Tofiq quliyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
bədən. İdiomları hər bir somatizm üzrə tematik qruplara
ayırmaq 40 qrupu təmsil edəcək təsnifat tələb etmiş olardı. Belə təsnifatda məna qruplarının qismən üst-üstə düşməsi, bir-birinə yaxınlığı istisna olmayacaqdır. Bu məsələni bir qədər də aydınlaşdırmaq üçün mərkəzi elementi göz (eye) 164 olan idiomatik ifadələrin təsnifatını verməyə çalışaq. Bu halda əl (hand) və göz (eye) sözlərinin mərkəzi komponent kimi iştirak etdiyi idiomatik birləşmələrin tematik qrupları ilə bağlı ümumi mənzərə açılacaq və tematik qrupların müqayisəsini aparmaq imkanı yaranacaqdır. Tərkibində göz (eye) komponenti olan idiomatik birləşmələrin aşağıdakı tematik qruplarını fərqləndirmək olar: 1) hərəkətin icra tərzini bildirən idiomlar: ing. to sleep with one eye open (“bir gözü açıq yatmaq” [narahat yatmaq]), to catch smb’s eyes (“baxışlarını tutmaq”), to feast one’s eyes on (“baxdığından həzz almaq”); azərb. gözlərini zilləmək, göz qoymaq, gözünün ucu ilə görmək və s.; 2) göz ilə qiymətləndirmə bildirən idiomlar: ing. to give smb the beady (fishy) eye (“kiməsə çəp, əyri baxmaq”), to have one’s eye in (“bir şeyi qiymətləndirmək”), to see with half an eye (“ilk baxışdan görmək”), to keep a 165 jealous eye on (“bir şeyə şübhə ilə yanaşmaq”); azərb. gözü ilə yemək, gözü ilə süzmək və s.; 3) gözün fiziki fəallığı ilə bağlı hərəkət intensivliyi bildirən idiomlar: ing. eyes like gimlete (“gözləri kəlləsinə çıxma”); azərb. gözündən od yağmaq, gözündə ildırım çaxmaq və s.; 4) məkan bildirən idiomlar: ing. before smb’s eyes (“bir kəsin gözləri qarşısında”); azərb. gözü dünyanı görmək və s.; 5) görmə ilə bağlı zaman anı bildirən idiomlar: ing. to see with half an eye (“ilk baxışdan görmək”); azərb. bir göz qırpımında, gözünü açıb yumunca və s.; 6) gözün iştirakı ilə hərəkət bildirən idiomlar: ing. one’s eyes draw straws (“gözləri axmaq”), to pipe one’s eyes (“gözünün suyunu tökmək”); azərb. göz süzdürmək və s.; 7) emosional vəziyyət bildirən idiomlar: ing. eyes on stalks (“qorxudan, təəccübdən gözləri bərələ qalma”), to have (keep) one’s eyes glued on (“gözünü çəkməmək”); azərb. gözünün qarasını sıxmaq və s.; 166 8) fiziki vəziyyət bildirən idiomlar: ing. to leap to the // strike one’s eye // take smb’s eye (“gözə girmək”); azərb. gözünü əbədi yummaq və s.; 9) mehribanlıq, səmımıyyət bildirən idiomlar: ing. to cast (make) sheep’s eyes at smb (“məhəbbət dolu baxışlarla baxmaq”); azərb. göz bəbəyi olmaq və s.; 10) adətlə, inanclarla bağlı olan idiomlar: ing. an eye for an eye and tooth for a tooth (“əvəz-əvəzə”); azərb. gözə gətirmək, gözlə çatdatmaq və s.; 11) xeyirxah olmayan arzu bildirən idiomlar: ing. damn your eyes! (“gözlərin çıxsın!”), cock-eyed (“çəpgöz”); azərb. gözünə qan dolmaq, gözündən qan-yaş axıtmaq, gözü qurumamaq və s. İngilis dilinin frazeoloji lüğətində nüvə sözü eye (“göz”) olan 124 idiomatik birləşmə qeydə alınmışdır. Bundan başqa, nüvə komponentin digər söz olduğu və tərkibində eye işlənən idiomatik birləşmələr də böyük çoxluq təşkil edir [177, 249-256]. Əlbəttə, bu qədər idiomatik birləşmənin hər birinin yerini müvafiq semantik qruplarda təyin etmək olduqca çətindir. Bir sıra idiomatik 167 birləşmələrin əsl mənası onun işləndiyi kontekstdən asılı olur. Belə hallarda eyni idiomun iki semantik qrupda yer almasına şərait yaranır. Tərkibində göz (eye) və əl (hand) komponenti olan idiomların tematik qruplarının sayının 10-dan artıq olması göz qabağındadır. Bu tematik qruplardan bəzilərinin arasında məna və məzmun yaxınlığı vardır. Fəaliyyətin məkan və zaman xarakteristikalarını, emosional vəziyyət, arzu, hal bildirən idiomlarda semantik yaxınlıq daha aydın hiss edilir. Digər tematik qruplar isə bir-birindən xeyli fərqlənir. Bu qənaətə gəlməyə hər iki dilin materialı əsas verir. Araşdırdığımız dillərdə bir sıra idiomlar arasındakı fərqlər ekstralinqvistik amillərdən qaynaqlanır. İdiomların semantik xüsusiyyətlərindəki oxşarlıq və fərqlər bu dillərdəki idiomların mənalarının konfrontativ araşdırılması ilə müəyyənləşdirilir. Bu zaman müxtəlif yanaşmalar mümkündür. Oxşarlıq nüvə komponenti, yaxud idiomun formalaşma səbəbi əsasında müəyyənləşdirilə bilər. Nüvə komponentinə görə 168 oxşarlığa istinad etsək, daha maraqlı mənzərənin şahidi olarıq. Bu halda materialın seçilməsi də çətin deyildir. Misallara müraciət edək. All eyes are turned to (“hamının diqqətinin eyni adama , eyni hadisəyə yönəlməsi”): Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|