Tibbiyot institutlari talabalari uchun

VI bob Siydik ajratish tizimi
Hozirgi vaqtda buyrak va siydik ajratish yo'llari patologiyasini aniqlash ancha qiyin masalalardan biri bo'lib qolmoqda, chunki nefrologik kasalliklarning ko'p qismi uzoq vaqt latent kechadi (bemorlar shikoyat qilmaydilar va vrachga bormaydilar), shuning uchun u tasodifan aniqlanadi.Buyrak kasalliklarini tekshirishga ko'p mashxur va taniqli olimlar ahamiyat berganlar.Nefrologiyaning rivojlanishi ingliz klinisisti Rechard Brayd (1789-1858) bilan bog'liq ,U tomonidan yozilgan buyrak kasaliiklarining 3 ta shakli xozirgi vaqtdagi buyrak amiloidozi, nefrit va nefroskleroz tushunchalariga to’g'ri keladi.Brayddan 100 yil o'tgandan so'ng Evgeniy Mexaylovich Tareevning birinchi "Braytiklar anemiyasi" degan monografiyasi chiqadi.Bu monografiyada va E.M Tarievning ko’pdan- ko'p boshqa ishlarida nefrologiya muammoiarining rivojlanishi avj olib ketdi.
Tekshirish.
So’rab surishtirish.
So'rab surishtirish bemorning shikoyatidan boshlanadi.Bemorlar ko’pincha umumiy xarakterga ega bo'lgan shikoyatlar qiladi; xolsizlik , tez charchab qolish , ish qobiliyatini pasayishi .Bu shikoyatlar kasallik zo'raygan vaqtda kuchayadi .Buyrak kasalliklarida axamiyatga ega bo'lgan shikoyatlardan belda va siydik yullarida og'riq bo'lishi , siydik ajralishining buzilishi, shishlar , umumiy zaxarlanish belgilari (ko’ngil aynish , qusish , diareya , teri qichishi) xisoblanadi.Og'riqlar bel soxasida bir yoki ikki tomonlama joylashib simillovchi xususiyatga ega bo'lishi mumkin .Bunday og'riqlar davomli bo'ladi.Uning kelib chiqishi buyrak qobig'ining cho'zilishi bilan bog'liq Bundan tashqari og'riq o'tkir to’lg'oq shaklida , buyrak sanchig'i xuruji ko'rinishida bo'lishi mumkin .Ular beldan siydik yo’li orqali pastga , siydik pufagi soxasiga va siydik chiqaruv naychalari xamda dumg'aza soxasiga tarqaladi.Bu vaqtda qorin dam bo'lishi ko'ngit aynishi va qusish kuzatilishi mumkin.Ko’pincha bunday og'riqlar buyrak tosh kasalligiga xos xisoblanadi , ammo buyrak infarktida , buyrak jomchasida siydik tutilib qolganda (xarakatchan buyrak ), ham kuzatilishi mumkin .Siydik ajralganda achishish bilan kechadigan, qoviq soxasidagi oqriq , siydik pufagi kasalliklarida kuzatiladi.YAna shuni takidlash kerakki og'riq buyrak kasalliklarida doimiy belgi
xisoblanmaydi. Buyrakning o'ta og'ir diffuz shikastlanishi (nefrit, nefroz) ko'pincha xech qanday og'riq sezgisini bermaydi.So'rab surishtirishda og'riqning nimaga boo'liqligini aniqlash kerak Masalan , buyrak sanchig'i xurujida og’riq keskin xarakat qilganida boshlanadi ( chopganda , sakraganda , chayqalib ketganda). Bu vaqtda issiq qo'llash og'riq o'tib ketishiga imkon beradi.
Siydik ajralishining buzilishi turlicha bo’lishi mumkin .Siydik chiqarishning buzilishi dizuriya deyiladi.Bu siydik xosil bo'lishining va ajralishining kamayishi bilan kuzatilishi mumkin. Sutkada ajralayotgan siydik miqdori 500 mldan kam bo’lsa - oliguriya deyiladi. agar 100 ml dan kam bo’lsa- anuriya deyiladi (Anuriyada siydik qovuqqa tushmaydi) Siydik yullari to’silib siydik to’planib qolishi ishurya deyiladi.Xaqiqiy anuriya yani siydikni siydik qopiga tushishini to’xtashi , ayniqsa klinik axamiyatga ega, chunki u o'tkir nefritda, simob bilan zaxareanganda , xar xil shoklarda , jumladan kardiogen shok bo’lganda ) rivojlanadi va ko’pincha o'tkir buyrak etishmovchiligi belgisi xisoblanadi .
lshuriyada bemor mustaqil ravishda siydik chiqara olmaydi, u nerv muskul apparatining buzilishi (MNS kasalliklarida), prostata bezining adenomasi va rakida , paraproktitda , xushsizlik xolatida , narkozli analgetiklar qo’llaganda , atropin , gangloblokatorlar va n.k larda kuzatiladi.Bunda qovuqning ancha kattalashganligini to'killatish orqali aniqlashimiz mumkin.
Poliuriya – ko’p miqdorda siydik ajralishi .(sutkada 3 litrdan ortiq ).U suyuqlik ichish tartibi bilan bog'liq bulishi mumkin.Patologik xollarda esa poliuriya shish qaytayotganda , diabet kasalligida , harorat pasayganda kuzatiladi.
