Tijorat banklarida ichki audit xizmati va uni takomillashtirish

3.2.Tijorat banklarida ichki audit xizmati tomonidan ichki audit 
tekshiruvlarini o’tkazishni takomillashtirishning
umumiy yo’nalishlari 
Respublikamizda auditorlik faoliyatini shu jumladan banklarda audit 
munosabatlarini tartibga solib turadigan qonuniy va me’yoriy hujjatlar to’plamining 
vujudga keltirilganiga qaramay, umuman auditni, xususan bank auditini xalqaro 
andozalar talablariga javob beradigan darajada tashkil qilish uchun hozirgi sharoitda 
harakatdagi qonun va me’yoiy xujjatlarga ayrim qo’shimchalar va to’ldirishlar 
kiritish zaruriyati tug’ilmoqda.
Tijorat banklarining tashqi auditi ham – moliyaviy hisobotni buzib 
ko’rsatuvchi, bankning moliyaviy ahvolini yomonlashtiruvchi hamda qonun 
hujjatlarini buzuvchi umumiy holatlarni aniqlaydi. Lekin, uning maqsadi ichki 
auditdan farq qilib, moliyaviy hisobotning to’g’ri yoki noto’g’riligi haqida fikr 

---

60
bildirish, xizmatlar, yordam ko’rsatish hamda mijoz bilan hamkorlik qilishdan 
iborat.
Tashqi audit bankning moliyaviy ahvolini yaxshilash, investorlar, 
kreditorlarni jalb etish hamda bankka yordam va maslahat berish uchun o’tkaziladi.
Tijorat banklari ichki audit xizmati ish rejasini quyidagi yo’nalish bo’yicha 
takomillashtirish zarurdir.
1. Bank ichki audit xizmatining 1 yillik ish rejasini tuzish davrida bankni 
tashqi 
audit 
tekshirishlarini 
o’tkazadigan Audit firma faoliyati bilan 
muvofiqlashtirish maqsadga muvofiqdir.
2. Bank ichki audit faoliyatining 8 yillik ish rejasi Markaziy bank inspektorlik 
tekshirish rejasi bilan muvofiqlashtirish ortiqcha xarajatlar qilishning oldini olishga 
olib keladi.
Tijorat banklari kredit faoliyatini auditdan o’tkazishni takomillashtirishda 
avvalombor bank tomonidan Markaziy bank talablaridan kelib chiqib keyin bir yil 
muddatga tuzilgan kredit siyosatini tahlil qilishga e’tibor berish zarur.
Bundan tashqari, ba’zi banklarning kredit siyosatida kredit ta’minoti bo’lishi 
mumkin bo’lgan (garov, kafillik va kafolatlar) aniq ko’rsatilmagan. Natijada 
kreditlarni hujjatlashtirish tartibi to’liq hamma jarayonlarni o’z ichiga olmaydi. 
Hozirgi kunda, zarur hujjatlarning to’liq olinmasligi va rasmiylashtirilmasligi 
yomon kreditlarni qaytarishda ayrim muammolarni keltirib chiqarmoqda.
Umuman, jahon amaliyoti shuni ko’rsatmoqdaki, iqtisodiyotni qon tomiri 
bo’lgan banklar faoliyatini yanada erkinlashtirish, fuqarolarni banklarga bo’lgan 
ishonchini oshirish, hamda respublika iqtisodiyotiga chet el saromoyadorlarini 
tijorat banklari orqali jalb qilishda banklarning audit tekshiruvidan o’tkazish muhim 
bo’lib bormoqda. Banklarning yillik moliyaviy hisobtlarini tashqi auditorlar 
tomonidan tekshirilishi va ularning natijalarini matbuotda e’lon qilinishi banklar 
o’rtasida halol raqobat muhitini yaratmoqda.
O’zbekistonda auditorlik faoliyatini rivojlantirish, yo’nalishlari va istiqboli 
avvalombor iqtisodiy tizimning yangi tamoyillariga o’tish bilan bog’liqdir. 1992 yil 
dekabrda qabul qilingan va 2000 yil 26 mayda yangi tahrir asosida ishlab chiqilgan 

