The kuleli case in the ottoman turkish empire

Journal of Social Research in Uzbekistan 
 
ISSN: 2181-2721 
https://topjournals.uz/index.php/jsru
 
21 
ishi”ning talqini ham tarixiy faktlarning xiralashganligi sababli tarixchilar orasida turlicha bo‘lib, 
ularni dalillar asosida aniqlash mumkin emas.
Vamberi va Engelxardt kabi ba'zi xorijiy yozuvchilar Kuleli ishini Konstitutsiyaviy monarxiya 
sari birinchi qadam sifatida izohlaydilar. Ammo Lutfiy afandi, keyinchalik Ahmet Mithat, Ahmet 
Rasim va Abdurahmon Sheref Bey kabi turk tarixchilari bu fikrga qo‘shilmaydilar. Shu nuqtai 
nazardan, masalani havoda qoldiradigan narsa, voqea yaratuvchilari o‘zlarining niyatlarini aniq 
tushuntira olmaydilar. Mamlakat boshqaruvini yoqtirmagan davlat xizmatchilarining sultonning 
harajatlarini kamaytirish maqsadida shunday katta tadbir tashkil qilishlari haqiqatdan ham qoniqarli 
tushuntirish emas. Mavzuni o‘rganayotgan tarixchilar esa, voqeani yaratgan xodimlarning murakkab 
tashkiliy tuzilishi tufayli noaniq natijalarga erishdilar. Shuning uchun ham yuqorida tilga olingan 
byurokratiyadagi maxfiy jamiyatning o‘rni ta’kidlanadi. Chunki o‘sha davrda Usmonli imperiyasi 
kollejlar va xalqaro siyosiy tashkilotlar nuqtai nazaridan zaif va suiiste’mollarga ochiq edi. Turli 
noaniqliklar ostida Kuleli voqeasi hali ham "Yosh turklar" harakatini keltirib chiqardi. 
“Tanzimat islohotlariga munosabat bilan Sulton Abdulmejid saltanatiga barham berishni 
maqsad qilgan bu jamiyat Albaniya Jafer Dem Posho, Tophane muftiysi Bekir Afandi, Mayor Rasim 
Afandi, Ishlab chiqarish majlisi a'zosi Tophane kotiblari Orif Bey, Sulaymoniya shayxi Ahmet 
Afandi, Fotih madrasasi o‘qituvchilari Nasuhi Afandi, Hizargrat shayxi Feyzulloh Efendiy va 
Tophane maslahat tashkiloti a'zolari Abdulmejidga qarshi suiqasd uyushtirdi.Hizargratlik Shayx 
Feyzulloh va Kutahyadan Shayx Ismoil kabi nufuzli shaxslar jamiyatga jalb qilindi.Ayni paytda 
yig‘ilishda vaziyatdan xabardor bo‘lgan Hasan Posho oʻzi qoʻmondonlik qilgan qoʻshinlardan 
inqilobchilargacha boʻlgan tarafdorlari ham Orif bey tomonidan jamiyatga taklif qilingan. 
tekshirilgan. Posho tarafdor bo‘lib ko‘rinib, bu tashkilotga qo‘shildi va Orif Beydan ma’lumot oldi, 
Serasker Rizo Poshoga vaziyatni bildirdi va ayni paytda jamiyatni majlisga chaqirdi. Keyinchalik 
maxfiy jamiyat 1859- yil 14- sentabrda Kilich Ali Posho masjidida yig‘ilishgan paytda bosqinda 
ularning barchasini qo‘lga oldi. Jamiyatni oydinlashtirgan Hasan poshoni Ferik (general- mayor - 
general- leytenant) darajasiga ko‘tardilar, jinoyat ustida qo‘lga olingan suiqasdchilar Chengel 
qishlog‘idagi Kuleli kazarmasiga joylashtirildi. Tergov va sud jarayoni shu yerda o‘tgani uchun voqea 
“Kuleli voqeasi” nomi bilan tarixga kirdi. Uyushma a'zolarining sudlanishi uchun Sadr vazir Mehmet 
Emin Ali Posho raisligida "Mahsus Devon" tashkil etildi va qabul qilingan qarorda birinchi darajali 
aybdor deb topilib, o‘lim jazosiga hukm qilindi. 
XULOSA 
Kuleli ishida faol rol o‘ynagan maxfiy jamiyat o‘z maqsadlariga erishmasdan oldin ochildi. 
Voqeaga aloqador shaxslar va jamiyat hibsga olinib, surgun qilindi. Shu sababdan bu yashirin jamiyat 
boshlagan harakatlar qisqa vaqt ichida so‘nib ketdi. Aynan nima maqsadda boshlanganini aniqlab 
bo‘lmasa- da, ma'muriyat tomonidan innovatsiyalar doirasida olib borilgan o‘zgarishlarni tanqid 

---