Tálim bilimlendiriw sistemasında kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw

Ámeliy protokollar
– qosımshalardıń baylanısın hám olar ortasındaǵı 
maǵlıwmat almasıwın támiyinleydi. Olardıń kóp isletilgenligi hám tanıqlılıǵı 
tómendegiler esaplanadı:

FTAM (File Transfer Access and Management) - fayllarǵa baylanısıw OSI 
protokolı; 

X.400 – elektron poshtalardı xalıq aralıq almasıw ushın CCITT protokolı; 

X.500 – bir neshe sistemada fayl hám katalog xızmeti CCITT protokolı; 

SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) - elektron poshta almasıwı ushın 
Internet global tarmaq protokolı; 

FTP (File Transfer Protocol) fayllar uzatıw ushın internet global tarmaq 
protokolı; 

SNMP (Simple Network Management Protocol) – tarmaq monitoringi, 
tarmaq bólimlerin gúzetiw hám olardı basqarıw protokolı; 

Telnet- Internet global tarmaq protokolı, ol uzaqdaǵı xostlardı belgilew hám 
olarda maǵlıwmatqa bezew beriw wazıypasın orınlaydı; 

Microsoft SMBs (Server Message Blocks, serverdiń xabar beriw blokları) 
hám qarıydar qabıǵı yamasa Microsoft redirektorları;

NCP (Novell Net Ware Core Protocol) hám qarıydar qabıǵı yamasa Novell 
redirektorları; 
 

---

91 
Tarmaq protokolları
- adresslew, baǵdarlaw, qáteliklerdi tekseriw hám qayta 
uzatıw sorawların basqaradı. Olardıń kóp qollanılatuǵınları tómendegiler
6
: 

IP (Internet protokol)- maǵlıwmat uzatıw ushın TCP/IP-protokolı; 

IPX (Internet Ork Packet exchange)- paketlerin uzatıw hám baǵdarlaw 
ushın mólsherlengen NetWare firma protokolı; 

NW Link – IPX/SPX protokolları Microsoft firmasınıń ónimi; 

Net BeUI- transport protokolı- ol maǵlıwmatlardı tiyisli waqıtta uzatıw 
hám Net BIOS qosımshası. 
Sonı da aytıp ótiw kerek, protokollardı rejelestiriwshiler joqarıda kórsetilgen 
basqıshlarǵa hár dayım baǵınbaydı. Máselen, ayırım protokollar OSI modeliniń bir 
neshe basqıshlarınıń wazıypaların orınlasa, basqa protokollar bolsa bir basqıshtıń 
ayrım wazıypaların orınlaydı.
Bul jaǵday túrli firma protokolların kóbinshe óz-ara sáykes túspesligine alıp 
keledi, jáne bul protokollar ózi dúzgen protokol kópliginde (stek) paydalı isletiliwi 
múmkin, olar ol yáki bul jaǵdayda tamamlanǵan topar wazıypaların orınlawı 
múmkin. Tap sol tarmaq operacion sistemasın «firma» etiw múmkin, yaǵnıy ashıq 
standart OSI modeli menen óz-ara sáykes túspesligine alıp keledi. 
Mısal ushın 5.2.2, 5.2.3 hám 5.2.4-súwretlerde protokollardıń salıstırılıwı 
sxematikalıq túrde keltirilgen. 
Onda standart OSI modeli basqıshları menen ataqlı hám isletiletuǵın firma 
tarmaq operacion sistemalarınıń sáykesligi salıstırılǵan, sızılmalardan kórinip 
turǵaninday ámelde hesh bir basqısh penen ideal model basqıshlarınıń anıq sáykes 
túsiwi gúzetilmeydi. 
6
Internetworking with TCP/IP: Principles, Protocols, and Architecture, Duglas E. Comer, Prentice Hall, 1995.

---

92