---

61
«Auditorlik faoliyati to’g’irsida»gi Qonunga muvofiq, aktsiyalari fond birjalarida 
kotirovka qilinadigan cheklangan moddiy javobgarlikdagi xo’jalik sub’ektlari: 
banklar, birjalar, investitsion va moliyaviy kompaniyalar, chet el investitsiyalariga 
ega korxonalarning yillik moliyaviy hisobotlari (balans, foyda va zarar to’g’risidagi 
hisobotlar) mustaqil ekspertiza qilinmoqda.
Bank operatsiyalarining asosiy qismini kredit (60-70%) operatsiyalari tashkil 
qiladi. Shuning uchun audit qilishda bu operatsiyalarga katta e’tibor beriladi.
Fikrimizcha birinchi navbatda o’zgarishlar bank ichki audit xizmatini tashkil 
qilishga tegishli bo’lishi kerak. Markaziy bankning 1999 yilda tasdiqlangan 405-
sonli «Tijorat banklari ichki auditiga qo’yilgan talablar to’g’risida»gi nizomga 
muvofiq Audit Qo’mitalari faoliyatini va umuman bank kengashlari faoliyatini 
qaytadan ko’rib chiqish zarur. Bank kengashlarning faoliyatini ko’rib chiqishning 
sababi shundan iboratki, shu masala bo’yicha 2 oktyabr 1998 yil O’zbekiston 
Respublikasi Prezidentining farmoni va Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 15 
yanvardagi 24-sonli hamda 2000 yildagi 104-sonli qarorlari bilan bank kengashlari 
ichki audit xizmatini tashkil qilishni tubdan o’zgartirish ko’zda tutilgan edi.
Ammo amaliyotda bank kengashlari faoliyatida va bank ichki audit xizmatini 
tashkil qilishda kutilgan o’zgarishlar to’lig’icha amalga oshirilmadi. Chunki yirik 
tijorat banklari kengash a’zolari avvalgidek davlat vazirliklari, koorparatsiyalar va 
Markaziy bank a’zolaridir.
Bunday sharoitda kengash a’zolarining yuqori lavozimlari va mavqei bank 
ichki audit xizmati ustidan nazorat qilishga, uni zarur darajada tashkil qilishga 
vaqtlari ham bo’lmaydi.
Ushbu muammoni hal qilish uchun bank kengash a’zolarining bir qismini 
shartnoma asosida doimiy ishga qabul qilish uchun konkurs e’lon qilish kerak.
Konkursda g’olib chiqqan eng kuchli bankir-iqtisodchilarni ishga qabul qilish 
maqsadga muvofiqdir.
Bu o’zgarishlarni amalga oshirishdan avval uning qonuniy asosini yaratish 
lozim. 

---

62
Yuqorida ko’rib chiqilgan muammodan keyingi masala, ya’ni ichki bank 
auditi xizmatining mustaqilligi kelib chiqadi.
Xususan, xozir amaliyotda bank ichki audit xodimlari va bosh auditor boshqa 
xodimlar singari (farroshlar singari) umumiy qoidalar asosida ishga qabul qilinadi 
va bo’shatiladi. Xarakatdagi qonunlarga asosan bu bank kengashi vakolatiga 
kirsada, Boshqaruv raisi buyrug’iga asosan amalga oshiriladi. Xuddi shu singari 
ichki audit xodimlari ish haqi bank kengashi vakolatida bo’lsa ham boshqa xodimlar 
singari hisoblanadi va to’lanadi. Ichki bank auditi xizmatini amalga oshirish bilan 
bog’liq xarajatlarni moliyalashtirish bosh auditorlar tomonidan tayyorlangan bank 
kengashi tomonidan tasdiqlangan xarajatlar smetasiga muvofiq amalga oshirilishi 
zarur. Bu xarajatlar smetasiga kerakli o’zgarishlar kiritish faqat bank kengashi 
vakolati bilan qilinishi zarur.
Alohida aytib o’tish lozimki, hozir tijorat banklarida bilimli va tajribali ichki 
audit xodimlarini tayyorlash va qayta tayorlash muammosi mavjud. Chunki 
ko’pgina tijorat banklarida xodimlarning ishdan bo’shab yangilari ishga kelishi 
muammosi saqlanib qolmoqda bular hozirgi zamon talablariga moslashtirish uchun 
doimiy o’quv kurslarini, chet el banklarida amaliyot o’tashini tashkil qilish lozim. 
Hozirgi davrda bank ichki audit xizmati tomonidan tayyorlanadigan, foydalanidigan 
va saqlanadigan ichki xujjatlarga talablar tubdan o’zgarishi lozim. Auditorlik 
faoliyatining xalqaro andozalariga muvofiq doimiy autditorlik fayllarini ishga 
qo’llash va foydalanish juda qulaydir. Doimiy autditorlik fayllarini bakndagi doimiy 
yig’ilib boradigan axborot to’plashi bo’lib, tekshirish natijasida yangilanib boradi. 
doimiy autditorlik fayllarini bankning har bir faoliyati bo’yicha tayyorlash va 
umumlashtirish mumkin. Misol uchun o’rtacha kattalikdagi tijorat banki auditori 
uchun quyidagi Doimiy auditorlik fayllari tuziladi: mijozlarni kreditlash; 
qo’zg’almas mulkni zalogga qo’yib ipoteka krediti va depozitlar bo’yicha aloqa fayl 
yuritiladi. 
Doimiy auditorlik fayllarini tuzish va tayyorlash juda murakkab, ammo undan 
foydalanish va yangilash juda oson va qulaydir.