Uni tez -tez siydik chiqarishga intilish, pollakiuriyadan farqlash kerak .U ko'pincha siydik qopi kasalliklarida kuzatiladi.Siydikning qiyin va og'riqli chiqishi- stanguriya deyiladi.
Nikturiya - tungi siydik ajralishining tezlashishi. Bunda tunda ajraladigan siydik miqdori kunduzgiga nisbatan ko'p bo'ladi. Xar bir siydik chiqarish rniqdorini aniqlash - ancha ko'p va kam bo'lishi mumkin. Agar poluriya bilan nikturiya birga kelsa, ko'pincha surunkali buyrak kasalligi va buyrak etishmovchiligi topiladi. Bu belgilar uzoq vaqt kasallikning birdan bir ko'rinishi bo'lishi mumkin. (surunkali glomerulonefrit, nefroskleroz)
So'rashda yana siydikning tashqi ko'rinishini aniqlash kerak. Avvalo u makrogematuriya - siydikda ko'p miqdorda eritrositlar ajralishida ko'rinadi. Siydik "go'sht yuvindisiga" o'xshab qoladi. Odatda u buyrak sanchig'idan keyin paydo bo'ladi- Buyrakdan kelayotgan qon siydikning hamma qismini baravar bo’yaydi.
Kasallik anamnezi.
Buyrak kasalliklari ko'pincha qator omillar ta'siridan keyin rivolanadi. Bularga quyidagilarni ko'rsatish mumkin: Sovqotish Streptokokli infektsiyalar: angina, qizilcha, infektsion endokardit Allergik reaktsiyalar: dorili, vaktsinadan keyingi Homiladorlik gistozi Dorilar ta'siri: oltin preparatlari, pentsilamin, tutqanoqqa qarshi dorilar.
Ayniqsa analgetiklar, alkogol, narkotiklar (geroin) ni ko'p ishlatishni ahamiyatini ko'rsatish kerak. Anamnezni o'rganishda sistemali kasalliklarni o'rganishda (SKV revmatoidli artrit) jigar tsirrozi, qandli diabet, podagra, gepertoniya kasalligi va aterotskleroz, surunkali yiringli (ostiomielit, roxiektatik kasalliklar va onkologik kasalliklarni hisoba olish kerak.) Bu kasalliklar buyrakka asorat berishi mumkin. Ayollarda homiladorlik qanday o'tganligi to'grisida so'rash kerak. Bu vaqtdagi shishish homiladorlik nefropatiyasi, surunkali nefritni keltirib chiqargan bo'lishi mumkin.
Hayot anamnezida bemorning kasbiga e'tibor qaratish kerak. Qo'rg'oshm va simob bilan zaharlanish eng ko’p uchraydigan hodisa hisoblanadi. Anamnezida sil, virusli gepatit, zaxm bo'lgan bo'Imaganligini so'rash kerak. Oilaviy anamnezda irsiy nefritlarni genitik amiloidozni, fermentopatiyalarni isbot qilish kerak.
Ko'zdan kechirish
Ko'rishda bemorning umumiy ahvoliga diqqatni qaratish kerak. Undan tashqari uning faolligiga, to'shakda yotgandagi vaziyatiga, tana tuzilishiga, teri osti yog^’ qatlamiga, muskullariga, ozib ketish yoki tana vaznining og'irlab ketishiga yoki jumladan teri osti suv yigilishida terining rangiga, gemoragiyalar paydo bo'lishiga va hakozolarga ahamiyat berish kerak.
Buyurak etishmovchiligi rivojlanganda tirishish es-hushini yuqotish kuzatilishi mumkin. Buyurak sanchigi tutgan vaqtda bemor o'zini qo'yishga joy topolmay. to'lg'onadi. O'ta og'ir bexushlik holati buyurak etishmovchiligining terminal bosqichida, qachonki urimik koma rivojlanib, bemorning og'zidan siydik hidi kelib va chuqur shovqinli Kusmaul nafasi bilan kuzatiladi. Gemadializda yotgan bemorlarda ba'zan psixozlar yoki o'ziga xos demensiya kuzatiladi. Og'ir glomerulonefrit xomiladorlik nefropatiyasida (buyurak eklamsiyasi - gipertenziv sindrom miya shishi) bemorlarda kuchli qo'zg'alish bo'lib, tirishish holati bilan tilini tishlab olishi mumkin. Ko'rishi buziladi.
Juda ko'p buyurak kasalliklarining boshlang'ich bosqichida bemorlarning vaziyati faol bo'ladi. Uremik komada - passiv. Paranefntda esa majburiy. Ko'pgina buyurak kasalliklarining (o'tkir va surunkali glomerulonefrit, nefrotik sindrom, buyurak amiloidozi va h.k.) muhim va hos belgisi bo'lib shish hisoblanadi. Shish yuzdan boshlanib butun tanaga tarqaladi. U juda tez bir necha soat ichida paydo bo'lishi mumkin.
Shishlar har xil rivojlangan bo'ladi. Kichik shishishdan to anosarkagacha, seroz bo'shliqlarida ham suyuqlik yig'ilishi mumkin. Bemorning yuzi oqaradi, qovoqlari shishib ko'zlari qisqaradi. shishlar klinik ko'rinishga etguncha intersistial bo'shlikda 5 litrgacha suyuqlik yig'ilishi mumkin.Bunday yashirin shishlarni aniqlash uchun tana vaznini ulchab turish va Oldrich sinamasini o'tkazish kerak (0.2 ml natriyxlor eritmasini teri ichiga qilish kerak , u tezroq 40 minutga etmasdan so'riladi).
