811
bo’lmasdim”baytlarini qarasak,
unda Alloh Taololning munofiqlarni sifatlashidagi
quyidagi so’zga o’xshash ma’nolar borligini fahmlaymiz: “
Ular huddi terib
qo’yilgan yog’ochga o’xshaydi, Har qichiqriqni ziddilariga hisoblaydilar, Ular
dushmandirlar. Ulardan hazir bo’l. Alloh ularga urush ochsin, qandoq ham
Allohdan yuz o’girurlar”
[13:291]
73
.
Bir qarashda shoir bu baytlarda nasab, sharaf, odillik haqida gapirib, insofli
bo’lishga chaqirgani, ro’zg’or tebratishda tejamkor, saxiylikda boshqalarga o’rnak
bo’lgani va ehsonlari juda ko’p bo’lgan ota-bobolari bilan faxrlangandek tuyuladi.
Aslida esa shoir, o’z o’rnida, muhim ijtimoiy-siyosiy va didaktik mulohazalarni
o’rtaga tashlamoqda. Bu fikrlarning yuqori darajada rivojlangan shaklini
keyinchalik Ogahiy ijodida ko’ramiz. Masnaviylaridan birida shoir: “Kishi har
qancha binolar bunyod etmasin, yoki o’zidan son-sanoqsiz nasl qoldirmasin,
ularning birortasi boqiy hayotiga kafolat bo’lmasligi mumkin, bu dunyoda faqat
so’zgina mangu qoladi”, - deydi.
Kishi necha imorat qilsa bunyod,
Va yoxud haddin afzun qo’ysa avlod,
Tutub bo’lmas birisidin baqo ko’z,
Qolur boqiy jahon ichra magar so’z [9:11]
74
.
Qosim ibn Husaynning yuqoridagi qasidasi Axtal qasidasi uslubiga
monanand. U qasidada Axtal Abdulmalik ibn Marvonni maqtab, uning
yordamchilarini nihoyatda ulug’lagan va dushmalarini mazah qilgan. Jumladan,
bunday degan edi:
هـلضاوف اـنیذاغت مامإ ىلإ
رفظلا هل أنهيلف الله ه
َرفظأ
هرئاط نوميملاﻭ رمغلا ضئاﺨلا
رطملا هب يقستسی الله ةفيلخ
She’rning arab tilidan qilingan nasriy tarjimasi:
“
Fazilatlari bizni quvontirgan
podshohga,Alloh unga zafar bersin, shunda uni zafar bilan tabriklasinlar. Dengiz
qa’rini quchuvchi va ustida doim baxtlik bordir. U Allohning xalifasi, hatto
yomg’ir undan suv so’raydi
[13:291]
75
”.
Qosim ibn Husyni Abdulmalik ibn Marvonning fazilati va xulqini eslab, u
bilan o’tkazgan kechalariga hasrat chekib, ba’zi do’stlariga xat yozdi, chunki bu
kechalar yoshlik o’tishi bilan o’tdi va yigitlik ketishi bilan ketdi. Xatda bunday
bayt yozgan edi (bayt
ning arab tilidan qilingan nasriy tarjimasi
):
“Jonim uni
eslasa, tunni xuddi qinidan chiqqan o’tkir qilichlar orasida o’tkazar edim. YOshlik
73
Ўша манба, – С.291.
74
Очилов Э. Огаҳий ҳикматларининг мавзу кўлами // Огаҳий ҳаёти ва ижоди – ёшлар тарбияси учун намуна.
Республика конференцияси тўплами.– Tошкент, 2020. ‒ Б. 11.
75
Ҳинд Ҳусайн Тоҳо. Ал-адаб-ул-арабӣ фӣ иқлим Хоразм. Силсилат-ул-кутуби-л-ҳадиса. – Бағдод:
Маншурот Визорати-л-иълом, 1976. – С. 291.
813
SHuningdek, VIII ‒ XIII asrlar Xorazm arabiyzabon muhitidagi adib va
shoirlar adabiy merosini tadqiq qilish o’sha davr adabiy muhitini chuqurroq
anglash, madaniy, ijtimoiy-siyosiy holatlari haqida qimmatli ma’lumotlar
olishimizda, tariximizni adabiy manbalar asosida yanada yorqinroq o’rganib,
manbashunoslik va matnshunoslik aspektida ilmiy tadqiqotlar olib borishimizda
asosli manba bo’lib xizmat qiladi.
Dostları ilə paylaş: