Tálim bilimlendiriw sistemasında kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw

 
5.2. Tarmaq protokolları 
Protokol – bul qaǵıyda hám ámeller kópligi bolıp, baylanıs alıp barıw tártibin 
basqaradı. Maǵlıwmat almasıwında qatnasıp atırǵan barlıq kompyuterler bir ǵıylı 
protokol menen islewi kerek, sebebi maǵlıwmat uzatıp bolǵannan soń barlıq qabıl 
etip alınǵan maǵlıwmatlardı aldınǵı kóriniske qaytarıw kerek. 
Eń tómengi basqıshtıń protokolları (fizik hám kanal), yaǵnıy qurılmalarǵa 
tiyisli bolǵanlarına joqarıdaǵı baplarda kórip shıqtıq. Tiykarınan olarǵa kodlastırıw 
hám dekoderlew usılları kiredi. Házir bolsa biz bir qansha joqarı basqısh 

---

89 
protokollarınıń qásiyetlerine toqtap ótemiz, olardıń wazıypaların programmalar 
ámelge asıradı. 
Tarmaq adapteri menen tarmaq programmalıq támiyinatınıń baylanısın tarmaq 
adapterleriniń drayverleri ámelge asıradı. Drayver sharapatı menen tap usı 
kompyuter adapter qurılmasınıń hesh qanday qásiyetlerin bilmesligi múmkin 
(kórsetkishlerdi, adressin hám ol menen maǵlıwmat almasıw kodların). Drayver 
hár qanday klasstaǵı adapter platası menen programmalıq támiyinatı baylanısın bir 
túrli etiwge xızmet etedi.
Tarmaq adapterlerin islep shıǵarıwshılar olarǵa qosılıp tarmaq drayverlerin de 
birge beredi. Tarmaq drayverleri tarmaq programmalarına hár túrdegi islep 
shıǵarıwshınıń platası hám hátteki túrli aymaqlıq tarmaqlar platası menen de bir 
qıylı islewge imkan beredi (Ethernet, Arcnet, Token-Ring). Eger de gáp OSI 
standart modeli haqqında bolsa, onda drayverler ádette joqarı basqısh wazıypasın 
orınlaydı. 
Máselen, adapterdiń bufer yadında uzatılatuǵın paketlerdi drayverler payda 
etedi, tarmaq arqalı kelegen paketlerdi bul yadtan oqıydı, maǵlıwmat uzatıwǵa 
buyrıq beredi hám kompyuterge paketti qabıl etkenligi haqqında xabar beredi. 
Hár qanday jaǵdayda da adapter platasın satıp alıwdan aldın sáykes túsetuǵın 
qurılmalar sisteması menen tanısıw paydalı, álbette (Hardware Compatibility List, 
HCL), barlıq tarmaq operacion sistemasın islep shıǵarıwshılar sistemasın baspadan 
shıǵaradı.
Endi qısqasha bir qansha joqarı basqısh protokolların kórip shıǵamız.
Bir neshe standart protokollar kópligi (olardı jáne stekler dep ataydı) bar, olar 
júdá kóp tarqalǵan: 

ISO/OSI protokollar kópligi; 

IBM System Network Architecture (SNA); 

Digital DECnet; 

Novell NetWare; 

Apple, apple Talk; 

Internet global tarmaq protokollar kópligi, TCP/IP. 

---

90 
Bul dizimge global tarmaqtı kiritkenligi túsinikli, sebebi OSI modeli hár 
qanday ashıq sistemada isletiledi. 
Sanap ótilgen protokol kóplikleri úsh tiykarǵı túrge bólinedi: 

ámeliy protokollar (OSI modeli ámeliy, prezentaciya hám baylanıs waqtın 
basqarıw basqıshlar wazıypasın orınlaydı); 

transport protokolları (OSI modeliniń transport hám baylanıs waqtın 
basqarıw basqıshlar wazıypasın orınlaydı); 

tarmaq protokolları (OSI modeliniń úsh túrdegi tómengi basqıshlar 
wazıypasın orınlaydı).