Buyrak shishlari yurak shishlaridan farqlanadi.
• Buyrak shishlari tez rivojlanadi, qisqa vaqtda butun tana shishib ketadi, yurak shishi esa asta rivojlanadi.
• Buyrak shishlari odatda yuzdan boshlanib tanaga tarqaladi, yurak shishlari oyoqdan boshlanadi.
• Buyrak shishlari yumshoq va xarakatchan, yurak shishilari qattiq va xarakatsiz.
• YUrak shishlarida ko'pincha jigar kattalashadi. Bemorning teri qatlami oqaradi (periferik kapelyarlarning qisilishi xisobiga utkir glomerulonefritda yoki rivojlangan shishda).Anemik oqarish , terining quruq bulishi va sarg'imtir- yashil bo'lishi rivojlangan SBE bo'ladi.SBE uchun terida qichish lzlari va quruq karash til ham xarakterli .Buyrak soxasida ba'zan bo’rtib chiqqan joyni ko'rishimiz mumkin . Bu xolat paranefritda va buyrak yoki buyrak usti bezining katta o’smalarida kuzatiladi.
Paypaslash
Ko'p xollarda buyrak paypaslanmasa ham , lekin bu usulni doimo qo’llash kerak , chunki kattalashgan buyrakni aniqlash juda muxim. Buyrakning kattalashishida gidronefroz , puffak va o’smalar sabab bo'lishi mumkin. Ikkala buyrak kattal
ashsa polikistozga shubxa qilish mumkin. Paypaslashda nefroptozni aniqlashimiz mumkin (buyrakni pastga tushishi "adashgan buyrak"). Buyrak orqaga yotgan xolda turganda bimanual ikki qo’ l bilan paypaslanadi.Vrach bemorning o'ng tomoniga o'tirib , uning o'ng qo’li qorin to'g'ri muskulining tashqi tomoniga , qovurg'a yoyiga perpendikulyar quyiladi.CHap qo’l orqadan 12 qovurg'a ostiga , umurtqa pog'onasiga yaqin joyga qo'yiladi, oldin o'ng buyrak , so'ngra chap buyrak paypaslanadi.Paypaslash vaqtida bemordan chuqur nafas olish so'raladi.Bemor nafas olganda buyrakni xarakatlanishidan foydalanib o'ng qo’l chap qo'lga yaqinlashtiriladi.Odatda buyrak qo'lga unnamaydi .Paypaslashda buyrakning yuzasi va og'riqliligi aniqlanadi.
Tukkillatish.
Klinik axamiyati yaqin bo'lgan "shappatlash" va pasternatskiy belgilarini farqlash kerak .SHappatilash - bu buyrak soxasiga chap qo'lni kaftini qo'yib o'ng qol bilan urganda og'riq bo'lsa shappatilash simptomi musbat deyiladi.Pasternatsskiy simptomi bu tana xolati keskin o'zgartirtlganda yani oyoq uchida turib keyin keskin tovonga o'tganda og'riq bo’lsa bu simptom musbat deyiladi.Bu og'riqlar ko'pincha buyrak jomchasini yallig'lanishidan dalolat beradi (pielonefrit, gidronefroz ), yiringli paranefritda kamroq -buyrak kapsulasini cho'zilishidan (o'tkir glomeailonefrit) Tukkillatish bilan qovuqni siydik bilan to'lganligini ham aniqlash mumkin .
Eshitish
Eshitish ancha qimmatli ma'lumot berishi mumkin .Nefrologik bemorlarning hammasida eshitish o'tkazish kerak .Arterial bosim yo'qori bo'lgan bemorlarda , pulsi qo’lda assimetrik bo'Iganda buyrak soxasida stenotik shovqin bo'lsa , buyrak arteriyasini jaroxati to'g'risida o'ylashga to'g'ri keladi.
Laborator va asbobiy tekshirish usullari.
Kasallikning kechishi , ayniqsa yashirin shakli (latent) va xususiyati to'g'risida fikr yuritish uchun siydikni tekshirish katta axmiyatga ega .Siydik ertalab toza quruq idishga yig'iladi va u 1,5 soat davomida tekshirilishi kerak , aks xolda uning tarkibi buzilib xususiyati o'zgaradi.
Siydik miqdori.
Odatda katta odamda sutkadagi siydik miqdori 800 ml dan 1.5 1 gacha bo'ladi . 500 ml dan kam va 2 1 dan ko'p bo'lsa patologiya xisoblanadi.YAngi ajralgan siydik tiniq somon sariq rangga ega .Siyultirilgan siydik to'q sarik, konsintirlangan sariq jigar rang. SBE da siydik juda och rang (uroxrom ajralmaydi). Siydikda qon gemoglobin, dori moddalari bo'lganda uning rangi o'zgaradi. Furagen, rifometsin to'q sariqqa, fenilin pushtiga metronidazol to'q jigar ranga bo'yayydi. siydikning loyqalamshi unda ko'p miqdorda lekotsitlar. bakteriyalar, tuzlar ajralganda bo'ladi. Siydik cho'kmasida uratlar ko'p bo'lganda u to'q qizil, fosfatlarda -jigar rang qizil bo'lib qoladi.
Maksimal kislotali reaktsiyada siydikning rN 5 dan kam, maksimal ishqoriy reaktsiyada 7.5 dan ko'p bo'ladi. Siydikning reaktsiyasi odatda kislotali. Siydik ishqoriy reaktsiyaga o'tishi ovqatlanish bilan bog'liq, sabzavot va mevalarni ko'p iste'mol qilsa siydik reaktsiyasi ishqoriy bo'ladi.