---

63
Bundan tashqari, doimiy autditorlik fayllari bank faollari bo’yicha, ularning 
tashkiliy tarkibi, asosiy xodimlar ro’yxati va majburiyatlari bo’limlar va filiallar 
to’g’risida zarur ma’lumotlarga ega bo’ladi. Bank kengashi va boshqaruvi 
banyonnomsi va boshqa zaruriy xujjatlarni ham olish mumkin. Kredit amallari 
bo’yicha: kredit shartnomalari garov, kafolat va kafillik bo’yicha notarial 
tasdiqlangan xujjatlar to’plami, kredit qo’mitasi bayonnomalari, kredit bo’yicha 
zarurlarni qoplash zaxira fondini yaratish va uni ishlatish bo’yicha zarur 
ma’lumotlar ana shu doimiy autditorlik fayllarida saqlanadi.
Tijorat banklari ichki audit xizmati ish rejasini quyidagi yo’nalish bo’yicha 
takomillashtirish zarurdir.
3. Bank ichki audit xizmatining 1 yillik ish rejasini tuzish davrida bankni 
tashqi 
audit 
tekshirishlarini 
o’tkazadigan Audit firma faoliyati bilan 
muvofiqlashtirish maqsadga muvofiqdir.
4. Bank ichki audit faoliyatining 8 yillik ish rejasi Markaziy bank inspektorlik 
tekshirish rejasi bilan muvofiqlashtirish ortiqcha xarajatlar qilishning oldini olishga 
olib keladi.
Tijorat banklari kredit faoliyatini auditdan o’tkazishni takomillashtirishda 
avvalombor Bank tomonidan Markaziy bank talablaridan kelib chiqib keyin bir yil 
muddatga tuzilgan kredit siyosatini tahlil qilishga e’tibor berish zarur.
Natijada kreditlarni xujjatlashtirish tartibi to’liq hamma jarayonlarni o’z 
ichiga olmaydi. Hozirgi kunda, zarur o’ujjatlarning to’lik olinmasligi va 
rasmiylashtirilmasligi yomon kreditlarni qaytarishda ayrim muammolarni keltirib 
chiqarmoqda.
O’tkazilayotgan ichki va tashqi auditorlik tekshiruvlari ichki nazorat tizimi 
hamma vaqt ham to’g’ri bo’lavermasligini ta’kidlashga yo’naltirilgan. Shuning bilan 
birga banklarda ichki nazorat tizimi yuzaga kelishi mumkin bo’lgan zararlardan 
ximoya qila oladi deya olmaymiz. Ammo yaxshi tashkil qilingai ichki nazorat tizimi 
riskni boshqarish va uni rahbariyat uchun unchalik xavfli bo’lmagan darajaga 
pasaytirish imkonini beradi. Shuni ta’kidlash lozimki, ichki nazorat tizimi aniq, 
kat’iy darajaga ega emas. U o’zgaruvchan va turli omillar ta’siriga tushishi mumkin. 

