Tezislər / Theses

1
, R.N.Qənbərova
2
,
Ə.E. Hüseynzadə
1,2
, Ü.Ə. Həsənova
1,2
, T.M.İlyaslı
1
 
1
Bak
ı
 Dövl
ə
t Universiteti 
2
Az
ə
rbaycan Dövl
ə
t Neft v
ə
 S
ə
naye Universiteti
Bak
ı
, Az
ə
rbaycan 
[e-mail] 
Supervisor: Ələkbər Hüseynzadə 
Açar sözlər: 
Şiff əsasları, orto vanilin törəmələri, azometinlərin reduksiyası. 
Şiff əsasları alifatik və aromatik aminlərin karbonilli birləşmələrlə kon-
densləşmə reaksiyası nəticəsində əmələ gələn azometin qrupu (-CH=N-) 
saxlayan birləşmələrdir. Ümumi formuldan göründüyü kimi, bu birləşmələrin 
ikiqat rabitənin yanında yerləşən azot atomuna sahib olması π-akseptor 
xassələrinin meydana çıxmasına gətirir ki, bu isə öz növbəsində adı çəkilən 
sinifin π-akseptor liqandları kimi çıxış etməsinə imkan verir [1-3]. 
Şiff əsasları və onların müxtəlif metal kompleksləri çoxfunksiyalı birləşmə-
lərdir. Onlar göbələk əleyhinə, antibakterial, malariya əleyhinə, antiproliferativ, 
virus əleyhinə, antipiretik və iltihab əleyhinə xüsusiyyətlərə malikdir. Bununla 
yanaşı, adı çəkilən sinif birləşmələri qlukozidaza və amilaza fermentlərini 
inhibiləşdirə bilməsi və onların bu aktivliyinin şəkər xəstəliyinə qarşı yeni nəsil 
müxtəlif preparatların sintezində istifadə olunması müəyyən olunmuşdur.[3]. 
Bir çox Şiff əsası komplekslərinin yüksək istilik və rütubət sabitliyinə ma-
lik olması onların yüksək temperaturda gedən reaksiyalarda katalizator kimi 
istifadə olunmasını mümkün edir və bir sıra tədqiqatlara əsasən bəzi nüma-
yəndələr yüksək katalitik aktivlik göstərirlər [2]. Lakin ümumi olaraq, Şiff 
əsasları əsasən polyar həlledicilərdə (DMSO) həll olunurlar və buda onların 
tətbiq sahəsini azalda biləcək amillərdən biridir. Bu problemi həll etmək üçün, 
azometin qrupunun reduksiyası aparılır. Reduksiya reaksiyasının başqa 
üstün cəhətlərindən biri də əmələ gələn məhsullar kompleksləşmə reaksiya-
larında daha asan iştirak edirlər. Bundan əlavə, Şiff əsaslarının reduksiya 
məhsullarıda geniş spektrumlu aktivlik göstərirlər [1].
Qeyd olunanları nəzərə alaraq, bromlu orto vanilin əsasında azometin 
sintez olunaraq reduksiya reaksiyası aparılır və bioloji aktivliyi tədqiq olunur. 
Bunun üçün, ilkin olaraq o-vanilinin bromlaşması aparılır və alınmış bromlu 
törəməsinin etilendiamin ilə kondensləşmə reaksiyası nəticəsində Şiff əsası 
sintez edilir. Daha sonra, natrium tetrahidroborat iştirakında reduksiya 
reaksiyası aparılaraq yeni reduksiya məhsulu alınır. 
Alınmış Şiff əsası və reduksiya məhsullarının quruluşu 
1
H, 
13
C NMR və 
kütlə spektroskopiya üsulları ilə tədqiq olunublar. Daha sonra birləşmələrin 
biolji aktivliyi öyrənilib və müsbət nəticələr əldə olunub. 

---