Kimyoviy tekshirish.

Siydikda oqsilning paydo bo'lishi brayt vaqtidan boshlab buyrak shikastlanishining asosiy belgilaridan hisoblanib keladi. Lekin shuni nazarda tutish kerakki, oqsil ajralishi buyrak kasalligisiz ham bo'lishi mumkin (isitma ko'tarilaganda, uzoq vaqt vertikae holatda bo'lganda (ortostatik protinuriya), yugurganda soldatlarda yugurganda funktsional proteinuriya bo'ladi). Siydik 0.033 g/1 oqsil
ajralganda sifat reaksiyasi musbat bo’ladi.

Ajralganda sifat reaksiyasi musbat bo'ladi. Oqsilni sulfosalisil usuli bilan fotoelektrokolorimetrda aniq miqdorini bilish mumkin. Branderberg-Roberts-Stolnikov usuli - siydikdagi oqsil miqdorini aniqlash. suyultirilgan siydik bilan azot kislotasi o'rtasida 2-3 daqiqadan so'ng halqa paydo bo'ladi. Agar siydikdagi oqsil miqdori 0.053 r/1 ga etsa. Bu usul oddiy lekin hamma vaqt ham to'g'ri natija bermaydi. Eng aniq natija beradigan usul biyret reaksiyasi usuli bo'lib, ham sifat ham miqdori aniqlanadi; kolorimetriya qilganda gunafsha yoki qizil rang mis sulfati eritmasi qo'shgandan keyin paydo bo'ladi. Oxirgi vaqtlarda mikroalbuminuriyani (25 dan 200 mkg/min tezlikda albuminlar ajratishi) aniqlash uchun immunoximik yoki radioimmun usullarni qo'llashga katta ahamiyat berilmqda, u buyrak shikastlanishining hali klinik va laborator belgilari paydo bo'lmasdan oldin aniqlashga imkon beradi. Mikroalbuminuriyani aniqlash buyrakning har xil shikastlanishlarida eng erta tashxis qo'yish uchun asos bo'ladi, masalan diabetik nefropatiyani aniqlashda yoki arterial gipertenziyani buyrak asoratini baholash. Sutkalik proteinuriyani aniqlash alohida ahamiyatga ega. Agar 3,0-3,5 r/sut oqsil ajralsa u tez vaqtda qonni oqsil tarkibini buzilishiga olib keladi (ginoproteinemik, gipoalbuminemik) ig nefrotik sindrom uchun xos oqsil miqdorini dinamik nazorat qilishga diqqatni qaratish kerak.