---

64
Nazoratning qo’pol kamchiliklarini aniqlash uchun, har qanday ichki nazorat tizimi 
doimiy ravishda tekshirib turilishi lozim. Bunday tekshirishlar ichki nazorat tizimini 
o’zgartirish va risklar darajasini aniqlash imkonini beradi.
Jahon tajribasiga muvofiq itchki va tashqi auditorlik tekshiruvlari o’rnatilgan 
tartib va standartlar doirasida o’tkazilsagina, u sifatli hisoblanadi. Ichki va tashqi 
auditorlik tekshiruvlari katta e’tibor bilan rejalashtirilishi, uning o’tkazilishi maxsus 
xujjatlar bilan birga auditorlik hisobotida aks ettirilishi lozim. Bank auditori 
hujjatlarni to’plash va tanlab tekshirishda ma’lum talablarga amal qilishi kerak. 
Auditorlik tekshiruvini o’tkazish mobaynida o’z-o’zini boshqarishni ham yo’lga 
qo’yish talab etiladi.
Bank sohasida auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish O’zbekiston Respublikasi 
Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan umumiy standartlarga asoslanadi. 
Bizning fikrimizcha audit standartlarini maxsuslashtirish bank auditini o’tkazish 
masalalariga uslubiy yondashishning bir xil talabini o’rnatish imkonini beradi.
Xorijiy davlatlarning auditorlik faoliyatidagi tajribasiga tayangan holda, 
tijorat banklari va kredit tashkilotlarining xususiyatlarini hisobga olib, O’zbekiston 
Respublikasida bank auditini o’tkazishda qo’llaniladigan standartlarni quyidagi 
tartibda moslashtirishni tavsiya etamiz:
1) Kredit tashkilotlarining auditini hujjatlashtirish;
2) Kredit tashkilotlarining buxgalteriya hisobi va hisobotlarida og’ishishlar 
mavjudligini baholash. 
3) Auditorlik riskini minimallashtirish va baholash.
4) Auditorlik tanlab tekshirishining hajmi, parametri va uslublari.
5) Firmaning ichki nazorat sifatini ta’minlash uchun auditorlik firmasi 
xodimlarining harakatlari.
Ulardan birinchi standartni ko’rib chikamiz:
Standartpiig maqsadi auditorlik ish hujjatlarining yagona shaklini aniqlash, 
ularning saqlanishi uchun talablar o’rnatish hisoblanadi. Standartning vazifasi kredit 
tashkilotlarini audit qilishda auditorlik ish hujjatlarining yagona shaklini aniqlash; 
auditorlik ish hujjatlarining saqlanishi va qo’llanishi bo’yicha auditorlarning 

---

65
harakatlarini aniqlash hisoblanadi. Kredit tashkilotini audit qilishda olingan 
ma’lumotlar auditorning ish xujjatlarida aks ettirilgan bo’lishi lozim.
Auditorning ish hujjatlari alohida to’ldirilgan jadvallar va hujjatlar shaklida 
bo’ladi va ular tushuntirishlar, izohlar, kredit tashkiloti rahbarlarining arizalari, 
kerak bo’lsa foto suratlari, kredit tashkiloti hujjatlariga takliflar, ma’lum ma’noga 
ega bo’lgan hujjatlar va auditorlik tekshiruvi rahbarlarining talabi bo’yicha unda 
ishtirok etuvchi auditorlar ro’yxatidap tashkil topinsh kerak. Ushbu standartga ko’ra 
majburiyligiga qarab auditning ish hujjatlariga doir hujjatlar majburiy va optsion 
turlarga bulinadi. Majburiy hujjatlarga kuyidagilar kiradi: kredit tashkilotini audit 
o’tkazish rejasi; kredit tashkilotini audit o’tkazish dasturi; ichki bank riskini 
baholovchi to’ldirilgan jadval; nazorat riskini baholovchi to’ldirilgan jadval; kredit 
tashkiloti buxgalteriya balansida og’ishishlar mavjudligi darajasini baholovchi 
tuldirilgan jadval; "Bajarilgan auditorlik ishlari" shaklidagi jadval natijalaridan 
olingan tekshirishning xajmi va parametrlari, tekshirish usullarini ta’riflash; 
iqtisodiy me’yorlar va ularni to’g’rilash bo’yicha to’ldirilgan jadval; kredit 
tashkilotining kredit siyosati to’g’risidagi ma’lumotlar; kredit tashkiloti tomonidan 
qimmatli qog’ozlar bo’yicha muomalalar amalga oshirilganda, boshqaruv risklari 
ma’lumotlari, qimmatli qog’ozlarning narxini yo’qotilishi bo’yicha tashkil etilgan 
rezervlar xaqida ma’lumotlar.
Auditorning ish xujjatlari tartibli bo’lishi va undagi ma’lumotlar oson 
o’qiladigan hamda bir xil bo’lishi lozim.
Auditorlik ish hujjatlaridagi ma’lumotlar maxfiy hisoblanib, auditorlik 
firmasi tomonidan tarqatilmasligi kerak. Auditorlik firmasi kredit tashkilotining ish 
xujjatlarini taqdim etishi shart emas. Ammo Markaziy bank tomonidan 12 oktyabr 
2002 yilda chiqarilgan qaror bo’yicha belgilangan talablar bo’yicha auditorlik 
hisobotida yoritilishi lozim bo’lgan savollar bilan birgalikda auditor tomonidan 
bankga bank hisobotini tasdiqlashi va baholashi, pul oqimi tahlili, sof foyda va 
kapitalni aniqlash, bank aktivlari va passivlarini boshqarish holati va shuningdek 
hamma ishchi hujjatlari nusxalarini taqdim qilishi lozim1. Qonun xujjatlarida 
ko’rsatilmagan takdirda, auditorlik firmasi o’zining ish xujjatlarini boshqa 

