Tijorat banklarida ichki audit xizmati va uni takomillashtirish



Yüklə 0,71 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə24/27
tarix18.09.2023
ölçüsü0,71 Mb.
#145162
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   27
Ражабов А. Тижорат банкларида ички аудит хизмати ва уни такомиллаштириш

 
 


70
XULOSA VA TAKLIFLAR 
O’rganilgan nazariy manbalar va amaliy ma’lumotlar tahlillaridan kelib 
chiqib quyidagi umumiy xulosa va takliflar ishlab chiqildi:
1. Bozor iqtisodiyoti sharoitida banklarning samaradorlik ko’rsatkichlari 
auditini respublikamiz bank tizimidagi o’rni, ahamiyatini o’rgangan holda, bank 
auditining zarurligi va respublikamizda uning huquqiy asoslarini yaratilishi, tijorat 
banklari ko’rsatkichlarini audit qilish usullari va nazorat turlari, O’zbekiston 
Respublikasi tijorat banklarida audit o’tkazishni tashkil qilish asoslari batafsil 
o’rganib chiqildi.
2. Tijorat banklarida samaradorlik ko’rsatkichlari tahlili masalasida hozirgi 
kunda banklarda olib borilayotgan tijorat banklarida naqd pul muomalasi va kassa 
operatsiyalarining auditi, kredit operatsiyalar, qimmatli qog’ozlara uditi, hamda chet 
el valyutasidagi operatsiyalari auditini o’tkazish tartibi ko’ri bchiqildi.
3. Respublikamizda bank samaradorlik ko’rsatkichlaria uditini rivojlantirish 
muammolari va ularning echimlari bo’yicha tijorat banklarini “CAMEL” tizimi 
bo’yicha baholash masalalari yoritib berildi.
Bank operatsiyalarining asosiy qismini kredit (60-70%) operatsiyalari tashkil 
qiladi. Shuning uchun audit qilishda bu operatsiyalarga katta e’tibor beriladi. 
Respublikamizda hozirgi kunda kredit operatsiyalarining muammolari mavjud. 
Banklarni kredit faoliyatini tekshirish amalda shuni ko’rsatadiki, ko’p 
bankning ichki instruktiv materiallari va nizomlari ishlab chiqilmagan. Bularga 
kredit bo’limining nizomi va mansabdor shaxslarni me’yoriy hujjatlari, burchlarini 
taqsimoti va kredit berish to’g’risida ko’rsatma, kredit qo’mitasini qarori kabilar 
tekshirilishidir. Bularni borligi banklarda kredit ishi yurituvchisini ratsional tashkil 
qilishga yordam beradi va xodimlarni o’z vazifalariga bo’lgan mas’uliyatini 
oshiradi. Tijorat banklarida kredit berish uchun shartnomani rasmiylashtirish 
jarayonida banklar tomonidan tashkiliy-huquqiy va iqtisodiy xarakterdagi xatolarga 
yo’l qo’yilmoqda. Ayrim hollarda bankdan qabulqilinayotgan hujjatlar to’liq 
emasligi yoki to’la rasmiylashtirilmaganini qo’lanmoqda. 


71
Hozirgi kunda sug’ur takompaniyalari o’z majburiyatlari ustidan chiqaolmay 
bankrotlik darajasiga ham borishmoqda. Bu esa, bankning kreditlarni qaytmaslik 
xatarini yuqori darajadaligini ko’rsatadi. Yuqorida ko’rsatilgan kamchiliklarni 
bartaraf etish maqsadida ko’pgina asoslar yaratilmoqda. 
Keltirilgan nisbiy misol va asosan respublika banklari amaliyoti tahlillariga 
asoslangan holda, O’zbekistonda bank nazoratini amalga oshirishda “CAMEL” 
tizimidan foydalanish samaradorligini oshirish uchun quyidagi tavsiyalarni taklif 
etish mumkin:
Birinchidan, Markaziy bank tomonidan banklarning moliyaviy holatini 
baholashning “CAMEL” tizimigaa soslangan O’zbekiston banklari reytingtizimini 
samaradorligini oshirish;
Ikkinchidan, Markaziy bankdan tashqari bank bilan bog’liq bo’lgan iqtisodiy 
agentlar hamda boshqalarning, jumladan, jamoatchilik, kasaba uyushmalari, ilmiy 
tadqiqotchilarning ush bu tizim uslubiga asoslanib, mustaqil ravishda baholashlarni 
o’tkazishlari uchun matbuotda e’lon qilinadigan bank hisobotlaridagi ma’lumotlarni 
ko’paytirish;
Bank faoliyatini tartibga soluvchi Farmon, qaror va me’yoriy hujjatlarning 
ko’pligi banklarning ham, auditorlarning ham ishini qiyinlashtirmoqda, shusababli, 
ichki me’yoriy hujjatlar ishlab chiqishdagi banklar va holatlarini yanada 
kengaytirish lozim, deb hisoblaymiz.
Banklar tizimini yanada erkinlashtirish sharoitida O’zbekistonda boshqa chet 
mamlakatlar singari yangi xizmat turi, ya’ni audit xizmati kundan-kunga o’zo’rnini 
topib bormoqdla. 
Olingan xulosa va takliflar asosida quyidagi tavsiflar ishlab chiqildi: 
1. Yagona talablarni belgilaydigan iqtisodiyotimiz va bank faoliyatini tartibga
solishning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda ichki audit uchun xalqaro 
tajribadan kelib chiqqan holda ichki auditning milliy standartlarini ishlab chiqish;
2. O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining “Tijorat banklarining ichki 
auditiga qo’yilgan talablar to’risida Nizom”iga ko’ra Bank kengashi tijorat 
bankining ichkia udit xizmatini yillik harajatlari smetasini tasdiqlab berishi lozim. 