Sutkalik oqsil miqdorini ortib borishi ko:pincha surunkali buyrak kasalligini faolligi oshganligidan dalolat beradi.
Oqsil miqdorini barqaror kamayishi kasallikni remissiyaga o'tishini yoki dori-darmonlarni effekt berayotganligini belgisi hisoblanadi. Ammo SBE istisno qilish kerak, chunki SBE da proteinuriya kamayadi u shish sindromi bilan bog'liq. Ajralayotgan oqsilning sifati ma'lum diagnostik ahamyaitga ega. Siydik bilan yirik molekulali globulinlar, kanalcha oqsillari (mukoproteinlar), transferrin, mioglobin va gemoglobin ajralishi mumkin. Bularni elektroforez yo'li bilan ajralishi sutkada 0,3 g/sut tashkil qiladi. Siydikdagi qandning miqdori polyarimetri va altgauzenning kalorimetrik usullari bilan aniqlanadi. Bilirubin normada siydikda aniqlanmaydi. Patologiyada konyugirlangan bilirubin siydikda aniqlanadi, ya'ni to'g'ri bilirubin.

Siydik cho'kmasini mikroskopda tekshirish.

Siydik cho'kmasi siydikni sentrifugada 2000 oborotda 10 min. davomida aylantirgandan so'ng olinadi. Hosil bo'lgan cho'kmadan 1 ml. olib mikroskob ostida ko'riladi. Agar siydik kislotali reaksiyaga ega bo'lsa u holda sistin kristallari va siydik kislotasi aniqlanadi. Agar isqoriy bo'lsa unda fosfat va oksalat kalsiy kristallari bo'lishi mumkin. Har xil kasalliklarda siydikda har xil hujayralar - eritrositlar. leykositlar, epiteliyalar (buyrak naycha epiteliyalari, siydik yo'li va siydik pufagi epiteliyalari) bo'lishi mumkin. Bunda eritrosit va leykositlar siydik yo'llarining har qanday eridan siydikka tushishi mumkin. Agar ertalabki siydikda ko'rish maydonida mikroskop ostida 2 donadan ortiq eritrasit ko'rinsa eritrosituriya (gematuriya) deyiladi. Eritrositlar o'zgargan yoki o'zgarmaganligi fazokontrast mikroskop usulida aniqlanadi. Ko'pincha gematuriya, leykosituriyadan va ba'zan proteinuriyadan ustun keladi. Demak siydik cho'kmasining mikroskopiyasi o'zgarmagan eritrositlar, eritrosit silindrlari va o'zgargan eritrositlarni aniqlashga imkon beradi.
Sog'lom odam siydigida mikroskop ostida ko'rish maydonida 5 donagacha leykosit bo'ladi. Ularning ko'payishi leykosituriya deyiladi. Siydikda yiring ajralsa piuriya deyiladi. Siydikdagi leykositlarni morfologik tekshirish ya'ni siydik cho'kmasidan surtma tayyorlab Romanov Gimza bo'yicha bo'yalsa, leykosidlarni xususiyatini bilish mumkin. Agar neytrofillar ko'p bo'lsa u holda infeksion yallig'lanish belgisi bo'ladi. Linfosidlar ko'p bo'lsa immun yallig'lanish hisoblanadi. Siydikda ba'zan yassi epiteliy va buyrak epiteliysi (dumoloq) aniqlanadi, ularni bir-biridan farqlash qiyin. Siydik cho'kmasida siydik yo'llari o'smasiga xos bo'lgan atipik epitelial xujayralar aniqlanishi mumkin.

Bakteriyalar.

