Tofiq quliyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
frazeoloji birikmə (фразеологическое сращение),
frazeoloji vəhdət (фразеологическое единство) və frazeoloji birləşməni (фразеологическое сочетание) nəzərdə tutur [99, 32]. İ.İ.Çernışova [151, 39] isə idiomu 60 frazeoloji vəhdət (фразеологическое единство) adlandırır. V.V.Vinoqrqadov isə “idiom” [102, 121] termini altında yalnız frazeoloji birikmələri (фразеологические сращения) nəzərdə tutur. Frazeoloji birikmələri frazeoloji bitişmə ilə eyniləşdirən M.D.Qorodnikova onları idiom adlandırır [107, 19]. V.V.Vinoqradovun təsnifatını müasir alman dilinə tətbiq edən L.R.Zinder və T.V.Stroyeva [114, 395] da alman dilində olan frazeoloji birikmələri frazeoloji vəhdət ilə bir qrupda birləşdirirlər. Lakin V.V.Vinoqradovdan fərqli olaraq, bu müəlliflər həmin birləşmələri a) tutqun obrazlı məcazlaşma və b) canlı motivləşmə obrazı olan məcazlaşma əsasında iki yarımqrupa bölürlər. L.S.Kosman “Tərkibləri tam məcazlaşmış vahidlər” başlığı altında motivlənməyən (фразеологические сращения) və motivlənən (фразеологические единства) birləşmələri şərh edir [119, 26]. D.N.Uşakovun izahlı lüğətində “idiom başqa bir dilə sətri tərcümə olunmayan bir ifadədir” fikrinə rast gəlirik. 61 C.Seydl və V.Makmordi [78, 4] ümumi mənası birləşməni əmələ gətirən sözlərin ayrılıqda mənalarından tam fərqli olan söz birləşməsini “idiom” adlandırırlar. İdiomatikanın frazeologiyaya münasibətindən bəhs edərkən bəzi müəlliflər məcazi mənada işlədilən sadə sözləri, bəziləri isə hətta mürəkkəb sözləri də idiom hesab etmişlər. Məsələn, A.A.Reformatski frazeologiyadan danışarkən frazeologiyanın leksikləşmiş söz birləşmələrindən və idiomlardan ibarət olduğunu yazır [134, 96]. Onun fikrincə, idiom yalnız leksikləşmiş söz birləşmələrindən deyil, həm də məcazi mənada işlədilən sözlərdən ibarət ola bilər. Müəllif buna misal olaraq заяц sözünü göstərir və yazır ki, bu söz biletsiz sərnişin mənasında işlədildikdə idiom olur [134, 93]. Bir qisim dilçilər (L.Mişiq, J.Temertseren, T.Paqba, Ç.Luvsanjav və başqaları) əsas əlamət kimi frazeoloji vahidlərin müəyyən bir formada möhkəmləndiyini, həddindən artıq yüksək sabitliyə malik olduğunu, onların qrammatik quruluşunda – söz sırasında dəyişikliklərin qeyri-mümkünlüyünü, ümumi mənanın ayrı-ayrı 62 komponentlərin mənalarından irəli gəlmədiyini, sözə semantik ekvivalent olduğunu və idiomatik birləşmələrin sözbəsöz tərcümə oluna bilməmələrini qeyd edirlər [bax: 132, 25]. Buna Azərbaycan dilçiliyində də rast gəlirik. Ə.Dəmirçizadə idiomların quruluşca növlərindən biri kimi bəzi sözləri “idiomatik sözlər” adlandırır və belə sözlərin çox məhdud sayda olduğunu qeyd edir. Tədqiqatçı onları məcazi mənalı sözlərin üslubi məqsədlə işlədilməsi kimi təqdim edir [14, 198]. Azərbaycan dilçiliyində müəlliflərin bir qismi bəzi sözləri idiom hesab etsələr də, onları həm də frazeoloji vahid kimi nəzərdə tuturlar. Məsələn, S.Murtuzayev karxana, dəftərxana sözlərini termin səciyyəli frazeoloji vahid hesab etmişdir [34, 12]. S.Cəfərov qılıncyarpaq, atbasar, atlıqarışqa, dəvəquşu kimi bir sıra sözləri frazeoloji vahidin növlərindən biri kimi gah “sabit idiomlar” [13, 74], gah da “qovuşma idiomlar” adlandırır [13, 99]. |