---

66
shaxslarga ko’rsatishga haqi yo’q va bunga majbur emas (shuningdek soliq organlari 
va boshqa nazorat qiluvchi tashkilotlarga ham).
Auditorlik xulosasini tuzish uchun auditorlik hisobotlari muhim asos 
hisoblanadi. Auditorlik tekshiruvining asosiy qismi auditorlik ma’lumotlarining 
turlarini, usullarini va manbalarini aniqlash hisoblanadi. Auditorlik firmalari qanday 
usullardan foydalanishi na ularni tasdiqlash uchun asoslari auditorlik xulosasining 
ishonchliligini tan olishga aniqlik kiritadi.
Buxgalteriya hisobotining ishonchliligi to’g’risida asosli fikr hosil qilish 
uchun auditor etarlicha auditorlik dalillarini olishi lozim. Bular:
a) buxgalteriya hisobida muomala va qoldiqlarning to’g’ri aks ettirilishini 
sinchiklab tekshirish; 
b) analitik ishlar;
v) ichki nazoratni tekshirish.
Bank auditori auditorlik dasturida auditorlik dalillarini to’plash uchun qanaqa 
auditorlik amaliyotiga ega va ularning hajmiga e’tiborini qaratishi lozim. Auditorlik 
tekshiruvi uchun ma’lumotlarning qat’iy xajmi belgilanmagan. Auditor o’zining 
kasbiy kobiliyatidan kelib chiqqan holda, bankning buxgalteriya hisoboti xaqida 
xulosa berishi uchun ma’lumotlarning xajmini mustaqil ravishda belgilaydi. 
Auditorlik dalillarini olish usullarini aniqlashda moliyaviy ma’lumotlar ogishishi 
mumkinligini hisobga olish kerak. Auditorlik dalillari ichki, tashqi va aralash 
bo’lishi mumkii. Ichki auditorlik dalillari iqtisodiy sub’ektdan og’zaki yoki yozma 
shaklda olinishi mumkin.
Tashqi auditorlik dalillari uchinchi shaxslar tomondan yozma shaklda 
olinadi(odatda auditorniig yozma so’roviga ko’ra). Aralash auditorlik daliliga 
yozma yoki og’zaki tarzda iqtisodiy sub’ektdan olingan ma’lumotlar xamda yozma 
tasdiklangan shaklda uchinchi shaxslardan olingan ma’lumotlar kiradi. Auditorlik 
firmasi uchun tashqi auditorlik dalili eng axamiyatli va ishonchli hisoblanadi. 
Keyingi o’rinlarda esa aralash va ichki auditorlik dalillari turadi. Auditorlik dalillari 
ishonchli va etarli bulishi lozim. Ularning etarliligi holatiga karab, ichki nazorat 
tizimi bahosiga va risk darajasiga qarab belgilanadi. Auditor ob’ektiv va asosli 

