanadi. Tez buziladigan yuklarni tashishda ATV ga nafaqat 
avtonom sovutish moslamalari, balki to‘g‘ridan-to‘g‘ri avtotransport vositasining 
ichki yonish dvigatelidan boshqariladigan sovutish moslamalari ham ta’sir qiladi. 
Bunday hollarda, avtomobilning asosiy baholangan ishlashi issiqlik o‘tkazish 
koeffisyenti hisoblanadi. Yuqoridagi hisob-kitoblar shuni ko‘rsatadiki, issiqlik 
o‘tkazish koeffisiyenti 0.38 ni tashkil qildi. Bundan poliuretan ko‘pikka qaraganda 
past issiqlik uzatish koyeffisiyentiga ega bo‘lgan boshqa izotermik material bilan 
izotermik tirkamalar ishlab chiqarish zarurati kelib chiqadi. Ko‘pikli poliuretan 
o‘rnini bosadigan ba’zi materiallarni tahlil qilgandan so‘ng, foydalanish uchun 
mumkin bo‘lgan materiallar ro‘yxatini tuzildi. Ushbu material respublikamizda 
iqtisodiy jihatdan foydali bo‘lishi haqiqatini hisobga olgan holda.[8]