Siydikda bakteriyalar topilishi mumkin. Gramm bo'yicha bo'yalganda ular yaxshi aniqlanadi. Siydik cho'kmasini bakterioskopik tekshirish asosan zambrug' va sil tayoqchalarini aniqlash maqsdida qo'llaniladi. Bakteriya darajasini miqdor jihatidan aniqlash uchun siydikni ekish muhim ahamiyatga ega. Agar 1 ml siydikda 100 mingdan ortiqroq bakteriya ajralsa bakteruriya deyiladi. Siydikni ekishda qo'zg'atuvchini va uning antibiotigini sezgirligini anqlaymiz. Har xil kontingentlarni ommaviy tekshirishda (dispanserlash, epidemiologik tekshiruv) maxsus qog'oz plastinkalardan foydalanish mumkin.
Silindrlar.

Har xil patologik holatlarda hosil bo'ladigan silindrlar siydikning buyrak ichida sekin oqishi yoki rivojlangan eroteinuriya bilan bog'liq bo'lib, uning tarkibidagi elementlariga qarab ifodalanadi,

- eritrositar
- leykositar
Buyrak naychalarining hujayralari bo'lgan
- donachali
- gialinli
- mumli
Silinduriya naychalar devoriga oqsil cho'kishi bilan bog'langan. Ular faqat oqsilli bo'lishi mumkin (gialingli, mumli) va hujayrali (eritrositar, leykositar, epitelial silindrlar). Parchalangan buyrak epiteliy hujayralaridan donachali silindrlar hosil bo'lib, ular rangsiz, o'tkir qirrali bo'ladi. Mumli silindrlar o'tkir qirrali bo'lib gomogen va yaltiroq och sariq rangga ega. Bu silindrlar naychalarda uzoq vaqt oqsil ushlanib qolganda hosil bo'ladi. Gialinli silindrlar siydikda eng ko'p uchraydi. Bu silindrlar sog'lom odamlarda jismoniy mehnatdan so'ng uchrashi mumkin va ular katta diagnostik ahamiyatga ega emas. Siydikda donachali va mumli silindrlarning paydo bo'lishi buyrak parenximasining ancha chuqur shikastlanganligidan dalolat beradi.
Siydik cho'kmasini miqdoriy tekshirish usullari standartlashtirilgan, u siydikning umumiy analizidan farq qiladi. Eritrositlar, leykositlar, silindrlar miqdori ma'lum hajmdagi siydikda yoki vaqtda aniqlanadi. Sog'lom odamda 1 ml siydikda 1000 ta eritrosit, 2000 donagacha ieykosit, 20 tagacha silinde bo'ladi.

Buyrakning funksional holatini aniqlash.

Buyrakning funksional holatini aniqlash bemorni tekshirishning muhim etaplaridan biri hisoblanadi.
Kundalik hayotda buyrakni azot ajratib chiqarish funksiyasi tekshiriladi (qon zardobida kreatinin va
mochevina).
Tekshirishlar ichida eng muhimi qonda kreatinin miqdorini tekshirish va siydikni solishtirma og'irligini
umumiy analizda kamida Zimniskiy sinamasida aniqlash hisoblanadi. Siydikni funksional tekshirishning
asosiy usullari:
- siydikni solishtirma og'irligini bir martalik tekshirishda aniqalash
- Zimniskiy sinamasi
- buyrakni konsentrlash, siydikni suyultirish va kislotali siydik hosil qilish qobiliyati
- qonda kreatinin konsentrasiyasini aniqlash
- koptokcha filtrasiyasi holatini aniqlash
Agar ertalabki siydikda uning hisobiy solishtirma og'irligi 1,018 dan yuqori bo'lsa, ikkala buyrakning funksional holati yaxshi hisoblanadi- Agar 1,018 dan kam bo'lsa u holda alohida tekshiruvlar o'tkazishga to'g'ri keladi.
Zimniskiy sinamasi.
Hozirgi vaqtda Zimniskiy tomonidan taklif qilingan sinama hamma joyda qo'llaniladi. U sinamaning fiziologik asosini ta'riflab bergan. «Faqat konsentrlash xususiyati buyrak ishi to’liq ma'noda buyrak faoliyati hisoblanadi)).
Bu usulda asosan 1 sutkada har 3 soatda 8 porsiya siydik yig'iladi. Har bir porsiyada uning miqdori va solishtirma og'irligi aniqlanadi. Bunda bemor suv rejimini saqlashi kerak, ya'ni 1,5 litr suv ichish kerak. Bu vaqtda kunduzgi va tungi yig'ilgan siydik miqdori aniqlanadi. Sog'lom odamda kundizgi siydik miqdori ortiq bo'lib. sutkalik miqdorning 2/3, 3/4 ni tashkil qiladi. Buyrakni funksional etishmovchiligida tungi diurez ko'payadi Funksional faoliyati pasayishi hisobiga buyrakning «ishi» cho'ziladi. Me'yorida har xil porsiyalardagi siydik miqdori 50 ml dan 250 ml gacha bo'lishi mumkin, nisbiy solishtirma og'irligi 1,018 ortiq bo'lishi kerak. Buyrak faoliyati ancha buzilganda siydikning solishtirma og'irligi bir xil bo'lib qoladi (1,009-1,010). Buyrak etishmovchilik darajasini aniqlash uchun qonda siydikchil, indikan, qoldiq azot, kreatinin, kaliy, natriy, kalsiy, magnii va fosfatlar konsentrasiyasini aniqlash kerak. Faoliyat ko'rsatuvchi nefronlar massasi 30% dan kam bo'lsa buyrak etishmovchiligi kelib chiqadi. Ularning «o'lchagichi)) bo'lib glyukozaning maksimal reabsorbsiyasi va kalava filtrasiyasining miqdori hisoblanadi. Kalava filtrasiyasi normada 110-120 mg bo'lib, glyukozani maksimal reabsorsiyasi 300-350 ml/min. Ma'lum vaqtda olingan siydik bilan qonning bir vaqtda tekshirilishi buyrakning shikastlanish darajasini miqdoriy jihatdan hisoblashga imkon beradi. Bu tekshirish tozalanish koeffisienti yoki klirensini aniqlashga asoslangan. Klirens