72
Biroq biz tahlil qilgan AT Aloqabank tizimida bu tartibga to’la rioya qilinmasligi 
mavjudligi sezildi. Bu bilan bankning ichkia udit xizmatining bank boshqaruviga 
iqtisodiy jihatidan mustaqilligi ta’minlanmagan. Nizomning bu talabini bajarilishiga 
Markaziy bank tomonidan qit’iy nazorat o’rnatish zarur deb hisobalymiz. Bu bilan 
tijorat banklarida ichki audit hizmati hodimlarining bank rahbariyatiga qaramligiga 
barham berilib, xolisligi va mustaqilligi ta’minlanadi;
3. Ichki auditning milliy standartlarini ishlab chiqish jarayonida ichki 
auditorlarni sertifikatlashni joriy etish zarur. Bunda Kadrlar tayyorlash bo'yicha 
milliy dasturni hisobga olgan holda, “Sertifikatlangan ichki auditor” (CIA – 
Certified Internal Auditor) xalqaro malakasiga asoslangan sertifikatlashni ishlab 
chiqish kerak. Auditorlar va buxgalterlar milliy assotsiatsiyasi, Auditorlar palatasi, 
Toshkent moliya instituti bilan hamkorlikda nodavlat tashkilotlar va ta'lim 
muassasalari sertifikatlashtirish dasturini ishlab chiqish uchun ish olib borishlari 
maqsadga muvofiqdir; 
4. Banklarda audit hizmatini samaradorligini oshirish uchun ularning texnik 
va texnologik jixatdan qayta jihozlashni doimiy ravishda olib borish kerak. 
Shuningdek, audit o’tkazish jarayonlarini komp’yuterlashtirgan holda kompleks 
dasturlarini ishlab chiqishni va mavjudlarini esa modernizatsiya qilib borishni yo’lga 
qo’yish zarur. Bu ham ichki ham tashqi audit o’tkazish uchun ketadigan vaqtni 
qisqartirishga olib keladi, o’tkaziladigan audit harajatlarini qisqartirib iqtisodiy 
samaradorligini oshiradi. Hozirda amalda AT Aloqabank tizimida ichki audit 
o’tkazish uchun 1,5-2,0 oy. Rasmiy xujjatlarda esa bir oy ko’rsatilgan. Tashqi audit 
o’tkazish uchun esa 4-5 oy vaqt sarf bo’lmoqda. 
5. O’zbekiston Respublikasi bank tizimida xama uditorlik faoliyatining milliy 
standartlaridan kengroq foydalanishni tavsiya qilamiz. Buning uchun barcha 
iqtisodiy sub’ektlar uchun yagona xalqaro standartlarga yanada yaqinlashtirilgan va 
respublika iqtisodiyoti xususiyatlarini e’tiborga olgan xolda xalqaro audit 
standartlarini respublikamizda qo’llash bo’yicha yagona gurux tashkil etilishi lozim. 
Bu vazifani Respublika banklari assotsiatsiyasi amalga oshirsa maqsadga muvofiq 
bo’ladi deb hisoblaymiz. 


73
6. Auditorlik faoliyatini baholovchi mezonlar ishlab chiqilmagan, ularni 
baholash asosan inspektsion tekshiruvlari bilan solishtirish asosida o’tkazilmoqda. 
Shunga ko’ra, auditorlik tashkilotlar faoliyati ham banklar kabi reyting asosida 
baholanib, matubotda e’lonqilinishi lozim.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, tijorat banklarining ichki audit xizmati 
bankning boshqaruv organlariga bankning nazorati va ishlashi bo'yicha ob'ektiv 
tahlil, baholash, tavsiyalar va axborotni taqdim etishga katta yordam beradi. Ichki 
audit tijorat bankining ichki nazorat tizimining asosiy elementi bo’lib, xatarlarni 
kamaytirishga va ijro intizomini to’g'ri darajada ushlab turishda o’rni beqiyosdir. 
Shu jihatdan ham ichki audit xizmatining respublika bank tizimidagi rolini oshirish 
muhim masala hisoblanadi. Bizning fikrimizcha, yuqoridagi taklif va tavsiyalar 
respublikamiz tijorat banklari amaliyotida qo’llanilsa, o’zining ijobiy samarasini 
beradi. 

Yüklə 0,71 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   27




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin