Toshkent 2020 yil

XV.1. Atrof muhit chiqindilarining sinflanishi. 
Ishlab chiqarish va 
iste'mol chiqindilarining paydo bo'lishi insoniyat tsivilizatsiyasining rivojlanishi 
natijasida yuzaga keladigan global muammolardan biridir. Birgina Rossiyada har 
yili qariyb 7 milliard tonna chiqindilar, shu jumladan, 130 million tonna qattiq 
(maishiy) maishiy chiqindilar hosil bo'ladi va bu miqdor yiliga 3-4 foizga 
oshmoqda. Ko'rinib turibdiki, ushbu vaziyatda chiqindilarni boshqarish eng muhim 
ijtimoiy va siyosiy (masalan, Italiyaning Neapol shahrida bo'lib o'tgan voqealar 
shuni ko'rsatdiki) hal qilinishi uchun jiddiy harakatlar va moddiy investitsiyalarni 
talab qiladigan muammo sifatida tan olingan. Chiqindilarning to'planishi katta 
ekologik, iqtisodiy va ijtimoiy zarar keltiradi. Yuqori toksiklikka ega bo'lgan 
chiqindilar atrof-muhitni ifloslanishining muhim manbalari (atmosfera, tuproq, yer 
usti va yer osti suvlari) bo'lib, landshaft tuzilishining barcha tarkibiy qismlariga 
salbiy ta'sir ko'rsatmoqda, Erning ozon qatlamiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. 
Muayyan xavf ifloslantiruvchi moddalarning oziq-ovqat va inson tanasiga kirib 
borishi bilan bog'liq. Ko'pincha qishloq xo'jaligiga mo'ljallangan yerlarning katta 
maydonlari, chiqindilarni saqlash va yo'q qilish uchun ajratib olinadi
56
. 
Dunyodagi barcha ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va ekologik jarayonlar 
o‗zaro chambarchas bog‘liqdir. Ekologiyasiz iqtisodiyot va iqtisodiyotsiz 
ekologiya bo‗lmaydi. Ma‘lumki, hozirgi kunda har qanday sanoat tarmog‘iga 
tegishli bo‗lgan korxonalar ularning qanday ishlashlaridan qat‘iy nazar, albatta 
55
Prezident Sh.M.Mirziyoyev. Oliy Majlis palatalari, siyosiy partiyalar xamda O‘zbеkiston 
Ekologik harakati vakillari bilan uchrashuvdagi ma'ruzasi. 2017 yil 12 iyul. 
56
 
В. А. Зайцев. Промышленная экология Москва, 2009 

---

Q.X.Muftaydinov, H.M.Qodirov, E.Yu.Yulchiyеv Ekologiya.
239 
turli agregat holatdagi – gazsimon, suyuq va qattiq chiqindiiarni atrof-muhitga 
tashlanishiga sababchi bo‗ladilar. Lekin har qanday mukammal texnologiyada
ham chiqindilarni ajralishi muqarrardir. Shuning uchun shunday texnologiyani
vujudga keltirish lozimki, bunda ishlab chiqarish jarayonida ajralgan
chiqindilar ekologik jihatdan olganda bezarar bo‗lib, atrof-muhitga jiddiy xavf 
solmasligi kerak, ya‘ni hosil bo‗lgan chiqindilar tabiatda o‗z-o‗zidan oson
biologik parchalanib, atrofga zarar keltirmasin. Lekin ming afsuski, hozirgi 
kunda ishlab chiqarish tarmoqlarida va maishiy turmushimizda buning iloji 
bo‗lmay qolmoqda. Ko‗plab chiqindilarning deyarli barchasi zararsizlan- 
tirilmasdan, tozalanmasdan atrof-muhitga tashlanishi va to‗planishi sodir 
bo‗lmoqda. Buning natijasida esa chiqindilarning salbiy ta‘siri tabiatda turli 
nohush holatlarni yuzaga keltirmoqda.