- vaqt birligida buyrak orqali tozalangan zardobning hajmiga to'g'ri keluvchi modda. Tozalanish koeffisientini hisoblash uchun oldin «S» konsentrasion indeksi aniqianadi. I - siydikdagi shu modda konsentrasiyasi P - qon zardobidagi konsentrasiyasi

So'ngra «S» indeksi daqiqali diurezga ko'paytiriladi. Shunday qilib tozalanish koeffisenti S*P ml/daqiqa. Buyrakning kreatinin bo'yicha filtrasiyasi va reabsorbsiyasi funksiyalari Reberg sinamasi orqali aniqianadi. Reberg bu usulda endogen yoki ekzogen kreatininni aniqlashni taklif qilgan. Me'yorida kalava filtrasiyasi 65 dan 125 ml/daqiqagacha bo'ladi. Naychadagi qayta so'rilish 96,5-99%. Buyrak etishmovchiligida kalavadagi filtrasiya (5-30 ml va undan kam), naychada qayta so'rilish (80-60%) bo'ladi.
Kalava filtrasiyasi yosh o'tishi bilan kamayib boradi, bundan tashqari u fiziologik sharoitga bog'liq xolda o'zgarib boradi. Odamda eng past kalava filtrasiyasi ertalab azonda bo'ladi, kunduz kuni maksimumga etadi, lechqurun YAna kamayadi. Ko'p suyuqlik ichsa, yoki ko'p oqsilli ovqat esa kalava filtrasiyasi ortadi. Og'ir jismoniy mexnatda, salbiy ruxiy xayajonda filtrasyiya kamayadi. Patalogik xolatlarda , shokda, qon yo'qotganda, degidratatsiyada yoki qon tomir etishmovchiligida kalava filtrasiyasi kamayadi. Kreatinin klirensi 3O-5Oml/min ga tushganda azotemiya va qon zardobida kreatinin konsentrasiyasini ortishi kuzatiladi. Ayrim moddalarning klirensi (diodrast, fenolrot pag) shu darajada kattaki u buyrak qon aylanish miqdoriga to'g'ri keladi (buyrakdan lmin o'tadigan qon miqdori) shunday qilib bu moddalar klirensi orqali buyrak qon aylanishini bilish mumkin.
Ultratovush tekshiruvi
Buyrak diagnostikasini asboblar bilan tekshirishlar ichida ultratovush tekshiruvlari xozirgi vaqtda oldingi o'rinda. Bu usul deyarli aniq , zararsiz va bir necha marta bemorni sog'lig'iga zarar qilmasdan tekshirish mumkin. Bularning xammasi bu usulni ustunligini ko'rsatadi. Ultratovush tekshirishi buyrak o'lchamini, shaklini, qirrasini, parixima va kosacha-jomcha tizimi xolatini baxolashga lmkon berishi bilan birga, undagi pufaklarni, o'smalarni, toshlarni aniqlaydi.

Rentgenologik tekshirish.

