To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

10-20, 
20—40 va 40-70 mm. fraksiyalarda boMadi. Beton tayyorlashda 
muayyan 
fraksiyarlami ishlatish konstruksiyaning oMchamlari, armaturalar 
orasidagi 
masofalar bilan belgilanadi. Temirbeton to‘sinlar, kolonnalar, 
ramalar 
va shu kabilami tayyorlashda yirik toMdirgich donasining katta 
tomoni 
oMchami armatura sterjenlari orasidagi masofaning 3/4 qismidan 
kichik 
boMishi shart, qavatlararo va tom yopma plitalari uchun esa plita 
qalinligining 
1/2 qismidan kam bo‘lishi kerak.
Temirbeton buyumlar tayyorlashda, odatda, 5-1 0 va 10-20 mm. 
toMdirgichlar 2:3 nisbatda aralashtirib ishlatiladi. Konstruksiyalar 
yiriklashgan sari yirik toMdirgich fraksiyalari ham ortib boradi.
77

---

Chaqiqtosh donalari shakli bo‘yicha uch guruhga bo‘linadi: kubsimon, 
saralangan va oddiy. Tuxumsimon va sharsimon shakldagi chaqiqtoshlami 
ishlatish maqsadga muvofiq. Ular tarkibida plastinasimon (cho‘zinchoq) 
va ignasimon shakldagi donalar 15; 25 va 35 foiz (massa bo‘yicha) 
mutanosiblikda bo‘lishi mumkin. Yirik to‘ldirgichning oraliq bo‘shlig‘i 45 
foizdan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
Uning tarkibida yum shoq va yemirilgan donalar 10 foizdan ko‘p 
bo‘lmasligi kerak; sovuqqa chidamliligi F 15, F 25. F 50, F 100, F 150, 
F 200 va F 300. Suvning qisman toMdiruvchilar uchun sarf bo‘lishi beton 
tayyorlash texnologiyasida hisobga olinishi shart.
6.3. Beton qorishmasining xossalari
Beton qorishm asining texnik xossalari. 
Beton qorishmasining qulay 
joylanuvchanligi (qoliplanuvchanligi) muhim ahamiyatga ega. Bunda beton 
qorishmasi tanlangan zichlashtirish usulida, yaxlitligini saqlagan holda, 
qolipga yaxshi (to ‘liq) joylashishi nazarda tutiladi va harakatchanligi, 
bikrligi (J) va bog‘lanuvchanligi orqali izohlanadi. Beton qorishmasining 
harakatchanligi qorishm aning strukturaviy mustahkamligiga, bikrlik 
qorishmaning dinamik oquvchanligiga va bog‘lanuvchanIik qorishmaning 
suv ushlashlik xususiyatiga bog‘liq bo‘ladi.