---

67
xulosa tuzishi uchun etarli darajada sifatli dalillar to’plashi kerak. Auditorlik 
firmasining o’zi to’plagan dalillari, odatda, iqtisodiy sub’ekt taqdim etgan 
ma’lumotlar dan ishonchliroq hisoblanadi. Shuning bilan birga yozma shakldagi 
hujjatlar ogzaki olingan dalillardai ishonchliroq hisoblakadi. Auditor tomonidan 
to’plangan dalillar buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini baholash bo’yicha 
qaydnomalarda, blankalarda, jadval va bayonnomalarda aks ettirilishi lozim. 
Olingan dalil ma’lumotlari auditorlik xulosasini tuzishda va tekshirilayotgan bank 
rahbariyatiga audit natijalari bo’yicha hisobot berishda foydalaniladi. 
Auditorlik hisoboti ma’lumotlarini olish manbalari quyidagilardan iborat: 
bank va uchinchi shaxslarning birlamchi xujjatlari; bankning buxgalteriya hisobi 
registrlari; bankning moliyaviy xo’jalik faoliyati tahlili natijalari; bank va uchinchi 
shaxslariing og’zaki ma’lumotlari; bank ma’lumotlarini bir-biri bilan va uchinchi 
shaxs ma’lumotlari bilan taqqoslash; bank mulkiniig inventarizatsiyasi natijalari; 
yillik buxgalteriya hisoboti va boshqa xujjatlar. Auditorlik hisobotining sifati u 
olingan manbaga bog’liq. Auditorlar uchun to’g’ridan-to’g’ri o’zlari tekshirgan 
xo’jalik muomalalari natijalari eng kimmatli hisoblanadi. Auditorlik hisobotining 
etarliligini aniqlash auditorlik riski darajasiga, mustakil manbalardan guvohlarning 
mavjudligiga borliq. Agar auditor turli manbalardan olingan ma’lumotlardan 
foydalansa, u holda auditorlik riski darajasi kamayadi va aksincha auditorlarga 
iqtisodiy sub’ekt tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlar etarli bo’lmasa va u biror 
hisob yoki muomala bo’yicha etarli ma’lumotlarni yig’a olmasa, auditorlik firmasi 
bu holatni hisobotda (rahbariyatga) aks ettirishi va bu masalaga auditorlik xulosasini 
bsrishda e’tibor berishi lozim. Agar uchinchi shaxslardan olingan ma’lumotlar 
bankning hisob ma’lumotlari bilan bir xil bo’lmasa, auditor bu farqning sabablarini 
aniqlash maqsadida qo’shimcha choralar ko’rishi lozim. Bunda bank xodimlari, 
bank rahbarlarini va uchinchi shaxslar orzaki so’rovdan o’tkaziladi. Bank xodimlari 
va rahbarlarini hamda uchinchi shaxslarni orzaki so’rovdan o’tkazish auditorlik 
tekshiruvining hamma bosqichida amalga oshirilishi mumkin. Og’zaki so’rov 
natijalari bayonnoma yoki qisqa tushuntirish tarzida yozib borilishi, unda so’rovni 

---

68
amalga oshirayotgan auditor va so’rovdan o’tayotgan shaxsning ismi-familiyasi 
ko’rsatilishi shart.
Ayrim so’rovlarni o’tkazish uchun auditorlik firmasi so’rovlardan tashkil 
topgan varaqalar tayyorlashi mumkin. Bu varaqalarda so’rovdan o’tayotgan 
shaxsning bergan javobi qayd etiladi. Og’zaki so’rov natijalarining yozma shakli 
auditorlik tekshiruvining boshqa hujjatlariga ilova qilinishi lozim.
Audit xizmati, hozirgi kunda yuksalash pag’onasida turibdi. Unda bank 
faoliyatini yurgizishni to’g’ri tashkil qilish va ish davrida uchraydign kamchiliklarni 
bartaraf etishda audit xizmatini roli kattadir.
Banklarni kredit faoliyatini tekshirish amalda shuni ko’rsatadiki, ko’p 
hollarda bankning ichki instruktiv materiallari va nizomlari ishlab chiqilmagan. 
Bularga kredit bo’limining nizomi va mansabdor shaxslarni me’yoriy hujjatlari, 
burchlarini taqsimoti va kredit berish to’g’risida ko’rsatma, kredit qo’mitasini qarori 
kabilar tekshirilishidir. Bularni borligi banklarda kredit ishi yurituvchisini ratsional 
tashkil qilishga yordam beradi va xodimlarni o’z vazifalariga bo’lgan mas’uliyatini 
oshiradi. Kredit berish uchun shartnomaga xulosa yasashga va ishlab chiqish 
jarayonida banklar tomonidan tashkiliy-huquqiy va iqtisodiy xarakterdagi xatolarga 
yo’l qo’yilmoqda. Ko’p hollarda bankdan qabul qilinayotgan hujjatlar to’liq 
emasligi yoki to’la rasmiylashtirilmagani aniqlanmoqda.