Toponimika va geografik terminshunoslik
Yüklə 445,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
jo'g'rofiy bashorat, jo'g'rofiy zonallik, jo'g'rofiy kenglik, jo'g'rofiy
koordinatalar, jo'g'rofiy mintaqa, jo'g'rofiy muhit, jo'g'rofiy uzunlik, jo'g'rofiy xarita, jo'g'rofiy qobiq, jo'g'rofiya, zoojo'g'rofiya, iqtisodiy jo'g'rofiya kabi terminlar qo'llanilgan. “Jo'g'rofiya atamalari va tushunchalari izohli lug'ati” tarkibida xalq (mahalliy) geografik atamalarning serobligi, ular izohi ham berilganligi bilan ajralib turadi, ayrim hollarda terminlarning etimologiyasiga ham e'tibor berilgan. Umuman olganda ushbu davrda o'zbek geografik terminshunosligiga oid H.Hasanov (1963, 1964), S.Qorayev (1979, 1986), P.G'ulomov (1979, 1993, 1994), R.U.Rahimbekov (1979), O.Mo'minov (1993), Q. Hurramov(1981)larning ilmiy ishlari va turli maqolalari nashr etildi. 1989 - yil 21 - oktabrda o'zbek tili Davlat tili deb e'lon qilingandan so'ng, darsliklar, qo'llanmalar, lug'atlarni o'zbekchalashtirishga kirishildi. Lekin ayrim eskirib, muomaladan chiqib ketgan terminlarni yana qaytadan fanga olib kirish holatlari ham kuzatildi. Quyida ayrim terminlarni biz taklif etadigan variantlarini keltiramiz: 60 Absolyut balandlik - mutlaq balandlik Agat - aqiq Agrobiotsenoz - agrobiotsenoz Agroklimatologiya - qishloq xo'jaligi iqlimshunosligi Adaptatsiya - moslashuv Aysberg - muztog', aysberg Antisiklon - antisiklon Arid iqlim - qurg'oqchil iqlim Atmosfera - havo qobig'i, atmosfera Barxan - barxan, qumtepa Basseyn - havza, hovuz Bedlend - buzuq yer, yaroqsiz yer, moxov yer Val - marza, do'nglik Valun - g'o'latosh Vulkan - vulqon, yonartog' Vulkanologiya - vulqonshunoslik Gavan–bandar, bandargoh Galo - gardish Garmsel - garmsel, issiq shamol Geografiya - geografiya Geografik zona - geografik zona Geografik sikl - geografik davriylik Geografik karta - geografik xarita Geografik kenglik - geografik kenglik Geografik kompleks - geografik majmua, kompleks Geografik qobiq - geografik qobiq Gidrosfera - Yerning suv qobig'i, gidrosfera Globus - globus Glyatsiologiya - muzshunoslik, glyatsiologiya Gorizont - ufq, gorizont Gradus to'ri - daraja to'ri Grunt suvi - sizot suv Dalnomer - uzoqlik o'lchagich, dalnomer Delta - delta, daryo mansabidagi tekislik Denudatsiya - yuvilish, olib ketish, denudatsiya Dominant - asosiy, hukmron Drenaj - zovur, suvni qochirish Dyuna - qumtepa, dyuna 61 Zakaznik - zakaznik, buyurtma maskan Zapas - zahira Zapovednik - qo'riqxona Zenit - tik tepa, zenit Irrigatsiya - sug'orish Kanal - ariq, kanal Kanyon - chuqur dara, tor vodiy Kaolin - chinni gil Karta - xarita Kartografiya - xaritashunoslik, kartografiya Klimatologiya - iqlimshunoslik Komponent - tarkibiy qism, komponent Kontur karta - yozuvsiz xarita Kotlovina - qozonsoy, tovoqsoy, soylik Krater - vulqon og'zi, chuqurlik, krater Krik - tentaksoy, quruq o'zanli soy Kriosfera - sovuq qobiq, muz qobig'i, kriosfera Laguna - sayoz qo'ltiq, ko'rfaz, laguna Landshaft - landshaft Lyoss - soztuproq, lyoss Limnologiya - ko'lshunoslik Liman - ko'rfaz, qo'ltiqcha Litosfera - toshqobiq, litosfera Masshtab - masshtab Meandra - ilonizli o'zan, meandra Meditsina geografiyasi - tibbiyot geografiyasi Meridian - meridian, tush chizig'i Migratsiya - ko'chish Milliy park - milliy bog' Miraj - sarob Navigatsiya - kemalar qatnovi, navigatsiya Okean - okean Okeanografiya - okeanshunoslik Oriyentirlash - chamalash, mo'ljal olish Orogenez - tog' paydo bo'lishi Osadkometr - yog'ino'lchagich Parallel - parallel Plan - tarx, reja, plan 62 Planeta - sayyora Plato - supaqir, yassi va to’lqinsimon baland tekislik Poyma - qayir Reg - qum, qumli cho'l Region - hudud, o'lka, region Relyef - relyef, yer yuzasi tuzilishi Resurs - boylik Savanna - savanna Seysmologiya - seysmologiya, zilzila haqidagi fan Sinekliza - sinekliza, yassi botiq Sopka - yakka tepa (tog', do'ng) Subtropik - tropikyoni, subtropik Subtropik iqlim - subtropik iqlim, tropikyoni iqlimi Subekvatoriyal - subekvatorial, ekvatoryoni Sutka - sutka, kecha - kunduz Temperatura - harorat Terrasa - ko'hna qayir, terrasa Territoriya - hudud, maydon Topografiya - topografiya, joyni o'rganuvchi fan Topnimika - toponimika, joy nomlarini o'rganuvchi fan Toroslar - uyurma muzlar, qalashma muzlar Tropik - tropik Tuproqlar kartasi - tuproqlar xaritasi Uvallar - yassi tepaliklar Firn - qotgan qor, firn Flyuger - flyuger, shamol yo'nalishini o'lchaydigan asbob Siklon - siklon, quyun Ekvator - ekvator Ekologik krizis - ekologik buxron Epitsentr - zilzila markazi Ekosistema - ekologik tizim Endogen protsesslar - endogen jarayonlar, ichki kuchlar ta'sirida bo'ladigan jarayonlar Efemer - qisqa umrli (o'simlik), efemer Qo'ltiq - ko'rfaz, qo’ltiq Hamada - toshloq cho'l, hamada |