Rentgenoskopiyada odatda buyrak ko'rinmaydi. Klinikalarda ekskretornaya urografiya qilinadi. Be'morga tarkibida yod bo'lgan kontrast modda venasiga yuboriladi (u buyrak orqali ajraladi), va bir necha marta rentgenogramma qilinadi- Bunda buyrakni o'lchami joylashishi jomcha shakli siydik yo'lini joylashishi va toshlar aniqianadi.
Retrograt puelografiya ancha murakkab bo'lib, be'morlar uni og'ir o'tkazadi. Bunda kontrast modda sistoskop orqali maxsus kateterlar yordamida buyrak jomchasiga yuboriladi. Buyrak angiografiyasi son arteriyasi orqali kontrast modda aortaga va buyrak arteriyasiga yuboriladi va qator rentgen suratlari olinadi. Komp’yuter tomografiya - diagnoz qo'yish qiyin bo'lgan bemorlarda ishlatiladi. Bunda buyrakni qavatma qavat tasvirga olinadi va bu ancha ko'p ma'lumot beradi.

Sistoskopiya.

Siydik pufagini sistoskop yordamida ko'rish. U metaldan yasalgan truba bo'lib ichida yoritgich sistema bor.
Buyrak biopsiyasi.
Biopsiya diagnoztika maqsadida qo'llaniladi, Buning uchun maxsus uzun igna bilan bel tomondan buyrak soxasiga suqiladi va material olinadi. Olingan buyrak to'qimasi mikroskop ostida tekshiriladi. Pielonefritda mikropni aniqlash uchun va uning antibiotika sezgirligini bilish uchun u ekiladi. Buyrak biopsiyasi bir qator asoratlar berishi mumkin. Shuning uchun u maxsus ko'rsatma bo'lgandagina qilinadi.

Radioizotop tekshirish usullari.

Buyrakni radioizotop renografiya qilib uning faoliyati aniqlanadi. Buning uchun venaga diodrast yoki gippuren yuboriladi va uning miqdori o'zgarishini egri chiziq orqali aniqlab boriladi. Bu usul eng sezgir usul hisoblanadi. Buyrakni radioizotop skanerlash usulida yuborilgan preparatni buyrakda to'planish jadalligi, a'zoning shakli, o'lchami, joylashishi aniqlanadi.

Asosiy klinik sindromlar.

Buyrak kasalliklarining belgilari juda ko'p. Ayrim belgilarining patogenezi umumiy bo'lganligi uchun ularni sindromlarga birlashtirish mumkin.
Nefrotik sindrom .
Buyrak shishlari
Buyrak shishlarining kelib chiqishi o'ziga xos va boshqa shishlardan ajralib turadi. Ular avvalo yumshoqto'qimalarda paydo bo'ladi (qovoq, yuz). Bu shishlar juda tez paydo bo'lishi va tez yo'qolishi mumkin.
shishlar faqat teri va teri osti yog' qatlamida bo'lmasdan, balki ichki a'zolarda ham bo'ladi. Nefrotin sindrom bilan kechadigan buyrakning juda ko'p kasalliklarida shishni kelib chiqishida kapillyarlar devori o'tkazuvchanligining ortib ketishi katta rol o'ynaydi. Oxirgi yillarda gialuronidaza aktivligini ortib ketishiga katta ahamiyat berilmoqda. CHunki u hujayralararo modda mukopolisaxaritlarni depolimerizasiya qiladi. Natijada ularning o'tkazuvchanligi ortadi. Kolloid-osmotik bosimni to'qimada baland bo'lishi u erda suyuqlikni ushlab qolish uchun sharoit yaratadi.
Kolloid-osmotik shish (gipoproteynemik) nefrotik sindromda va buyrak amiloidozida kuzatiladi. U qon zardobidagi onkotik bosimni kamayishi hisobiga yuzaga keladi. Bu holat yuqori proteynuriyada va oqsillarning to'qimaga o'tishi natijasida kelib chiqadi. Bunda oqsil ro’l o'ynaydi. Nefritda odatda mayda dispersli oqsillar yo'qotiladi. Albuminlar gipoproteynemik shishlar qondagi oqsil 3,5-4% va albumin 1-1,5% bo'lganda vujudga keladi. Natriemik shishlar qon va to'qimalarda natrini ushlanib qolishi natijasida vujudga keladi. Natrini to’planib qolishida garmonlar aldosteron va antidiuretik gormon rol o'ynaydi. Har qanday shishda osmoregulyasiya buziladi ya'ni bunda aldosteron antideuretik gormon sistemasi. Buyrakda siydik hosil bo'lishi kamayganda yoki to'xtab qolganda, hamda ayrirn buyrak kasalliklarining terminal bosqichida shish paydo bo'lishi mumkin. bu shishlarning rivojlanish mexanizmining birortasi ham o'zicha alohida kelmaydi, balki u yoki bu hollarda bir-birini qoplaydi.