Tálim bilimlendiriw sistemasında kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw

NetBIOS/SMB 
jeterli dárejede belgili protokolı steki bolıp, onı IBM hám 
Microsoft kompaniyaları rejelestirilgen hám sol kompaniyalar óniminde 
paydalanıw kózde tutılǵan. TCP/IP sıyaqlı NetBIOS/SMB stek protokolları 
fizikalıq kanal basqıshında Ethernet, Token-Ring sıyaqlı hám basqa standart 
protokollar isleydi. Bul bolsa hár qanday aktiv tarmaq qurılması menen juplıqta 
islew imkaniyatın beredi. Joqarı basqıshlarda bolsa NetBIOS (Network Basic 
Input/Woutput System) hám (Server Message Block) protokolları isleydi. 
NetBIOS ótken ásirdiń 80-jıllarında jaratılǵan bolıp, biraq tez arada bir qansha 
jaqsılanǵan NetBEUI (NetBIOS Extended User Interface) protokol menen 

---

99 
almastırıladı, ol 200 ge shekem kompyuteri bolǵan tarmaqlardı júdá nátiyjeli 
maǵlıwmat almasıwın payda etiw imkaniyatın jaratadı. 
Kompyuterler ortasında maǵlıwmat almasıwın payda etiw ushın olardan hár 
biri logikalıq atamaǵa baylanısıwı zárúr. 
Kompyuterlerdi tarmaqqa jalǵawda dinamikalıq túrde hár bir kompyuterge 
logkalıq at beriledi. Atamalar kestesi tarmaqtaǵı hár bir kompyuterge tarqatıladı. 
Sonday-aq toparlar atamalar menen de islew qollanıladı, bul bolsa maǵlıwmatlardı 
bir waqıttıń ózinde bir neshe adresske uzatıw imkaniyatın jaratadı. 
NetBEUI protokolınıń tiykarǵı abzallıǵı islew tezligi hám resurslarǵa bolǵan 
kem talabı esaplanadı. Eger de úlken bolmaǵan bir segmentten ibarat tarmaqlarda 
maǵlıwmat almasıwın tez payda etiw talap etse, onda bul protokoldan jaqsısı 
tabılmaydı. Onnan basqa xabarlardı jetkeriw ushın ornatılǵan baylanısıwlar zárúr 
talap emes: protokolda baylanısıw bolmaǵan jaǵdayda deytogramma usılı 
qollanılıp, xabar jiberiwshiniń hám qabıl etiwshiniń adressi menen támiyinlenedi 
hám «jolǵa jónetiledi». 
Biraq NetBEUI dıń tiykarǵı kemshiligi de bar bolıp, ol paketti baǵdarlaw 
túsiniginen tolıq ǵárezsiz esaplanadı, sonıń ushın onı quramalı tarmaqlarda 
paydalanıw máqsetke muwapıq emes. 
SMB
(Server Message Block) protokolı járdeminde bolsa tarmaqtıń jumısın 
úsh eń joqarı basqıshlarda payda etiw múmkin. Bular baylanıs waqtı, prezentaciya 
hám ámeliy tek onnan paydalanıw arqalı ǵana fayllarǵa baylanısıw múmkin, 
yaǵnıy printer hám tarmaqtıń basqa resurslarına. Bul protokol bir neshe márte 
rawajlantırılǵan, sonıń ushın onı Microsoft Vista hám Windows 7 zamanagóy 
operacion sistemalarda qollanıw múmkin. SMB protokolı universal hám ol hár 
qanday transport protokolı menen juplıqta islewi múmkin, máselen, TCP/IP hám 
SPX. 
HTTP -
bul protokol protokollar arasında eń kóp qollanılatuǵını bolıp, ol 
menen millionlap paydalanıwshılar Internette duńya boyınsha hár kúni isleydi. 
HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) protokolı arnawlı Internet ushın 
rejelestirilgen. Ol «qarıydar-server» texnologiyada isleydi, yaǵnıy maǵlıwmattı 

---

100 
sorawshı qarıydar bar hám bul sorawlarǵa islew berip onı jónetiwshi server bólegi 
de bar dep bilemiz. 
Óz ishinde protokol URI (Uniform Resource Identifier) resurstı qádirli 
identifikatorı túsinigi qollanıladı, bul jaǵday bolsa protokoldıń wazıypasın 
keńeytiredi. Parametrlerden paydalanıp serverden juwaptı qanday formatta hám 
kodirovkada alıwdı aytıp ótiw múmkin. Bul bolsa óz gezeginde HTTP járdeminde 
tek ǵana tekstli hújjetlerdi, hár qanday ekilik sistemadaǵı maǵlıwmatlardı da 
uzatıw imkaniyatın beredi. 
HTTP protokolınıń tiykarǵı kemshiligi tekstli maǵlıwmattı artıqsha kólemde 
ekenligi bolıp, qarıydar serverden alınǵan juwaplardı durıs anıqlaw alıwı ushın 
zárúr esaplanadı. Web – betlerdiń kólemi úlken bolǵanda, artıqsha úlken trafik 
payda etiwi múmkin. Onnan tısqarı protokol jaǵdayın saqlawdıń mexanizminen 
tolıq ajıraladı, bul bolsa web-betler boyınsha bir HTTP járdeminde háreket etiwge 
imkan bermeydi. Sol sebepli HTTP protokol menen birgelikte paydalanıwshı 
brauzerler menen islewi kerek. 
FTP-
protokolı (File Transfer Protocol) HTTP protokolınan parqı fayllar 
menen isleydi. Bul protokol ámeliy basqıshta isleydi hám transport protokolı 
sıpatında TCP- protokolın isletedi. Onıń tiykarǵı wazıypası fayllardı FTP –
serverge uzatıw hám de onnan alıw esaplanadı. FTP – protokolı buyrıqlar 
kópliginen ibarat bolıp, maǵlıwmatlardı uzatıw hám jalǵaw tártiplerin bayan etedi. 
Bul jaǵdayda buyrıqlar hám maǵlıwmatlar túrli portlardan paydalanıp uzatıladı. 
Standart portlar sıpaiında 21 hám 20 –portlar isletiledi: birinshisi-maǵlıwmatlardı 
uzatadı, ekinshisi-buyrıqlardı uzatadı. Onnan tısqarı portlar dinamikalıq bolıwı 
múmkin. 
FTP – protokolınıń tiykarǵı kemshiligi, maǵlıwmatlardı shifrlaw mexanizmi 
joqlıǵı esaplanadı. Bul bolsa bas trafikke iye bolıp, onıń járdeminde 
paydalanıwshınıń atın hám sonday-aq, onıń FTP –serverge jalǵanıw parolin 
anıqlaw imkaniyatın beredi. Bul jaǵdaydı joq etiw ushın parallel túrde SSL 
protokolınan paydalanıladı, bul bolsa maǵlıwmatlardı shifrlawdı ámelge asıradı. 

---

101